واکسینه شدن در مقابل اعتیاد دیگر رویا نیست؟

مصرف مواد مخدر در جهان سالانه قربانیان زیادی می‌گیرد و ساخت دارو یا واکسنی که بتواند وابستگی به آن را کاهش دهد یا قطع کند، می‌تواند جان افراد زیادی را نجات دهد. حالا دانشمندان موفق به تولید یک واکسن اعتیاد تجربی شده‌اند که می‌تواند با تولید آنتی‌بادی‌، از اثرات رفتاری و فیزیولوژیکی یکی از خطرناک‌ترین مخدرهای صنعتی به نام «فنتانیل» جلوگیری کند.

این اولین باری نیست که دانشمندان موفق به تولید واکسن اعتیاد برای حیوانات می‌شوند و حتی حداقل یک واکسن برای «اکسی‌کدون» در مراحل اولیه آزمایش بالینی انسان هم قرار داشته. اما پژوهش جدید که در ژورنال «Pharmaceutics» منتشر شده، رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است.

فنتانیل چیست و واکسن آن چگونه کار می‌کند؟

فنتانیل یک مخدر مصنوعی یا صنعتی است که ۵۰ تا ۱۰۰ برابر اثر بالاتری نسبت به هروئین دارد. این مخدر که در حقیقت به عنوان یک دارو توسعه پیدا کرد، حالا به عنوان یک ماده مخدر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده در مقدار کم هم می‌تواند روی افراد تأثیرگذار باشد و به همین علت، قیمت پایین‌تری نسبت به دیگر مواد دارد.

"مصرف مواد مخدر در جهان سالانه قربانیان زیادی می‌گیرد و ساخت دارو یا واکسنی که بتواند وابستگی به آن را کاهش دهد یا قطع کند، می‌تواند جان افراد زیادی را نجات دهد"علاوه بر این، ریسک اوردوز با این ماده هم بالاست.

تأثیرگذاری بالای این ماده مخدر و همچنین ریسک بالای اوردوز، باعث شده دانشمندان توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. با این حال درمان چندان مؤثری برای مقابله با این ماده مخدر وجود ندارد و برای مثال «نالوکسان» که برای مقابله با اوردوز فنتانیل استفاده می‌شود، به چندین دوز نیاز دارد و اخیراً به دارویی کمیاب تبدیل شده است.

در همین راستا دانشمندان در تگزاس آمریکا واکسن اعتیاد برای فنتانیل تولید کرده‌اند که همانند واکسن‌های دیگر، پس از تزریق، واکنش سیستم ایمنی بدن را در پی دارد. پژوهشگران برای ساخت این واکسن، از پروتئین غیرفعال‌شده دیفتری استفاده کرده‌اند؛ یک پل مولکولی که دو مولکول را به یکدیگر پیوند می‌دهد. با استفاده از این ماده، سیستم ایمنی بدن فنتانیل را به عنوان یک تهدید شناسایی می‌کند و برای مقابله با آن، آنتی‌بادی می‌سازد.

این آنتی‌بادی‌ها پیش از اینکه ماده مخدر بتواند وارد مغز شود، در جریان خون به فنتانیل متصل می‌شود. در ادامه بجای تأثیرگذاری فنتانیل روی بدن، فنتانیل از طریق کلیه از بدن خارج می‌شود.

پژوهشگران پس از ساخت واکسن، آن را روی ۶۰ موش آزمایش کردند.

در این پژوهش شاهد چندین آزمایش پایه و کنترلی هم روی موش‌ها بودیم تا رفتار طبیعی آن‌ها هنگام استفاده از مواد مخدری مانند فنتانیل مشخص شود.

در یکی از آزمایش‌ها، دانشمندان مدت زمانی که موش‌ها دم خود را از منبع گرما دور می‌کرند، اندازه‌گیری کردند. در یکی دیگر از تست‌ها، مدت زمانی که موش‌های آموزش دیده اهرم را برای دریافت غذا تکان می‌دادند، اندازه‌گیری شد. علاوه بر این موارد، دانشمندان اطلاعات فیزیکی مانند ضربان قلب و سطح اکسیژن را هم جمع‌آوری کردند.

پس از دستیابی به اطلاعات پایه، دانشمندان شروع به تزریق یک دوز واکسن به هر موش کردند و سپس با فاصله سه هفته، دو دوز تقویتی دیگر به موش‌ها تزریق شد. پس از شش هفته، دانشمندان برای بررسی آنتی‌بادی فنتانیل، از موش‌ها نمونه خون گرفتند. پس از ۱۰ هفته، دانشمندان دوباره شروع به انجام آزمایش‌های رفتاری و واکنش موش‌ها به فنتانیل کردند.

در تمام آزمایش‌ها، واکسن‌ کارآمدی خود را نشان داد و موش‌ها به‌درستی آنتی‌بادی‌های ضد فنتانیل تولید کردند و میزان فنتانیل در مغز آن‌ها نسبت به گروه کنترل کمتر بود.

"فنتانیل چیست و واکسن آن چگونه کار می‌کند؟ فنتانیل یک مخدر مصنوعی یا صنعتی است که ۵۰ تا ۱۰۰ برابر اثر بالاتری نسبت به هروئین دارد"همچنین دانشمندان متوجه شدند که آنتی‌بادی‌ها به‌طور خاص با فنتانیل و نه سایر مواد مخدر مانند مورفین پیوند پیدا کردند. بنابراین می‌توان در کنار واکسن، از داروهایی مانند مورفین هم استفاده کرد.

اگرچه این واکسن در آزمایش روی موش‌ها عملکرد مناسبی از خودش نشان داده و می‌توان آن را واکسنی موفق در نظر گرفت، اما فعلاً خبری از آن برای انسان‌ها نخواهد بود. در حقیقت برای استفاده انسانی از آن، به چندین سال آزمایش و تحقیق نیاز است. با این حال همچنان می‌توان نتایج این واکسن را امیدوارانه توصیف کرد و امید داشت روزی بتوان برای مواد مخدر و جلوگیری از اعتیاد، واکسن تولید کرد.

۲۲۷۲۲۷