اول آبان چگونه روز ملی ابوالفضل بیهقی شد؟

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه*: در نخستین ماه‌های سال ۱۴۰۰، اول آبان ماه با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور و ابلاغ رئیس جمهور وقت ایران در متن تقویم رسمی کشورمان، به عنوان روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی ادیب و مورخ برجسته ایرانی قرن پنجم هجری که به نام پدر نثر فارسی نیز شناخته می‌شود، نامگذاری شد.

این رویداد بی‌شک مهمترین رویداد فرهنگی سال جاری برای مردم شهرستان سبزوار و یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی خراسانیان بود که توانستند در متن تقویم ملی ایران در کنار روزهای فردوسی، خیام و عطار یک روز ملی دیگر را نیز به مفاخر و مشاهیر کم نظیر خود اختصاص دهند.

اما اول آبان به همین راحتی روز بیهقی نشد. بلکه پشت این دستاورد، خاطره سال‌ها تلاش و همت و امیدواری و پیگیری تعداد زیادی از فرهنگ‌دوستان و مردم و مسئولان سبزوار و خراسان و بلکه همه بیهقی دوستان در سرتاسر ایران قابل مشاهده است. روندی که می‌توان از آن برای به ثمر رسیدن سایر پروژه‌ها و دیگر اهداف فرهنگی کشورمان در ایران و جهان الگوبرداری کرد. به همین خاطر بد نیست در ادامه نگاهی بیاندازیم به مسیر دو دهه تلاشی که در این راه صورت گرفته است.

نخستین جرقه

شاید نخستین جرقه‌های توجه جدی به ابوالفضل بیهقی و ارج گذاری برای برند فرهنگی او حدود دو دهه قبل در روستای حارث آباد سبزوار محل زادگاه بیهقی خورد. البته قبل‌تر از آن این ادیب و مورخ برجسته ایرانی، نزد متخصصان و مدرسان و محصلان رشته ادبیات فارسی در دانشگاه‌ها شناخته شده بود و حتی شاعران و نویسندگان بزرگی نظیر احمد شاملو و محمود دولت آبادی به گفته خودشان در زبان و ساختار ادبی نوشته‌هایشان، بسیار وامدار بیهقی بوده‌اند، اما میان مردم عادی چندان توجهی به بیهقی نبود.

"بلکه پشت این دستاورد، خاطره سال‌ها تلاش و همت و امیدواری و پیگیری تعداد زیادی از فرهنگ‌دوستان و مردم و مسئولان سبزوار و خراسان و بلکه همه بیهقی دوستان در سرتاسر ایران قابل مشاهده است"حتی در شهر و روستای زادگاهش!

تا اینکه به گفته رضاحارث آبادی دهیار سابق و از بیهقی پژوهان فرهیخته سبزواری، شماری از جوانان فرهیخته و فرهنگدوست روستای حارث آباد در اواخر دهه هفتاد قرن چهارده شمسی (حدود سال‌های ۱۳۷۸ و ۷۹) پی به عظمت جایگاه این گوهر ارزنده و گنجینه کمتر شناخته شده ادبی ایران بردند که اتفاقاً هم‌ولایتی آنان نیز بود و در نتیجه بر آن شدند که بسان زرگری که قدر زر می‌شناسد، نام و یاد این هم ولایتی صاحب قلم و قابل احترام خود را گرامی بدارند. لذا از همان سال‌ها در روستای کوچک خود محافل منظم و مستمر بیهقی خوانی را تشکیل دادند و به فکر تأسیس انجمنی تخصصی و ساخت المانی فرهنگی برای بیهقی نیز در روستای زادگاهش افتادند.

گام مهم دانشگاهیان

تلاش‌های جوانان حارث آبادی با کمک و راهنمایی شماری از اساتید برجسته ادبیات در سبزوار و مشهد نظیر آقایان دکتر علوی مقدم پدر و پسر و دکتر یاحقی و آقایان مهدی سیدی، حسین خسروجردی و دیگران ادامه یافت تا اینکه در سال ۸۶ دانشگاه حکیم سبزواری که در آن زمان تربیت معلم سبزوار نام داشت، میزبان برگزاری یک همایش بزرگ ملی پیرامون ابوالفضل بیهقی شد و در همان سال برای اولین بار پیشنهاد ثبت اول آبان به عنوان روز ملی ابوالفضل بیهقی در تقویم رسمی کشورمان مطرح شد.

