دانش در حال دموکراتیک شدن است/دموکراسی معرفتی

به گزارش خبرگزاری مهر، آخرین قسمت برنامه «چراغ مطالعه» با حضور مجید ادیب زاده نویسنده کتاب «دموکراسی معرفتی» شنبه ۲۴ اسفندماه از شبکه چهار سیما پخش شد.

مجید ادیب زاده در ابتدا گفت: عنوان فرعی "درباره دموکراتیک شدن دانش" توضیح ساده کتاب من است؛ به این معنی که دانش چگونه در حال دموکراتیک شدن است؟ شاید گفته شود دموکراسی یک تعبیر سیاسی است اما من دموکراسی را به‌عنوان یک شیوه زندگی در تمام عرصه‌ها در نظر گرفته‌ام. به دلایل مختلف معتقدم دانش در حال دموکراتیک شدن است.

این پژوهشگر درباره تقسیم‌بندی ارائه شده از دانش در کتاب خود گفت: دانش جادویی نمونه‌ای از نگاه به زندگی در دوران قدیم بوده است. جادوگران در گذشته خیلی اهمیت داشتند. اما دانش به‌مرور از حالت ماوراء‌الطبیعی خارج شده و انسان در آن مورد توجه قرار می‌گیرد. در دوره‌ای مانند قرون‌وسطی دانش به یک امر مقدس تبدیل می‌شود که قابل انتقاد و خدشه نیست و با انتقاد به‌شدت برخورد می‌شود.

"به دلایل مختلف معتقدم دانش در حال دموکراتیک شدن است.این پژوهشگر درباره تقسیم‌بندی ارائه شده از دانش در کتاب خود گفت: دانش جادویی نمونه‌ای از نگاه به زندگی در دوران قدیم بوده است"اما به سمت رنسانس که می‌آییم دانش انتقادی‌تر می‌شود و دانش مقدس به آن معنا دیگر معنا ندارد و دائم در معرض تغییر است.

وی افزود: درگذشته دانش برای ما به ارث می‌رسید اما امروز با پیچیده‌ترین امکانات و آزمایش‌های متعدد مدام در دانش بازاندیشی می‌شود. ویژگی دیگر دانش در دوران قدیم نگاه مطلق‌نگر بود و به آن‌چه که می‌رسید آن را مطلق تصور می‌کرد. اما نگاه نسبی‌نگر می‌گوید دانش شما در نسبتی است که شما با آن برقرار می‌کنید. مثال آن دانش شرق‌شناسی است که مربوط به نسبت گوینده آن با دنیای شرق است و نه این‌که شرق این‌گونه باشد. درنتیجه دانش پراکنده‌تر شد و مراکزی که قبلاً شاخص دانش محسوب می‌شدند مرکزیت خود را از دست دادند.

مجید ادیب زاده ادامه داد: فضای آنارشیکی به وجود آمده که دیگر رهبری ندارد و قدرت‌های کوچک‌تر شکل گرفته‌اند که هرکدام تعریف خود را ارائه می‌دهند.

مثلاً فیزیک نیوتن یک زمانی کاملاً مورد قبول بود و مرکزیت داشت اما انیشتین مقداری از آن را زیر سوال برد و آن مرکزیت از بین رفت. نام دانش در دوران قدیم را پیش‌دموکراتیک گذاشته‌ام و دوران جدید را دانش دموکراتیک نامگذاری کرده‌ام.

در ادامه مجری برنامه گفت: وقتی کتاب شما را می‌خواندم صفحه به صفحه تأثیر اینترنت را احساس می‌کردم.

