آیا فواد حسین حضور ایران در عراق را کمرنگ می‌کند؟

مهسا مژدهی: کار عراق با روی کار آمدن الکاظمی تمام نشده. این تازه آغاز مسیر طولانی برای ترمیم زخم های کشوری است که در سی سال گذشته با تحریم، جنگ، فساد و بحران دست و پنجه نرم کرده است. نخست وزیر جدید عراق بالاخره کابینه اش را تکمیل کرده و دولت او رسما کار خود را آغار کرد. در میان کسانی که الکاظمی به عنوان اعضای دولت به پارلمان عراق معرفی کرده و رای اعتماد آنها را گرفت، فواد حسین، سیاستمدار کرد عراقی است.انتخاب او به دلیل مواضع پیشینش در حمایت از انتخابات اقلیم کردستان، مورد انتقاد برخی از احزاب و گروه ها قرار گرفته است. در خبرآنلاین با جعفر حق پناه استادیار مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران در خصوص آخرین تحولات عراق به گفتگو نشسته ایم:

در عراق الکاظمی دست به انتخاب غیرمنتظره ای زده و یک چهره به نام کرد عراقی را به عنوان وزیرخارجه کابینه خود معرفی کرده که چندان خوش نام به نظر نمی رسد.

"این تازه آغاز مسیر طولانی برای ترمیم زخم های کشوری است که در سی سال گذشته با تحریم، جنگ، فساد و بحران دست و پنجه نرم کرده است"چرا الکاظمی ریسک مواجه شدن با مخالفت ها را به جان خرید؟

به طور کلی بین سه بلوک شیعی، سنی و کردی درعراق طی سال های ۲۰۰۳ و پس از حمله آمریکا تا به امروز، توافقی برای تقسیم قدرت وجود داشته است و عمدتا سعی شده تا سهم هر یک از این گروه ها در کابینه هم حفظ شود. کردها به دلیل وزنی که برای موازنه میان شیعیان و اهل سنت در عراق دارند، در این تقسیم بندی سهم بیشتری داشته اند. مثلا مواردی مثل ریاست جمهوری، معاون نخست وزیر، وزیرخارجه و ... عمدتا در دست آنها قرار دارد. از طرف دیگر بین احزاب کردی هم به خودی خود نوعی رقابت وجود دارد که چه کسی بهتر است به یک مقام برسد .

فواد حسین از مقامات برجسته حزب کردستان عراق و نیروهای وفادار به بارزانی بوده است که به لحاظ سابقه سیاسی، پر سابقه است.

علت انتخاب او این است که علی رغم همه اعتراضات به حقی که مردم عراق از مهرماه سال گذشته داشتند و از تقسیم بندی های غیرکارشناسانه در قدرت ناراضی بودند، همچنان این وضعیت ادامه دارد و سهم بندی ها هنوز در عراق وجود دارد. بر سر بستن کابینه هم هر کدام از احزاب و گروه ها با رایزنی و گاهی بدقلقی توانستند حرف خود را تا اندازه ای به کرسی بنشانند. کابینه در عراق چه در دوره های قبل و چه حتی حالا که الکاظمی نخست وزیر شده و به عنوان چهره ای نسبتا مستقل شناخته می شود، همیشه مانند یک شرکت سهامی بوده است که هر کسی به دنبال سهم بیشتری برای گروه خود است. اصلا اگر الکاظمی دست به سهم دهی به احزاب نمی زد، رای آوردنش هم غیر ممکن بود. چرا که به هر حال او فرای اینکه چه سابقه سیاسی دارد، برای حضور در سمت نخست وزیری به پارلمان نیاز داشت.

"نخست وزیر جدید عراق بالاخره کابینه اش را تکمیل کرده و دولت او رسما کار خود را آغار کرد"اعضای پارلمان هم کسانی هستند که هر کدام به گروه و دسته ای تعلق دارند و خواهان گرفتن سهم بیشتری از قدرتند.

بر همین اساس طبیعتا وزارت خارجه سهم کردها بود و فواد حسین هم در رقابت بین آنها به عنوان شخص مورد اعتماد معرفی شده و الکاظمی هم چاره ای جز پذیرش چنین تصمیمی نداشته است.

نخست وزیر عراق در ابتدا سعی داشت که چهره ای تکنوکرات و مستقل از خود نمایش دهد و در این امر هم موفق عمل کرد. اما با توجه به مورد اخیر می شود گفت که استقلال رای برای سیاست مداران عراقی کار ساده و معمولی نیست؟

اگر بخواهیم در مورد تقسیم بندی قدرت در عراق صحبت کنیم، نباید فراموش شود که ما در عراق با یک نظام طایفه ای رو به رو هستیم و برای کسانی که به قدرت می رسند گریزی از پیروی از چنین نظامی وجود ندارد. سالیان دراز است که همه افراد در این کشور با همین چارچوب به قدرت می رسند. ما در عراق چهره ای را سراغ نداریم که بتواند برخلاف قواعد بازی رفتار غیر طایفه ای را دنبال کند. به همین دلیل تقصیری گردن الکاظمی نیست.

سیستم اجازه رفتار دیگری را به کسی نمی دهد.

چرا فواد حسین تا این اندازه مورد انتقاد قرار گرفت؟

فواد حسین به دلیل رویکردش نسبت به مساله کردستان مورد انتقاد برخی از رقباست. از جمله برخی از گروه های شیعه در عراق با روی کارآمدن او به عنوان وزیرخارجه مخالفند. اما جدای از مسائلی از این دست، او فرد پرسابقه ای است که شناخت خوبی از مسائل دیپلماتیک و حوزه بین الملل دارد. یک ویژگی مثبت دیگر او این است که با همه کشورهای ذی نفع در عراق، چه کشورهای غربی مانند آمریکا و انگلیس و چه کشورهایی مانند ایران و ترکیه روابط خوب و مثبتی دارد. به چندین زبان مسلط است و سابقه طولانی دارد.

