جلد نخست کتاب «ادویه مفرده» از شاهکارهای داروشناسی پیدا شد

به گزارش خبرگزاری مهر، علی اوجبی مدیرکل کتاب‌های خطی و نادر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: جلد نخست کتاب «ادویه مفرده» به عنوان یک دایرة المعارف بی بدیل داروشناسی که سال‌ها در دنیا مفقود بوده است، به همت کتابخانه ملی پیدا شد.

وی افزود: کتاب «الجامع لأقوال القدماء والمتحدثین من الاطباء و المتفلسفین فی الادویة المفردة» که پیشینیان از آن با عنوان «ادویه مفرده» یاد می‌کردند؛ از شاهکارهای حوزه داروشناسی است که تمامی پزشکان معاصر آن را ستوده‌اند و در آثار خود از این کتاب بهره‌ها برده‌اند. «ابن میمون» در شرح «اسماء العقار» به استفاده خود از این کتاب اشاره کرده است. «ابن بیطار» نیز بارها به نقل از آن پرداخته است. همچنین «مقری تلمسانی» به طور مستقیم از این کتاب مطالبی را نقل کرده است.

"افزون بر تمامی ویژگی‌های یاده شد، کتاب «ادویه مفرده» حاوی نکات ابتکاری و نوآروی‌های «ابن سمجون» در داروشناسی نیز بوده که اهمیت آن را دو چندان کرده است"همه این نقل‌ها و برداشت‌ها به اضافه مختصری که «عبداللطیف بغدادی» به آن اشاره کرده، نشان دهنده رواج و محبوبیت این کتاب در میان پزشکان و داروشناسان سده‌های بعدی است.

اوجبی درباره نویسنده این کتاب نیز اشاره کرد: ابوبکر حامد بن سمجون (درگذشته اوایل سده ۵ قمری/۱۱میلادی) یکی از بزرگترین پزشکان، داروشناسان و ادیبان اندلسی است که در روزگار «منصور محمد بن ابی عامر» از وزرای اموی دوستدار علم در اندلس می‌زیسته است. از جزئیات حیات «ابن سمجون» چیزی نمی‌دانیم، اما با توجه به شکوفایی علمی و محیط مستعد فرهنگی در اسپانیای اسلامی آن روزگار می‌توان گفت «ابن سمجون» که از زندگی آسوده‌ای برخوردار بوده، دوران کودکی و نوجوانی خود را در قرطبه اندلس گذرانده و از محضر استادان عصر به خوبی بهره جسته است. نقل قول‌های فراوان او از آرای صاحب نظران پیشین، حاکی از عمق و گستردگی مطالعات اوست که بدون تحصیل در نزد استادان فن میسر نمی‌شود.

مدیر کل کتاب‌های خطی و نادر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: ابوبکر حامد بن سمجون آثار اندکی را به رشته تحریر در آورده که از هیچ یک نشانی در دست نیست. آثاری چون «قرابادین» در داروهای ترکیبی و نیز کتابی در علم بدیع. و تنها اثر برجای مانده از وی «ادویه مفرده» در داروهای غیر ترکیبی است.

افزون بر تمامی ویژگی‌های یاده شد، کتاب «ادویه مفرده» حاوی نکات ابتکاری و نوآروی‌های «ابن سمجون» در داروشناسی نیز بوده که اهمیت آن را دو چندان کرده است. «ابن سمجون» در «ادویه مفرده» داروها را نه بر اساس الفبای عربی، بلکه به ترتیب الفبایی کهن سامی سامان بخشیده است. همچنین جزء نخست این اثر شامل مقدمه و حروف الف، ب، ج، د، ه است.

وی درباره نسخه «ادویه مفرده» نگهداری شده در کتابخانه ملی عنوان کرد: «مایرهوف» پژوهشگر آلمانی در سال ۱۹۴۰ میلادی اعلام کرد که این اثر بی بدیل داروشناسی مفقود است و هیچ نشانی از آن در دست نیست. این در حالی است که «س. فولتون» در سال ۱۹۳۶ میلادی بخشی از آن را در کتابخانه بریتانیا شناسایی و معرفی کرده بود.

"«ابن سمجون» در «ادویه مفرده» داروها را نه بر اساس الفبای عربی، بلکه به ترتیب الفبایی کهن سامی سامان بخشیده است"بعدها «پل کهله» بخشی از آن را در کتابخانه با «دلیان آکسفورد» کشف کرد و همان را به همراه اصل عربی به آلمانی ترجمه و منتشر کرد.

اوجبی ادامه داد: سرانجام به کوشش «فؤاد سزگین» بخشی دیگر از این دایرة المعارف داروشناسی در کتابخانه احمد ثالث استانبول یافت شد. «سزگین» در سال ۱۴۱۲قمری/۱۹۹۲میلادی تمام بخش‌های شناخته شده را به صورت عکسی در چهار مجلد چاپ کرد و در مقدمه تصریح داشت که مقدمه ادویه مفرده و حروف ا، ب، ج، د، و ه مفقود است. خوشبختانه در اوایل سال ۱۳۹۶ کتابخانه ملی به لطف الهی با تلاش‌ها و جستجوهای فراوان کارشناسان خود، توفیق این را یافت تا این حلقه مفقوده را در کتابخانه شخصی مجموعه دار تبریزی بیابد و بدین ترتیب این مجموعه بی نظیر پزشکی را کامل کند. به یاری خدا به‌زودی عکس این نسخه نویافته که بخش آغازین کتاب «ادویه مفرده» ابن سمجون را تشکیل می‌دهد در قالبی نفیس و فاخر و در ادامه به همت گروهی از محققان این حوزه، متن تصحیح شده آن به زیور طبع آراسته خواهد شد.