سرای طوطی در احاطه بیغوله‌ها/ طعم تاریخ تلخ شد

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- ندا سپاهی: سرای حاج میرزا قدیمی‏‌ترین قهوه‏‌خانه شهر است، می‌گویند از عهد صفوی تاکنون پابرجاست، جایی در قلب میدان نقش جهان که از قدیم آن را به نام خسته خانه یا سرای طوطی می‌شناختند.

این سرا در ابتدا و در زمان حیات میرزا حسین خواجه پدر محمدعلی خواجه، کارگاه مسگری و ساخت دیگ و کفاشی بوده و حتی قبل تر از آن به عنوان کاروانسرا برای استراحت مسافران استفاده می‌شد و البته بازاری بود برای خرید و فروش حیواناتی مانند الاغ و اسب؛ اما حاج محمدعلی خواجه آن را به قهوه خانه تغییر کاربری داد و حالا چهار نسل بعد از حاج محمدعلی (حاج میرزا) پسران و نوادگان او حدود صدسالی می‌شود که این سرای تاریخی را اداره می‌کنند.

سرای حاج میرزا جزو آثار ملی است، گردشگران داخلی و خارجی که به نقش جهان می‌آیند برای چشیدن طعم بریان اصفهان و غذاهای سنتی ایرانی پرسان‌پرسان خود را به این مکان می‌رسانند؛ سرایی که در سمت راستِ سردر بازار قیصریه، در انتهای راسته بازار قنادها قرار دارد. گوشه و کنار ورودی این قهوه خانه تعداد زیادی اشیای عتیقه، خُمره و چراغ و ساعت و گنجه‌های قدیمی است که گرد زمان بر آنها نشسته و تاریخ را تداعی می‌کند اما در انتهای این دالان، حیاط مربع شکل کاروانسرا با بیغوله‌ها، غرفه‌های مخروبه، تاریک و درب و پنجره شکسته و تلی از زباله احاطه شده و در پیش چشم گردشگرانی که از داخل و خارج برای ورود به سرای حاج میرزا باید دقایقی را در این محوطه به انتظار بنشینند، صحنه‌ای نازیبا به وجود آورده است.

شاید دیدن این بیغوله در قلب معماری فاخر صفوی، ذهن هر بیننده‌ای را درگیر کند چرا این نازیبایی‌ها در دل میراث فرهنگی اصفهان جا خوش کرده است و متولی کیست؟

مسؤول سرای حاج میرزا در این‌باره به خبرنگار مهر می‌گوید: ساماندهی محوطه کاروانسرا درگیر مسائل انحصار وراثت است. در اصل اختلاف خانوادگی برای مجموعه کاروانسرا داریم و مساله بعدی ما مشکل با میراث فرهنگی است.

وی که یکی از نوادگان مرحوم حاج محمدعلی خواجه (حاج میرزا) است، می‌افزاید: اینجا چهار نسل پس از مرحوم پدربزرگم ۹۶ سال است که به کار خود ادامه داده است و امیدواریم مشکل این‌جا طی چند ماه آینده رفع شود. مساله انحصار وراثت که حل شود بحث میراثی آن چندان مشکلی ندارد زیرا میراث می‌گوید با همین بافت قدیمی، مرمت کنید اما اختلاف بین ۱۰ ورثه است که اینجا را به هتل سنتی تبدیل کنند یا اینکه مغازه‌های کاروانسرا را مرمت کرده و اجاره دهند.

شهرام امیری سخنگوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: نوادگان حاج محمدعلی خواجه می‌خواهند در سرای حاج میرزا نوسازی و بهسازی انجام دهند در حالی که ما اعلام کردیم مرمت شود؛ چرا باید میراث فرهنگی با کسانی که می‌خواهند برای حفظ بنای تاریخی هزینه کنند مخالف باشد؟ اما در این کاروانسرا می‌خواهند هزینه را بر اساس دلخواه خود انجام دهند و میراث با این مساله مخالفت دارد.

وی می‌افزاید: لازم است برای مرمت این کاروانسرا طرحشان را به میراث فرهنگی ارائه کنند تا بررسی شده و به تصویب میراث برسد.

