نبرد کریدور‌ها اوج می‌گیرد؟ / انتقاد شدید ترکیه از «کریدور هند-اروپا» و ارائه پروژه «جاده توسعه» / پروژه‌ای که عراق را اروپا متصل می‌کند!

بین الملل تابناک: پس از آنکه در نشست گروه ۲۰ از کریدور اقتصادی بین هند، خاورمیانه و اروپا با نام «کریدور هند» رونمایی شد، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از این پروژه ترانزیتی بین المللی انتقاد کرد و مدعی شد، «کریدوری که ترکیه در آن نباشد قابل اجرا نیست. برای تردد از شرق به غرب مناسب‌ترین مسیر ترکیه است.» به نظر می‌رسد، ترکیه که روی کریدور‌های ترانزیتی بین المللی برای ارتقای جایگاه بین المللی خود حساب ویژه‌ای باز کرده، کریدور هند را تهدیدی مهم برای خود در نظر گرفته است.  

انتقاد وزیر خارجه ترکیه از کریدور هند-خاورمیانه- اروپا

پس از انتقاد صریح اردوغان، روز گذشته نیز وزیر خارجه ترکیه ضمن انتقاد از این پروژه، از مذاکرات جدی پیرامون پروژه «جاده توسعه» سخن گفت.

«هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه شب گذشته (چهارشنبه) در جریان کنفرانس خبری مشترک «با جیمز کلورلی» وزیر خارجه انگلیس در آنکارا در بخشی از سخنان خود به پروژه «جاده توسعه» اشاره کرد و گفت، این طرح پس از تحولات ژئوپلتیک سال‌های اخیر، اهمیت زیادی یافته است.

به نوشته خبرگزاری آناتولی، او از شیوع کرونا، جنگ روسیه و اوکراین و رقابت میان آمریکا و چین و غرب با چین به عنوان سرفصل‌های اصلی این تغییرات ژئوپلتیکی یاد کرد و گفت که این تحولات موجب مطرح شدن پروژه‌های راه های تجارت مختلف شده که پیش از این از لحاظ نظری مورد بحث قرار گرفته است.

هاکان فیدان افزود: «مسیر تجاری تنها به معنای تجارت نیست، بلکه در عین حال بازتابی از رقابت ژئواستراتژیک است».

وی با انتقاد از یادداشت تفاهم امضا شده در اجلاس سران G۲۰ در خصوص پروژه کریدور اقتصادی بین هند، غرب آسیا و اروپا، گفت: «وقتی به پروژه‌ای که از هند آغاز می شود نگاه می‌کنیم، می بینیم در میان کارشناسان در مورد هدف اساسی، عقلانیت و کارایی این طرح تردیدهایی وجود دارد.»

بیشتر بخوانید:

کریدور جدید هند ـ خاورمیانه ـ اروپا چه بازیگران و اهدافی دارد؟ / ایران دور زده می‌شود؟

وزیر امور خارجه ترکیه تأکید کرد که این تردیدها بیشتر به نگرانی های ژئواستراتژیک مربوط می‌شود.

هاکان فیدان همچنین گفت که پروژه «جاده توسعه» در دیدارهای رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با رهبران شرکت کننده در اجلاس سران گروه ۲۰ در دهلی نو مطرح شده است.

او درباره این طرح توضیح داد: «ترکیه در حال حاضر مشغول پروژه جاده توسعه است که از استان بصره در جنوب عراق آغاز و تا شمال این کشور و سپس ترکیه امتداد دارد و آسیا را به اروپا متصل می‌کند.»

هاکان فیدان تاکید کرد که عراق، امارات متحده عربی، ترکیه و قطر در حال انجام مذاکرات فشرده در این زمینه هستند. اردوغان با محمد بن زاید آل نهیان، همتای اماراتی خود توافق کرد که مراحل رسمی نهایی این پروژه را در چند ماه آینده، حداقل از نظر تدوین روی کاغذ و اجرایی کردن آن، تکمیل کنند.

