انتخاب رایزنان بازرگانی در دولت سیزدهم چه تغییری کرد؟

به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مهم‌ترین مسیرها برای رشد صادرات غیرنفتی و توسعه روابط تجاری با کشورهای دیگر، داشتن یک نقشه راه و بازارسازی در کشورهای هدف است. متأسفانه با توجه به اینکه اقتصاد ایران هیچ گاه یک اقتصاد صادرات محور نبوده و صادرات در اولویت‌های دسته چندم، رده بندی شده است، برای ترسیم نقشه راه و پایدار کردن روابط و پیوندهای تجاری با کشورهای دیگر حتی کشورهای همسایه اقدام علمی خاصی از سوی دولت‌های مختلف انجام نشده است.

در این بین یکی از اهرم‌هایی که می‌تواند از طریق بازاریابی و بازارسازی، پیوندهای تجاری را پایدار کرده و به جذب سرمایه و رفت و آمد هیأت‌های تجاری کمک کند، رایزنان بازرگانی هستند. رایزن بازرگانی به فردی گفته می‌شود که به عنوان وابسته تجاری در کشور هدف شناخته می‌شود و به شناسایی اطلاعات بازارها و چگونگی ورود به آنها می‌پردازد. در واقع رایزن بازرگانی به‌عنوان نماینده دولت و دیده بان تجاری کشور در بازار محل مأموریت، به‌منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت‌ها و اطلاع‌رسانی و ظرفیت‌های تجاری، فراهم کردن بستر صادرات محصولات ایرانی، تسهیل جذب سرمایه‌گذاری، کمک به برگزاری اجلاس‌های مشترک و همکاری در انعقاد قراردادهای تجاری و تفاهم‌نامه‌های مشترک و اقداماتی از این دست فعالیت می‌کند.

اگرچه ایران طی سال‌های گذشته تا به امروز مجموعاً ۷۵ رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف داشته است اما با توجه به بروز رخدادهای مختلف همچون تشدید تحریم‌ها، شیوع کرونا و البته عدم توجه کافی به اهمیت نقش رایزنان بازرگانی در توسعه روابط تجاری و عدم اختصاص بودجه کافی، تعداد رایزنان به پایین‌ترین حد خود رسید، به گونه‌ای که در پایان دولت دوازدهمم تنها ۲ رایزن بازرگانی داشتیم. این در حالیست که کشورهای فعال در زمینه دیپلماسی اقتصادی مانند چین و آلمان به ترتیب ۲۲۱ و ۲۱۳ رایزن بازرگانی دارند.

افزایش تعداد رایزنان به ۲۵ رایزن تا پایان سال

در این رابطه سید احمدرضا علایی طباطبایی معاون ارتقا کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تعداد رایزنان بازرگانی در سال‌های مختلف متفاوت بوده اما با شروع به کار دولت جدید، تعداد رایزنان به دو رایزن کاهش یافته بود اما در ادامه با پیگیری‌های انجام شده و ساپورت دولت به ویژه در حوزه بودجه، تعداد رایزنان در پایان سال ۱۴۰۰ به ۷ نفر رسید.

وی با بیان اینکه فعلاً هدف گذاری اعزام ۳۰ رایزن است، افزود: در سال ۱۴۰۱ نیز تاکنون تعداد رایزنان بازرگانی به ۱۲ نفر افزایش یافته که در محل مأموریت خود مستقر شده‌اند و ۱۳ رایزن دیگر هم در حال اعزام هستند؛ برآورد این است که تعداد رایزنان تا پایان سال جاری به ۲۵ نفر برسد.

علایی ادامه داد: در حال حاضر در عراق، روسیه، چین (پکن)، عمان، آذربایجان، ارمنستان، پاکستان، قطر، هند، افغانستان، لبنان و بلاروس رایزن بازرگانی مستقر داریم.

وی اضافه کرد: ۱۳ نفری هم که تا پایان سال قرار است به عنوان رایزن بازرگانی اعزام شوند به کشورهای قزاقستان، آلمان، برزیل، آفریقای جنوبی، الجزایر، امارات، چین (شانگهای)، ازبکستان، نیجریه، عراق (اقلیم)، اندونزی، کنیا و ترکیه می‌روند.

"به گزارش خبرنگار مهر، یکی از مهم‌ترین مسیرها برای رشد صادرات غیرنفتی و توسعه روابط تجاری با کشورهای دیگر، داشتن یک نقشه راه و بازارسازی در کشورهای هدف است"دو سه نفر از این رایزنان در همین شهریور ماه به کشور مقصد اعزام می‌شوند و مابقی هم در یک پروسه ۳ الی ۴ ماه آینده اعزام می‌شوند.