هر چند برگزاری همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی از سوی دانشگاه حکیم سبزواری در سال ۸۶ نقطه عطف دلگرم کننده‌ای بود در راستای تقویت جریان‌های بیهقی پژوهی و اعتبار دادن به جایگاه ادبی و تاریخی این مورخ و ادیب برجسته کشورمان، اما علیرغم تصمیمی که در اختتامیه آن همایش برای برگزاری سالانه چنین مراسمی گرفته شد، تا چند سال بعد دیگر همایشی در این زمینه برگزار نشد.

شکل‌گیری یک ایده

با این حال ایده ثبت اول آبان به نام روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی از همان زمان در ذهن و ضمیر بیهقی دوستان باقی ماند و همواره مورد پیگیری قرار گرفت. به طوری که در سال‌های بین ۸۷ تا ۸۹ با تلاش و پیگیری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سبزوار یک مرتبه این موضوع تا آستانه ثبت در تقویم ملی پیش رفت اما ناگهان با طرحی از جانب استاندار خراسان رضوی برای ثبت روزهای استانی به جای روزهای ملی، این مهم تحت‌الشعاع قرار گرفت.

پیش از این نام شعرای زیادی در تقویم ایران ثبت شده بود، و حتی روز ۲۷ شهریور سالروز درگذشت شهریار، به عنوان روز شعر فارسی ثبت شده بود، اما برای بزرگان نثر فارسی نظیر بیهقی جایی در تقویم ایران نبود از سرگیری مجدد همایش‌های سالانه

خوشبختانه از سال ۹۱ مجدداً برگزاری همایش‌های سالانه بزرگداشت بیهقی همزمان با اول در سبزوار از سر گرفته شد که این بار شهرداری و شورای شهر نقش پر رنگ‌تری ایفا کردند و صرف نظر از کیفیت این برنامه‌ها، نکته حائز اهمیت این بود که دیگر متوقف نشد و هر سال همزمان با اول آبان مجموعه برنامه‌هایی به این مناسبت در سبزوار و حارث آباد برپا می‌شد و از برخی چهره‌های برجسته علمی، فرهنگی، هنری و یا مقامات بلندپایه دولتی و بعضاً سفیران و رایزنان فرهنگی کشورهای افغانستان و تاجیکستان نیز برای شرکت در این همایش‌ها دعوت به عمل می‌آمد.

روزی به عظمت پدر نثر فارسی

مجموعه این برنامه‌ها و رفت و آمدها و پافشاری‌های سالانه از سوی بیهقی دوستان، صاحب نظران حوزه ادبیات و نثر فارسی، مردمان حارث آباد و سبزوار، رسانه‌های گروهی، مسئولان محلی و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی سرانجام منجر به آن شد که در سال ۱۴۰۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد ثبت اول آبان به عنوان روز ملی بیهقی را بپذیرد و با حکم رئیس جمهور این مناسبت برای درج در متن تقویم ملی کشور از سال آینده ابلاغ شد. بدین ترتیب ثمره حدود دو دهه تلاش مستمر فرهنگی به ثمر نشست و نام پدر نثر فارسی در تقویم ایران رسماً به ثبت رسید.

تا پیش از این نام شعرای زیادی در تقویم ایران ثبت شده بود، و حتی روز ۲۷ شهریور سالروز درگذشت شهریار، به عنوان روز شعر فارسی ثبت شده بود، اما برای بزرگان نثر فارسی نظیر بیهقی جایی در تقویم ایران نبود که خوشبختانه این مهم اکنون به انجام رسیده است.

چرا اول آبان؟

دکتر مهیار علوی مقدم عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری و دبیربخش علمی همایش‌های ابوالفضل بیهقی در مصاحبه‌ای درباره دلایل انتخاب اول آبان به عنوان روز ملی بیهقی گفته است: برای انتخاب این روز با آقایان مهدی سیدی پژوهشگر خراسانی و دکتر محمدجواد یاحقی همفکری شده و مشخص شد هر چند تاریخ درگذشت بیهقی در ماه صفر ۴۷۰ هجری قمری درج شده که این زمان با اطلاعاتی که از روی علم گاه‌شماری به دست آمد با اواخر شهریورماه مصادف است، اما از آنجایی که روزهای پایانی شهریورماه و همچنین ماه مهر به دلیل بازگشایی دانشگاه‌ها و جابه جایی‌های معمول اساتید و دانشجویان در این ماه‌ها، زمان مناسبی برای پرداختن به چنین مناسبتی نیست، لذا اولین تاریخ مطلوب با موافقت این عزیزان، اول آبان ماه تعیین شد.