وزیر خارجه ترکیه توضیح داد که ترکیه این دیدار اولیه را به طرف عراقی اطلاع داده است.

پروژه «جاده توسعه» چیست؟

خبر ایجاد این مسیر در نشست خبری رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری و محمد الشیاع السودانی، نخست وزیر عراق در کاخ ریاست جمهوری در بش تپه آنکارا مطرح شد.

اردوغان، این مسیر را جاده ابریشم جدید و آن را "مسیر توسعه" نامید. به گفته اردوغان، مسیر جدید شامل جاده و خط آهن خواهد بود.

با راه اندازی این مسیر، مسیر حمل و نقل کالا میان ترکیه و خلیج فارس کوتاه‌تر خواهد شد.

این پروژه یک جاده زمینی به طول ۱۱۹۰ کیلومتر و راه‌آهن به طول ۱۱۷۵ کیلومتر را شامل می‌شود که قبل از حرکت به سمت بغداد از استان‌های بصره، ذی قار و قادسیه عبور کرده، سپس از طریق صلاح‌الدین، کرکوک و نینوا ادامه می‌یابد و در نهایت به مثلث عراق، ترکیه و سوریه در فیشخابور می‌رسد.

در واقع این مسیر از ترکیه تا خلیج‌فارس کشیده شده و ترکیه و اروپا را به همسایگان جنوبی عراق متصل می‌کند. این پروژه در سه‌فاز تعریف شده که بر اساس پیش‌بینی‌ها، فاز اول آن تا سال ۱۴۰۷، فاز دوم تا سال ۱۴۱۷ و فاز سوم تا سال ۱۴۲۹ به بهره‌برداری خواهد رسید.

طبق بررسی‌های اولیه، پروژه جاده توسعه عراق ۱۷ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد؛ با این‌ حال کارشناسان ۴.۸۵۰ میلیارد دلار سود سالانه از این پروژه پس از بهره‌برداری را برآورد کرده‌اند که ۴ میلیارد دلار آن از انتقال کالا و ۸۵۰ میلیون دلار از محل مسافران خارجی حاصل خواهد شد.

این مسیر امکان انتقال کالا از اروپا به ترکیه و سپس همسایگان جنوبی عراق و نیز از حوزه خلیج‌فارس به اروپا را فراهم می‌کند. بدین‌ طریق جریان‌های تجاری بین آسیا و اروپا تسهیل شده و شرق و غرب متصل خواهند شد. همچنین زمان حمل‌ونقل تجاری بین آسیا و اروپا تا ۵۰ درصد کاهش خواهد یافت.

این طرح برای عراق نیز مزایای بی‌شماری دارد؛ عراق پس از تجربه نزاع دائمی، ناامنی و فقر می‌تواند به یک مرکز تجاری و حمل‌ونقل محوری پایدار تبدیل شده و جایگاه خودش را در نقشه تجارت و حمل‌ونقل جهانی تغییر دهد.

دست کم ۱۰۰ هزار موقعیت شغلی جدید ایجاد می‌شود و از این طریق مشکل جدی دولت عراق برای معضل بیکاری رفع خواهد شد. کانتینر‌های حمل کالا از بیش از ۲۵ کشور از این مسیر عبور می‌کنند و شهرک‌های صنعتی و مسکونی در اطراف آن ساخته خواهد شد.

در مجموع، چنین طرحی به‌ منزلة فرصتی است که عراق را در جایگاهی بسیار متفاوت با اکنون قرار داده و دستیابی به توسعه را برای این کشور هموار خواهد کرد.