مجید ادیب زاده پاسخ داد: این به دلیل بحث جامعه اطلاعاتی است که امروز شکل گرفته است. امروز مردم به اطلاعات دسترسی دارند و جامعه امروز دائم در حال بازاندیشی است. من در گذشته نگاه خوشبینانه‌ای داشتم اما امروز که نگاه می‌کنم می‌بینیم دانش خیلی افزایش پیدا کرده و اطلاعات گسترش پیدا کرده و مردمی که درگذشته کتاب نمی‌خواندند امروز دائم در حال خواندن هستندو اما هنوز هم دانشگاه نماد جنبه معتبر و رسمی دانش است که برخی از ویژگی‌های پیش‌دموکراتیک را دارد. با این حال معتقدم دانش امروز دموکراتیک شده است و با گذشته خیلی فرق کرده است.

وی اضافه کرد: کتاب متن است اما چیزی که امروز در زندگی دیجیتال با آن سروکار داریم ابرمتن است.

"اما دانش به‌مرور از حالت ماوراء‌الطبیعی خارج شده و انسان در آن مورد توجه قرار می‌گیرد"به این معنا که می‌تواند دائم در حال ویرایش باشد و صوت و تصویر هم داشته باشد. به عبارت دیگر دائماً فرو می‌ریزد و دوباره شکل می‌گیرد. این یعنی از متن به سمت ابرمتن حرکت کرده‌ایم.

مجید ادیب زاده سپس در پاسخ به این سوال که کتاب خود را آینده‌پژوهی می‌داند یا پیش‌گویی گفت: پیش‌گویی نمی‌دانم اما تعبیر آینده‌نگری نزدیک‌تر است. از افقی که ترسیم می‌کنیم چشم‌اندازی را به آینده مشاهده می‌کنیم. اعتقاد ندارم که دارم پیش‌گویی انجام می‌دهم و خواستم بگویم به چنین شکلی حرکت کرده‌ایم و داریم در این مسیر جلو می‌رویم.

دنبال آینده‌نگری و ترسیم یک افق دید بوده‌ام. در ادامه این کتاب چند کتاب درباره ایران نوشته‌ام که هر دو به علم و دانش و تجربه ما در ایران نسبت به دانش می‌پردازد. در مسیر نوشتن این کتاب‌ها درس آموختن و بازاندیشی و استفاده از بازخوردها برای پوشش نقص‌های قبلی را تجربه کردم.

وی سپس عنوان کرد: هر چه می‌گذرد اینترنت دارد قوانین سخت‌گیرانه‌ای پیدا می‌کند. قدرت‌ها به سمت کنترل بیشتر اینترنت پیش می‌روند. قوانینی که امروز می‌گذارند آن را محدودتر می‌کند و موجب می‌شود برخی بتوانند بیشتر از این فضا استفاده کنند.

مجید ادیب زاده در پایان گفت: کتاب را رسانه بیان نکاتی که در این کتاب گفته‌ام نمی‌دانم.

"در دوره‌ای مانند قرون‌وسطی دانش به یک امر مقدس تبدیل می‌شود که قابل انتقاد و خدشه نیست و با انتقاد به‌شدت برخورد می‌شود"شما امروز می‌توانید با یک وسیله کوچک خودتان یک رسانه و شبکه گسترده تشکیل بدهید و فضا برای تولید و انتشار محتوا خیلی باز شده و دیگر نیاز به ناشر سنتی نیست که محتاج باشید همه تولید خود را دست او بدهید تا انتشار پیدا کند. هر محتوایی چه در گذشته و چه امروز مخاطب خاص خود را دارد و کسی که محتوا تولید می‌کند به‌تدریج مخاطب خود را پیدا می‌کند. اما با این‌که انتشار محتوا راحت شده می‌بینیم که همچنان هم کسانی حرف‌شان مخاطب پیدا نمی‌کند و شنیده نمی‌شود.

«چراغ مطالعه» برنامه‌ای تخصصی در حوزه کتاب است که با نویسندگان ایرانی در مورد آثارشان به گفتگو می‌نشیند.

این برنامه شنبه‌ها ساعت ۲۱ روی آنتن شبکه ۴ می‌رود. تکرار این برنامه نیز یکشنبه‌ها ساعت ۱۰ و دوشنبه‌ها ساعت ۱۳ پخش می‌شود.