ابوالفضل بیهقی را نباید فقط از زاویه ارزش‌های ادبی اثرش بررسی کرد، بلکه کتاب گرانسنگی که از او باقی مانده از لحاظ علم تاریخ و نیز از لحاظ فعالیت‌های رسانه‌ای در دوره فعلی نیز حائز ارزش و اهمیت بسیاری است دکتر علوی مقدم همچنین یک دلیل نمادین را نیز برای مناسب بودن تاریخ اول آبان ماه عنوان کرده و می‌گوید: ابوالفضل بیهقی در عرصه نثر و ادبیات کلاسیک ایران نفر اول محسوب می‌شود و حتی گلستان سعدی چند قرن بعد از تألیف تاریخ بیهقی، پدید آمده است. به همین دلیل اولین روز از ماه آبان برای بزرگداشت جایگاه ممتاز بیهقی در نثر فارسی مناسب به نظر می‌رسید.

البته انتخاب یک روز فرضی در تقویم فقط برای بیهقی نیست بلکه بسیاری دیگر از روزهای ملی که به نام بزرگان و مشاهیر کشور ثبت شده‌اند نیز، مبنای فرضی و قراردادی دارند. به عنوان مثال روز ۲۰ مهر که به عنوان روز حافظ معرفی شده است انطباق خاصی با روز تولد یا وفات او ندارد.

بهانه‌ای برای یادآوری

اگرچه اکنون اول آبان در تقویم ملی ایران به نام ابوالفضل بیهقی ثبت شده است، اما ضمن عرض خداقوت به همه دست‌اندرکاران این پروژه مهم فرهنگی، باید بدانیم، این پایان کار بیهقی پژوهان و ادبیات دوستان ایرانی نیست. این نامگذاری تنها بهانه‌ای است برای یادآوری سالیانه ضرورت‌هایی که باید در راستای پاسداشت عملی بزرگان و مفاخر این آب و خاک بیش از پیش بکوشیم. بزرگانی که مانند بیهقی در حفظ و اعتلای بخش‌های مهمی از فرهنگ و زبان و اندیشه ما کوشیده‌اند و به حلقه‌های محکمی جهت پیوند همه فارسی زبانان جهان در ایران، افغانستان، تاجیکستان و دیگر کشورها تبدیل شده‌اند.

ضمناً یادآوری این نکته نیز ضروری است که ابوالفضل بیهقی را نباید فقط از زاویه ارزش‌های ادبی اثرش بررسی کرد، بلکه کتاب گرانسنگی که از او باقی مانده از لحاظ علم تاریخ و نیز از لحاظ فعالیت‌های رسانه‌ای در دوره فعلی نیز حائز ارزش و اهمیت بسیاری است. لذا در روز اول آبان باید به این جنبه از تاریخ بیهقی نیز توجه داشت و آن را به الگویی از تاریخ نگاری‌های صادقانه و گزارش نویسی‌های صحیح و منصفانه برای اصحاب رسانه و سایر دست‌اندرکاران ثبت و ضبط رویدادهای حال حاضر کشور و جهان تبدیل کرد.

پیشنهادات

در پایان پیشنهاداتی برای بهره برداری بهینه از فرصت اول آبان روز بزرگداشت بیهقی مطرح می‌شود.

امید است که مورد توجه بیهقی دوستان و مردم و مسئولان محلی، استانی و کشوری در حوزه فرهنگ و ادبیات ایران قرار گیرد:

- تکمیل ساخت المان یادبود ابوالفضل بیهقی در روستای زادگاهش حارث آباد با دریافت بودجه‌های ملی

- برقراری پیوند خواهرخواندگی بین سبزوار زادگاه ابوالفضل بیهقی و شهر غزنی افغانستان محل سکونت و کار این مورخ و ادیب برجسته

- انجام پژوهش‌های بیشتر جهت استخراج نکات و معانی پیدا و پنهان در مجموعه ۶ جلدی تاریخ بیهقی که در روزگار فعلی در دسترس ماست.

- برقراری جلسات مستمر بیهقی خوانی و بیهقی پژوهی برای استفاده عموم مردم در سبزوار و دیگر شهرهای فرهنگی ایران

- نامگذاری خیابان‌ها و یا کتابخانه‌ها و مدارسی در شهرهای مختلف ایران به نام ابوالفضل بیهقی

- برگزاری مستمر همایش‌های اول آبان و تعیین جایزه‌ای سالانه برای بهترین پژوهش‌های انجام شده در رابطه با بیهقی و برترین آثار منثور پدید آمده در هر سال

* امید برومندی