«گزارش آشوب» از خونین‌ترین سال ایران/ مستندساز نباید بی‌طرف باشد

محمدرضا گیوه چیان کارگردان مستند «گزارش آشوب» که در بخش جایزه شهید آوینی چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» حضور دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره شکل‌گیری ایده ساخت این مستند گفت: مشغول تحقیق برای اثر دیگری درباره دوران اولیه انقلاب بودم که توجه‌ام به اتفاقات سال ۶۰ به عنوان خونین‌ترین سال تاریخ معاصر کشورمان جلب شد. به نظرم لفظ ترور برای مردم دیگر تکراری جلوه می‌کند و اگرچه بسیاری از شهدای ترور ما در این سال به شهادت رسیده‌اند، اما بخش‌هایی از جزییات حوادث این سال مغفول مانده است. از آنجایی که ۲ حادثه ۷ تیر و ۸ شهریور معمولاً برجسته شده‌اند، شاید مردم دقیق نمی‌دانند که بین این ۲ اتفاق ناگوار تنها ۲ ماه فاصله بوده است، بنابراین بررسی سال ۶۰ و بسیاری از مناسبت‌هایی که برایشان سالگرد برگزار می‌کنیم ضروری به نظر می‌رسید.

وی ادامه داد: از طرفی در بین ماجراهای سال ۶۰ معمولاً به ۷ تیر و بمب گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی و ترور شهید رجایی و شهید باهنر اشاره می‌شود. در حالی که این سال پر حادثه تر از این اتفاقات بوده است و ترور نمایندگان مجلس و معاونان وزرا یا اتفاقات دیگر معمولاً برجسته نمی‌شود.

کارگردان مستند «گزارش آشوب» درباره دشواری دسترسی به آرشیوها بیان کرد: سخت‌ترین بخش کار برای ما دسترسی به آرشیوها بود. متاسفانه نهادها و سازمان‌های که راش

های تاریخی را از جمله فیلم، عکس و اسناد را در اختیار دارند، همکاری خوبی با فیلمسازان ندارند.

"به نظرم لفظ ترور برای مردم دیگر تکراری جلوه می‌کند و اگرچه بسیاری از شهدای ترور ما در این سال به شهادت رسیده‌اند، اما بخش‌هایی از جزییات حوادث این سال مغفول مانده است"در حالی که فیلم‌های خوبی از این سال‌های دهه ۵۰ و ۶۰ موجود است که در آرشیوها خاک می‌خورند. ضمن اینکه طبقه بندی درستی از آنها صورت نگرفته است و وقتی به آنها مراجعه می‌کنیم گاهی وقت‌ها شماره شان با فایل یا پرونده‌ای که ارجاع داده می‌شود، همخوان نیست.

گیوه چیان همچنین خاطر نشان کرد: از سویی دیگر دیدگاهی که نسبت به مستند آرشیوی وجود دارد به عنوان مستندی خالی از ارزش‌های هنری و به نوعی مستند تلویزیونی و خبری است البته نگاه «سینماحقیقت» به این گونه هنری و شایان توجه است. امیدوارم به واسطه این جشنواره ثابت شود که مستند آرشیو جایگاه ارزشمندی دارد و اگر برای ساختش دوربینی روشن نمی‌شود، روایت و پژوهش آن بسیار مهم است و در همین شیوه روایت است که اعتبار و ارزش آن مشخص می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا از انجام مصاحبه در مستند «گزارش آشوب» پرهیز شده است، عنوان کرد: دلیل این موضوع ایجاد روایتی دقیق‌تر از سال ۶۰ بود. در ابتدای این کار به این فکر می‌کردیم که آیا صرفاً از آرشیوها استفاده کنیم یا مستند نیز به کار اضافه شود. از نظرمان انجام مصاحبه این ایراد را داشت که مخاطب فیلم به یک بار بعد از دیدن جوانی مثلاً ۲۰ ساله در سال ۶۰ حالا با مردی میانسال و کهنسال رو به رو می‌شود و شاید این تغییر ناگهانی به کار آسیب بزند.

بنابراین علیرغم تعریف نادرستی که از آثار آرشیوی بعضاً وجود دارد، ریسک کردیم که کار صرفاً آرشیوی باشد.

گیوه چیان در جواب اینکه چقدر در جریان روایت سال ۶۰، «گزارش آشوب» بی‌طرف عمل کرده است، گفت: به نظرم بی طرفی اساساً برای مستندساز ممکن نیست. به هر حال هرکس عقاید و دیدگاهی دارد که نمی‌تواند برخلافش عمل کند اما منصف بودن برای من مهم است و انصاف با بی طرفی در مستندسازی فرق دارد. انصاف به این معنا است که حوادث را بدون تغییر روایت کنیم و به همین دلیل در مستند به بخش‌هایی که تاریخ هم درباره‌اش سکوت کرده است، اشاره کردیم.

این کارگردان در پایان درباره مزایا و معایب برگزاری جشنواره «سینماحقیقت» در دوره چهاردهم به شیوه آنلاین بیان کرد: اولین حسن بزرگ این شیوه برگزاری این بود که جشنواره تعطیل نشد؛ برخلاف سینمای داستانی، مستند کمتر فرصت دیده شدن پیدا می‌کند. مستندهای تولید شده طی یک سال گذشته تنها فضای دیده شدنشان را «سینماحقیقت» می‌یابند اما لازم است زیرساخت‌های فضای مجازی مهیا باشد تا امنیت آثار به طور قطعی تامین شود. به نظر می‌رسد اگر در سال‌های آینده حق رایت فیلم‌ها رعایت و حفظ شود، فیلمسازان حتماً و حتی با نبود کرونا از برگزاری آنلاین استقبال می‌کنند.