"کردها به دلیل وزنی که برای موازنه میان شیعیان و اهل سنت در عراق دارند، در این تقسیم بندی سهم بیشتری داشته اند"از سوی دیگر هر چند برخی از احزاب از حضور او در سمت وزیر خارجه ناراحتند اما او به طور کلی هم با شیعیان و هم  سنی ها در عراق روابط دوستانه دارد.

دو موضوع در مورد فواد حسین وجود دارد که مورد اختلاف است. اول همانطور که گفتم، او از طرفداران سرسخت همه پرسی کردستان عراق بود که البته به جایی نرسید و دوم اینکه خانواده او ساکن هلند هستند و تابعیت این کشور را دارند. ولی در عراق کمتر سیاستمداری را می شود پیدا کرد که پرونده های مشابهی شامل حالش نشود. فواد حسین در این خصوص تنها نیست و پیدا کردن کسی که این خصوصیات را نداشته باشد، در میان افراد پرسابقه که وجهه ای دارند آسان نیست.

به عقیده من فواد حسین، فردی متعادل در سیاست خارجی عراق خواهد بود. اگر او بتواند در مورد مسائل پیچیده ای که عراق درگیر آن است تصمیمات درستی بگیرد و در مسائل دیگری چون رقابت آمریکا با ایران در این کشور رویکردی متعادل پیشه کند، ما شاهد گسترش روابط خارجی عراق در زمان وزارت او خواهیم بود.

یک موضوع دیگر که این روزها در عراق بحث و گفتگو بر سر آن وجود دارد، ماجرای توافق در پیش رو میان بغداد و واشنگتن است و مذاکراتی که قرار است شکل بگیرد.

چارچوب این مذاکرات چیست؟

مبنای مذاکراتی که قرار است بین عراقی ها و آمریکا انجام شود، توافقات سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۸ است که متضمن حضور نیروهای آمریکایی در عراق بوده. به نظر می رسد چارچوب این توافقات کماکان در این کشور همان باقی بماند. با وجود قطعنامه غیرالزام آور پارلمان و فشارنیروهای سیاسی برای خروج ایالات متحده باز هم به نظر می رسد که خروج کامل نیروهای نظامی آمریکایی انجام نگیرد.

یک موضوع دیگر این است که خود آمریکایی ها هم دیگر مایل نیستند که حضور زیادی مانند قبل در عراق داشته باشند و ترجیح می دهند که حضورشان کم تعدادتر و محدودتر باشد. الان موضوع دیگری که پیش آمده ظهور مجدد داعش در عراق است که به عنوان بهانه برای ماندن ایالات متحده در عراق استفاده خواهد شد. دو طرف البته مایل به ادامه همکاری ها با هم هستند.

"بر سر بستن کابینه هم هر کدام از احزاب و گروه ها با رایزنی و گاهی بدقلقی توانستند حرف خود را تا اندازه ای به کرسی بنشانند"امریکا به نفت عراق چشم دارد و از آن به عنوان آلترناتیوی حتی برای نفت عربستان نگاه می کند. بغداد هم به هرحال به خاطر مشکلات اقتصادی و امنیتی که در طول سالیان طولانی داشته؛ از حمایت واشنگتن استقبال می کند و نیازمند آن است.

به نظر می آید که در این مذاکرات دو طرف به توافقی برسند تا حضور نیروهای نظامی آمریکایی در عراق کم رنگ تر و محدودتر شود. از طرفی خود ایالات متحده هم دیگر مایل نیست که در آموزش نظامیان عراقی دست داشته باشد. آنها ترس از احساسات ضد آمریکایی عراقی ها دارند و نمیخواهند که جان نظامیانشان در خطر بیفتد.

به تازگی عراقی ها قرارداد خرید برق از ایران را به مدت دو سال تمدید کرده اند. این در حالیست که آمریکا تلاش دارد تا معافیت های عراق از تحریم ایران را لغو کند.

برخی ناظران می گویند ممکن است در پشت پرده صحبت هایی در مورد این اتفاق افتاده باشد که در ازای ماندن محدود نیروهای نظامی آمریکا در عراق، ایالات متحده فعلا از خیر قطع معافیت های تحریمی بگذرد. شما این مساله را چطور می بینید؟

عراق به شدت نیازمند است تا رضایت ایران را از یک سو و رضایت آمریکا را هم از سوی دیگر داشته باشد تا بتواند از مزایای تعامل با هر دو آنها بهره مند شود. ایالات متحده هم می داند که عراق حداقل تا دو سال آینده قادر نیست تا از وارداتی که از ایران دارد مستغنی شود. به نظر من هم در ایران و هم در آمریکا نگاه واقع بینانه ای نسبت به وضعیت عراق شکل گرفته است. آنها می دانند که تحولات و فعل و انفعالات در عراق پرهزینه است و پرداخت این هزینه ها به تنهایی برای یک کشور ممکن نیست.

"چرا که به هر حال او فرای اینکه چه سابقه سیاسی دارد، برای حضور در سمت نخست وزیری به پارلمان نیاز داشت"داعش ، از بین رفتن زیر ساخت ها در طول سال های گذشته و .... نیاز به کمک و مشارکت خارجی را در عراق افزایش داده که بر اساس آن حذف یک کشور از معادلات، بعید است.

۲۳/ ۳۱۲ ۳۱۰