چرا تعداد رایزنان ما نسبت به کشورهای خارجی کم است؟

معاون سازمان توسعه تجارت ایران در خصوص اینکه اغلب کشورهای خارجی بالای ۲۰۰ رایزن دارند، چرا تعداد رایزنان ما کم است، تصریح کرد: واقعیت آن است که برای اعزام رایزنان مشکل تأمین بودجه داریم و در حال حاضر نیز با توجه به حمایت وزیر توانستیم تعداد رایزنان را افزایش دهیم. برای سالهای بعد باید ببینیم چه اتفاقی در مسائل مالی میفتد.

وی گفت: همچنین باید اشاره شود که طبق ضوابط موجود رایزن حتماً باید پرسنل رسمی و حقوق‌بگیر دولت باشد که اصلاً این مساله با وظایف رایزنی که ایجاد فضا و بازار برای بخش خصوصی است، همخوانی صد در صدی ندارد. بنابراین بخش خصوصی ما باید امکان اعزام رایزن را داشته باشد اما ضوابط ما اجازه این کار را نمی‌دهد. رایزنان کشورهایی همچون آلمان، کره و… فقط پرسنل دولت و کادر سفارت نیستند.

علایی با بیان اینکه عدم انتخاب رایزن از بخش خصوصی مانع مهمی برای افزایش تعدادی رایزنان است‌ عدم انتخاب رایزن از بخش خصوصی مانع مهمی برای افزایش تعدادی رایزنان است، افزود: ما در حال به روزرسانی دستورالعمل هستیم تا این اجازه را بگیریم که از بخش خصوصی هم رایزن انتخاب کنیم اما سخت است.

معاون ارتقا کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران ادامه داد: از سویی دیگر کشورهای خارجی اجازه دارند که خدماتی که رایزن ارائه می‌دهد خدماتی باشد که بتوانند از محل آن کسب درآمد کنند. ولی این کار به لحاظ قانونی برای ما ممنوع است و ما نمی‌توانیم به صورت اختصاصی از محل ارائه خدمات رایزنان کسب درآمد کنیم.

بنابراین به بودجه دولتی محدود می‌شویم که در نهایت منجر به افت تعداد رایزنان می‌شود.

اصلاح دستورالعمل انتخاب رایزنان در دستور کار است

وی تصریح کرد: دستورالعمل انتخاب و اعزام رایزنان ۴ سند بالادستی دارد یعنی باید قوانین تغییر کنند تا این دستورالعمل هم تغییر کند. برای تغییر قوانین هم باید از طریق مجلس اقدام کنیم که پروسه طولانی است؛ به عنوان مثال یکی از این شرایط، شرایط اخذ گذرنامه سیاسی است که تغییر این شرایط زمانبر است.

علایی افزود: در برنامه داریم که دستورالعمل را تغییر دهیم و در چند جلسه دولت این موضوع را مطرح کرده‌ایم و بحث‌های کارشناسی هم شده و حتی در مجلس هم مطرح کرده‌ایم و مجلس هم پذیرفته اما باید روال خود را طی کند و دولت در قالب لایحه به مجلس ارسال کند.

رایزنان چگونه انتخاب می‌شوند؟

معاون ارتقا کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران همچنین در مورد جزئیات انتخاب رایزنان بازرگانی، گفت: دستورالعملی تحت عنوان نحوه انتخاب و انتصاب رایزنان بازرگانی داریم که در اردیبهشت ماه امسال در این دستورالعمل تجدیدنظر شد و سعی کردیم با حذف تعدادی از مراحل غیرضرور و موازی کردن برخی از فرایندها، پروسه انتخاب و اعزام رایزن را کوتاه‌تر کردیم که بر همین اساس قبلاً پروسه اعزام ۶ ماهه بود اما هم اکنون به ۳ الی ۴ ماه رسیده است.

وی افزود: همیشه مرسوم بوده که رایزن بازرگانی پرسنل وزارت صمت مشخصاً سازمان توسعه تجارت ایران باشد، بنابراین یکی از موارد اصلاحی بنا به نیازهای تجاری و اقتصادی وزارتخانه‌های دیگر این بود که به جز وزارت صمت از سه وزارتخانه جهاد کشاورزی، نفت و امور اقتصادی و دارایی نیز رایزن انتخاب می‌کنیم به جز وزارت صمت از سه وزارتخانه جهاد کشاورزی، نفت و امور اقتصادی و دارایی نیز رایزن انتخاب می‌کنیم؛ در واقع دامنه شمول انتخاب و اعزام رایزن گسترش یافته است. این دستورالعمل از ابتدای امسال اجرا شد و از هفت رایزن اعزام شده، ۵ رایزن از وزارتخانه‌ای خارج از وزارت صمت انتخاب شده‌اند.

علایی در ادامه گفت: از جمله شرایط عمومی انتخاب رایزن باید به مواردی همچون پرسنل رسمی یک از ۴ وزارتخانه مذکور، تأهل، تسلط به زبان انگلیسی، داشتن مدارک تحصیلی دانشگاهی خاص، استخدام رسمی خدمات کشوری، داشتن اصالت و تابعیت جمهوری اسلامی ایران، داشتن حداقل ۷ و حداکثر ۲۵ سال سابقه کار و داشتن شرایط اخذ گذرنامه سیاسی اشاره کرد.