این پروژه چه چالش‌هایی دارد؟

مهم‌ترین چالش این ابتکار، تأمین هزینه گزاف آن است؛ نخست‌وزیر عراق اعلام کرده پروژه جاده توسعه یک طرح ملی است و مالکیت هیچ بخشی از آن به دولت‌ها یا شرکت‌های خارجی واگذار نخواهد شد، به نظر می‌رسد، این امر در جذب سرمایه‌های خارجی تأثیری منفی داشته باشد.

مسالة دیگر مربوط به زیرساخت‌های ناکافی عراق است؛ باید به این مساله توجه داشت که چنین پروژه عظیمی با وجود آنکه توسعه‌یافتگی به همراه خواهد داشت؛ اما برای رسیدن به مرحله بهره‌برداری، حداقلی از توسعه را نیز نیاز دارد.

مسیر جاده توسعه از ده استان عراق عبور می‌کند که در هیچ یک از این استان‌ها زیرساخت‌های مطلوب وجود ندارد.

چالش مهم دیگر اختلاف‌نظر میان گروه‌های مختلف سیاسی حاکم است؛ اختلافی که به عقیده بسیاری از کارشناسان دلیل اصلی عدم توانایی دولت عراق در مهار تروریسم بود. تروریسم و فساد سازمان‌یافته همچنان مشکلاتی هستند که در آستانه چنین پروژه عظیمی باید اطمینان حاصل شود که دولت عراق توانایی کنترل آن‌ها را داشته و امنیت سرمایه‌گذاران را تضمین می‌کند.

اختلافات احزاب سیاسی در عراق طی سال‌های اخیر سبب نوسان مواضع دولت در رابطه با همسایگان این کشور نیز شده است. برخی از گروه‌های فعال سیاسی و نظامی در این کشور از جانب کشور‌های خارجی حمایت می‌شوند و همین مساله بر اتخاذ رویکرد توسط دولت نسبت به کشور‌های مذکور تأثیرگذار است.

سرمایه‌گذاران خارجی ممکن است در این رابطه نگرانی‌هایی داشته باشند و این دولت عراق است که موظف به ارائة ضمانتی است که نشان‌دهندة توافق جامع احزاب برای اجرای این پروژه باشد.

علاوه بر اختلافات داخلی، مواضع اقلیم کردستان نیز چندان همسو با مقامات عراقی نیست، چندی پیش اقلیم با گسترش راه‌آهن به طول ۴ کیلومتر از دهوک تا گذرگاه ابراهیم الخلیل در مرز ترکیه مخالفت کرد و در طرح کنونی نیز به نظر نمی‌رسد، بدون تأمین منافع اقتصادی خود موضع موافقی داشته باشد. عراق همچنین باید تنش‌های احتمالی با همسایگان خود را در نظر بگیرد.

نبرد کریدورها اوج می گیرد؟

پس از نشست اخیر گروه ۲۰ و اعلام راه‌اندازی کریدور هند-خاورمیانه- اروپا، نبرد کریدورها برای کسب بیشترین سهم از تجارت جهانی افزایش یافته است که در اظهارات مقامات ترکیه شاهد آن بوده ایم. نقشه زیر مسیرهای سه کریدور اصلی را به نمایش می گذارد؛

مسیر آبی رنگ نشان دهنده کریدور عرب- مد است که هند را به اروپا وصل می‌کند.

مسیر زردرنگ کریدور شمال-جنوب است که برای اتصال روسیه به هند از طریق ایران برنامه‌ریزی شده است.

خطوط قرمز رنگ نیز نشان‌دهنده شاخه‌های ابتکار «کمریند و جاده» BRI چین است.

به باور کارشناسان، مهمترین هدف کریدور هند-اروپا رقابت با قدرت فزاینده چین در منطقه و کاهش اهمیت ژئواکونومیکی ایران و ترکیه است.

حالا باید منتظر واکنش کشورهای رقیب بود؛ آیا مسیر چین- پاکستان- ایران- ترکیه راه‌اندازی می‌شود؟ جاده توسعه نیز به سرانجامی خواهد رسید؟