«زنان بازیگری» که تسلیم سردی خاک نشدند! / از فرجامی و ریاحی تا چهره آزاد، خردمند و سعیدی

رکسانا قهقرایی: مرگ، برای هیچ هنرمندی نقطه پایان نیست و هنرمندان بسیاری هستند که سال‌ها پس از چهره در نقاب خاک کشیدن، همچنان به‌واسطه آثار ماندگار و خاطراتی که در حافظه جمعی مردمان به یادگار گذاشته‌اند، به حیات خود ادامه می‌دهند و هنوز می‌توانند منشأ اثر در میان مخاطبان خود باشند.

در آستانه برگزاری نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم «حوا» و به بهانه برگزاری آیین بدرقه زنده‌یاد فریماه فرجامی به خانه ابدی، در این گزارش کوتاه مروری‌بر۵ زن خاطره‌ساز سینمای ایران داشته‌ایم که هر چند امروز در میان‌مان نیستند اما یادشان همیشه در قالب فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی در خاطرمان زنده خواهد ماند؛ این البته تنها یک خاطره‌بازی است به احترام تمام زنان خاطره‌ساز سینما و تلویزیون ایران.

فریماه فرجامی؛ «ماه‌منیر» سینما

این روزها هنوز داغش تازه است و کم نیستند منتقدان و سینمادوستانی که به بهانه درگذشت او دست به قلم می‌برند و نقش‌آفرینی‌هایش در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف را بازخوانی می‌کنند.

فریماه فرجامی یکی از بازیگران شاخص سینمای ایران در دهه ۶۰ بود که اتفاقا تجربه همکاری با سینماگرانی مطرحی همچون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، رخشان بنی‌اعتماد و واروژ کریم‌مسیحی را در کارنامه خود داشت. او در قاب تلویزیون هم با نقش‌آفرینی در سریال‌های ماندگاری همچون «پهلوانان نمی‌میرند»، «روشن‌تر از خاموشی» ‌ و «ولایت عشق» خاطرات بسیاری را برای مخاطبان در قاب جادویی سیما رقم زد. در میان این نقش‌آفرینی‌ها اما تنها همکاری فریماه فرجامی با زنده‌یاد علی حاتمی و ایفای نقش ماه‌منیر در فیلم «مادر» گویی خاطره‌انگیزتر بوده است و شاید به همین دلیل بسیاری در بدرقه او به خانه ابدی، خاطرات حضور درخشانش در این فیلم را مرور می‌کنند. فریماه فرجامی نهم تیرماه امسال بر اثر عوارض سکته مغزی و کهولت سن، در ۷۱ سالگی دارفانی را وداع گفت.

رقیه چهره‌آزاد؛ «مادری» با فانوس روشنایی

اصلا مگر می‌شود صحبت از تصویر زن در سینما و یا خاطرات مادرانه در فیلم‌های سینمایی در میان باشد و نامی از فیلم ماندگار علی حاتمی یعنی «مادر» به میان نیاید. فیلمی که بخش عمده‌ای از ماندگاری‌اش را می‌بایست به حساب حضور درخشان ترکیب بازیگرانش در مقابل دوربین نوشت.

"او در قاب تلویزیون هم با نقش‌آفرینی در سریال‌های ماندگاری همچون «پهلوانان نمی‌میرند»، «روشن‌تر از خاموشی» ‌ و «ولایت عشق» خاطرات بسیاری را برای مخاطبان در قاب جادویی سیما رقم زد"رقیه چهره‌آزاد از بازیگران پرکار سینمای ایران از دهه ۳۰ تا دهه ۷۰ بود که بیش از ۴ دهه به صورت مستمر در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف نقش‌آفرینی می‌کرد. او البته کمتر در مرکز روایت قرار می‌گرفت شاید به همین دلیل حضور درخشانش در فیلم «مادر» به کارگردانی علی حاتمی اینگونه در حافظه سینما دوستان ماندگار شده است. رقیه چهره‌آزاد بی‌شک یکی از مادرانه‌ترین خاطرات را در حافظه سینمای ایران با امضای خود به ثبت رسانده است. چهره‌آزاد دهم دی‌ماه سال ۷۳ در حالی که ۸۷ سال داشت، دارفانی را وداع گفت.

شهلا ریاحی؛ از تجربه‌ بلندپروازانه کارگردانی سینما تا مادربزرگ «گلنار»

کم هستند بازیگرانی که خاطرات جمعی‌مان از حضورشان در فیلم‌ها و سریال‌های مختلف، بر نقش‌هایی که ایفا کرده‌اند سایه انداخته باشد. بازیگرانی که هرچقدر هم به حافظه‌مان فشار بیاوریم، به‌سختی می‌توانیم آن‌ها را در یک نقش خاص و یا یک فیلم، خلاصه و محدود کنیم.