وی با بیان اینکه به دلیل اینکه یکی از شرایط عمومی، رسمی خدماتی بودن است طبیعتاً دامنه شمول محدود می‌شود، افزود: یکی از اصلی‌ترین شرایط اختصاصی جذب رایزن، برگزاری آزمون به صورت مکتوب و حضوری است که باید نمره ۷۰ از ۱۰۰ را بگیرند و در این آزمون باید به ما احراز شود که این متقاضیان به موضوعات اقتصاد، اقتصاد بین الملل، تجارت، تجارت خارجی و مباحث مربوط به معاهدات، همکاری‌ها، همکاری‌های منطقه‌ای و سازمانی مسلط هستند.

معاون ارتقا کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران ادامه داد: پس از اینکه افراد نمره ۷۰ را کسب کردند به کمیته‌ای با ریاست سازمان توسعه تجارت دعوت می‌شوند که در این کمیته دو تن از معاونان وزیر صمت، رؤسای اتاق‌های بازرگانی و تعاون و معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه حضور دارند.

نزدیک به ۳ درصد متقاضیان تأیید صلاحیت می‌شوند

وی افزود: بنابراین مقررات نسبتاً سخت گیرانه ای برای جذب رایزن داریم که مجموع این شرایط باعث شده نزدیک به ۳ درصد از متقاضیان انتخاب شوند.

علایی گفت: در مورد شرایط اختصاصی آسان نمی‌گیریم اما در مورد شرایط عمومی سعی کردیم آسان‌تر برخورد کنیم. یکی از موارد همان گسترش دامنه شمول وزارتخانه‌ها برای انتخاب رایزن بود، همچنین رشته‌های تحصیلی را گسترش دادیم. اما باز هم پروسه انتخاب، پروسه راحتی نیست.

وزن بخش خصوصی در برنامه‌های رایزنان بالا رفته است

وی در مورد نظارت بر عملکرد رایزنان، افزود: تا قبل از این مرسوم بوده که رایزن حداقل دو سال و عمدتاً ۳ سال در محل مأموریت خدمت کند ولی دوره ارزیابی رایزن را یک ساله و قابل تمدید کردیم.

"رایزن بازرگانی به فردی گفته می‌شود که به عنوان وابسته تجاری در کشور هدف شناخته می‌شود و به شناسایی اطلاعات بازارها و چگونگی ورود به آنها می‌پردازد"در واقع رایزن می‌تواند تا ۴ سال هم مشغول به کار باشد اما این مساله بستگی به نتیجه گزارش عملکرد دارد که هر ماه گزارش از رایزن می‌گیریم و هر ۳ ماه ارزیابی کمی انجام می‌دهیم. رایزنانی که در این ارزیابی‌ها دو بار امتیازشان از ۶۰ درصد حد نصاب پایین‌تر باشد، فراخوانده می‌شوند.

علایی گفت: بنابراین در صورت نداشتن عملکرد مناسب حتی در کمتر از یک سال رایزن تغییر می‌کند که دو سه هفته پیش هم این اتفاق افتاد. از طرفی رایزنانی که امتیازشان بالای ۸۰ درصد باشد ماموریتشان برای یک سال دیگر تمدید می‌شود که به عنوان نمونه با توجه به عملکرد مثبت رایزن ما در عراق، مأموریت این فرد تمدید شد.

معاون ارتقا کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران اظهار کرد: روند فعلی از نظر کمی، کیفی و خروجی مدنظر از عملکرد رایزنان روند مثبتی تلقی می‌شود. قبلاً رایزنان روی ارائه سرویس‌های دولتی متمرکز بودند اما هدف گذاری فعلی و شاکله برنامه‌های رایزن فضاسازی برای بخش خصوصی است؛ بازاریابی و بازارسازی می‌کنند و به حل اختلافات تجاری می‌پردازند و به مراکز تجاری کمک می‌کنند.

وی تصریح کرد: در واقع وزن بخش خصوصی در برنامه‌های رایزن بسیار بالا رفته است در حالی که قبلاً این رویکرد، یک رویکرد منفی تلقی می‌شد.

به گزارش مهر، اهمیت تجارت خارجی در رشد و پیشرفت کشورها مسأله‌ای انکارنشدنی است، به گونه‌ای که سهم آن در تولید ناخالص دنیا از رقم ۵ درصد در سال ۱۹۵۰ به بیش از ۲۰ درصد در سال‌های اخیر رسیده است.

بنابراین با توجه به نقش بسیار مهمی که رایزنان بازرگانی در توسعه روابط تجاری و بازارسازی در کشورهای هدف دارند، بهتر است دولت سیزدهم برخلاف دولت‌های قبلی، نسبت به این حوزه حساسیت بیشتری داشته باشد و افزایش تعداد رایزنان بازرگانی را به صورت جدی تر در دستور کار قرار دهد.