سخنگوی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه هفته گذشته هیأت امنای بازار بزرگ اصفهان با ۱۱ عضو شکل گرفت، امیدوار هستیم که بسیاری از نابسامانی‌های این بازار رفع شود.‌

امیری اضافه می‌کند: کسبه این بازار به هرحال در یک فضای تاریخی کار می‌کنند به ویژه سفره‌خانه و قهوه خانه سنتی حاج میرزا که مجوز گردشگری از میراث فرهنگی دارد به واسطه تاریخی بودن آنجاست از این رو بنا به دلخواه و سلیقه خود نمی‌توانند هر کاری در این بنای تاریخی انجام دهند.

وی با تاکید بر اینکه طرح مرمت محوطه سرای حاج میرزا باید متناسب با اصول مرمتی باشد و به تأیید میراث فرهنگی برسد، تصریح می‌کند: میراث فرهنگی اصفهان از هر شخص حقیقی و حقوقی برای کمک به مرمت آثار تاریخی استقبال می‌کند اما نه به هر قیمتی.

سخنگوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با بیان اینکه این نهاد برای مرمت بازار بزرگ طرح در دستور کار دارد، می‌گوید: باید توجه داشت که بازار بزرگ و تاریخی اصفهان بسیار عظیم است؛ طرحی که با هیأت امنای بازار و شهرداری اصفهان در دست اجرا داریم از ورودی مسجد جامع عتیق آغاز می‌شود و تا بازار حسن آباد ادامه می‌یابد.

امیری با اشاره به اینکه حدود ۱۲ کیلومتر طول بازار تاریخی اصفهان است، می‌افزاید: فقط در بازار قیصریه که هشت کیلومتر این بازار را در بر می‌گیرد هشت هزار و ۵۰۰ مغازه وجود دارد و در این محدوده حدود ۱۲ هزار نفر فعال اقتصادی هستند؛ این مجموعه به این عظمت نه در ایران که اگر هر جای دیگر دنیا هم بود دولت به تنهایی توان نگهداری از آن را نداشت.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه همه در این بازار فعالیت اقتصادی می‌کنند لازم است که در حفاظت از این بازارچه مشارکت کنند زیرا محل کسب درآمد این فعالان اقتصادی است.

سخنگوی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می‌گوید: مشکلات بازار بزرگ اصفهان یکی دوتا نیست؛ به ازای ۱۲ هزار کاسبی در این بازار قصه و ماجرا دارد، از توقف موتور سیکلت‌ها در میدان تا کندن دیوارها، مرمت غیر اصولی، تخریب، مساله ایمنی، کپسول آتش‌نشانی، عبور و مرور آمبولانس و خودروها و برق کشی آنکه وضعیت سیم‌کشی برق بازار بسیار فجیع است و تاکنون خدا این بنا را حفظ کرده که دچار آتش سوزی و مشکل نشده است.

امیری با اشاره به تشکیل هیأت امنای بازار بزرگ می‌گوید: یکی از مهم‌ترین وظایف این هیأت رفع همین معضلات و مشکلات بازار بزرگ است. این بازار در میدان نقش جهان، یک شهر در شهر است و اگر فردی می‌خواهد برای بخشی از این بازار هزینه کند باید طرح مرمتی داشته باشد.

سرای حاج میرزا یا همان سرای طوطی در تاریخ ۲۰ اسفندماه ۱۳۸۵ با شماره ۱۸۱۰۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خرابی‌های کاروانسرای چاه حاج میرزا یا همان سرای طوطی در قلب میدان نقش جهان مشتی نمونه خروار از نابسامانی وضعیت حفظ و مرمت این میدان باشکوه عصر صفوی است.

مشابه این بیغوله‌ها در بازار قیصریه نیز به تعداد زیاد وجود دارد که درگیرودار اختلاف نظر بین میراث فرهنگی، اوقاف، شهرداری و بازاریان به حال خود رها شده اند.

حالا با شکل‌گیری هیأت امنای بازار بزرگ اصفهان انتظار می‌رود برای حفظ و مرمت گوشه گوشه این بنای باشکوه تاریخی که میراثی جهانی است، اقدامی عاجل شود.