گویی آن‌ها همواره در گوشه از دنیای خاطرات سینمایی ما حضور داشته‌اند. شهلا ریاحی با آن لحن مادرانه و لبخند جذاب، یکی از همان بازیگران است که تنها کافی است یک فریم از عکس‌هایش را در جایی ببینیم و ناخواسته زنگ صدایش در گوش‌مان انعکاس پیدا کند. او نقش‌آفرینی‌های متعددی در فیلم‌ها و سریال‌های دهه‌های ۶۰ و ۷۰ داشت و هم روی پرده سینما و هم در قاب تلویزیون خاطرات بسیاری را ثبت کرده است اما در این گزارش و برای ذکر یکی از این خاطرات، به فیلم نوستالژیک «گلنار» اشاره می‌کنیم که ریاحی در آن نقش مادر گلنار را ایفا می‌کرد و گویی مادرانگی‌اش برای یک نسل ماندگار شد. از نکات جالب درباره کارنامه شهلا ریاحی این است که نام او به‌عنوان اولین کارگردان زن در تاریخ سینمای ایران هم ثبت شده است هر چند او هیچ‌گاه فیلم دومی نساخت و دنیای بازیگری را به تجربه کارگردانی ترجیح داد. شهلا ریاحی ۱۰ دی‌ماه ۱۳۹۸ در سن ۹۳ سالگی دارفانی را وداع گفت.

نیکو خردمند؛ مادربزرگ و دزدان آشنا

نیکو خردمند در سال ۸۸ و زمانی که ۸۷ سال داشت، چشم از جهان فروبست.

"فیلمی که بخش عمده‌ای از ماندگاری‌اش را می‌بایست به حساب حضور درخشان ترکیب بازیگرانش در مقابل دوربین نوشت"او خواهر بزرگ‌تر آهو خردمند از دیگر بازیگران دوست‌داشتنی سینما و تلویزیون بود که بازیگری را از اواخر دهه ۶۰ در سینمای ایران آغاز کرد و خیلی زود به‌واسطه صدای گیرا و چهره مهربانش تبدیل به یکی از گزینه‌های ثابت فیلمسازان برای ایفای نقش مادر و مادربزرگ شد.

یکی از شاخص‌ترین خاطراتی که از نیکو خردمند در حافظه جمعی‌مان نقش بسته است مربوط به سریال «دزدان مادربزرگ» می‌شود، سریالی که فردوس کاویانی و حسین پناهی در آن حضوری درخشان داشتند و نیکو خردمند ایفاگر نقش همان مادربزرگ مهربانی بود که یک گروه قصد سرقت از منزلش را می‌کنند. شاخص‌ترین بخش کارنامه نیکو خرمند اما نه بازیگری‌اش در مقابل دوربین که گویندگی‌اش در فیلم‌های سینمایی بود. خردمند در عرصه دوبله هم نقشی پررنگ در شکل‌گیری خاطرات سینمایی ما داشته است. نیکو خردمند در ۲۶ آبان‌ماه سال ۸۸ چشم از جهان فروبست.

حلیمه سعیدی؛ مادر شهید و مادر متهمی که گریخت

بودند بازیگران باسابقه و مطرح دیگری که می‌توانستیم در این خاطره‌بازی کوتاه از آن‌ها یاد کنیم اما بد ندیدیم در کنار آن‌هایی که ورود به دنیای خاطرات‌مان را از معبر حرفه‌ای بازیگری تجربه کرده‌اند، نمونه‌ای دیگر هم داشته باشیم؛ چهره‌ای دوست‌داشتنی و جذاب که هر چند شاید خودش هم نمی‌دانست در سال‌های پایانی عمر قرار است در قامت بازیگر به شهرت برسد اما حضورش در مقابل دوربین به‌شدت جذاب و گیرا بود. حلیمه سعیدی را می‌توان از کشفیات رضا عطاران به حساب آورد.

پیرزنی صریح و پرحرف که در مکالمه تندوتیز با دیگر اهل رواداری و کوتاه آمدن نیست و در عین حال با قامت یک مادر، می‌تواند همه اطرافیانش را دوست داشته باشد. حلیمه سعیدی مادر شهیدی است که بدون هیچ سابقه بازیگری برای نقش‌آفرینی در سریال «متهم گریخت» دعوت رضا عطاران را پذیرفت و درخشش در همین سریال تلویزیونی هم زمینه ساز استمرار حضور او در فیلم‌ها و سریال‌های دیگر در شمایل یک تیپ دوست‌داشتنی شد. این بازیگر در کمتر از یک دهه حضورش در سینما و تلویون در بالغ‌بر ۲۰ اثر مختلف ایفای نقش کرد. حلیمه سعیدی سرانجام در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۴۰۰ براثر عوارض ناشی از سرطان درگذشت.

نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم‌ حوا به همت بنیاد بین‌المللی گوهرشاد و به دبیری مهدیه سادات محور ۱۶ تا ۲۳ تیر ماه سال جاری در سطح کشور و از ۲۰ تا ۲۳ در تهران برگزار خواهد شد. این رویداد محوریت موضوع زنان و خانواده را در دستور کار خود دارد و با همکاری مراکز و سازمان‌های فرهنگی مختلف فعالیت خود را دنبال می‌کند.

۵۷۵۷