پشت پرده کوچ اجباری در افغانستان؛ طالبان چگونه به‌زور گروه‌های قومی را جابجا می‌کند؟

کارشناسان می گویند که طالبان با کوچاندن اقوام غیرپشتون و تغییر هویت مناطق شمال به دنبال جابجایی تروریستان بین المللی و پشتون‌ها در دو طرف مرز افغانستان با پاکستان هستند. این اقدامات طالبان باعث نگرانی کشورهای همسایه شمالی افغانستان یعنی ازبکستان و تاجیکستان شده است.

از ابتدای به قدرت رسیدن طالبان تا اکنون، هر ماه گزارش‌هایی از کوچ اجباری اقوام هزاره، تاجیک و ازبک در مناطق مرکزی و شمال افغانستان منتشر می‌شود. این گزارش‌ها در حالی منتشر می شوند که رسانه ها مورد تهدید و سانسور شدید توسط طالبان قرار می گیرند. آگاهان معتقدند که تعداد کوچ های اجباری در مناطق شمال و مرکز افغانستان بیش از گزارش های منتشر شده در مراجع رسمی است.

نفع پاکستان و نگرانی ازبکستان و تاجیکستان

سمیع الله دره ای، کارشناس سیاسی به یورونیوز می گوید: «کوچ های اجباری و جابجایی گروه های تروریستی در مناطق شمال، تهدیدی برای ازبکستان و تاجیکستان خواهد بود، تصور ازبکستان این بود که حضور ازبک ها و ژنرال دوستم همچون کمربند امنیتی عمل می کند که پیشقراولان جنگ با تروریستان هستند، وقتی اینها از بین بروند و متواری شوند، خطوط اول جنگ به مرزهای ازبکستان می رود و این خبر وحشتناکی برای آن ها است، همچنین برای تاجیکستان همین طور است که این کشور قبلا حضور تاجیک ها را (به عنوان) کمربندی امنیتی برای خود در نظر می گرفتند.

"کارشناسان می گویند که طالبان با کوچاندن اقوام غیرپشتون و تغییر هویت مناطق شمال به دنبال جابجایی تروریستان بین المللی و پشتون‌ها در دو طرف مرز افغانستان با پاکستان هستند"با این حال، حضور پشتون های پاکستان در افغانستان باعث خوشحالی پاکستان است که با ترک خاک این کشور، مشکلی از نظر افراط گرایی اسلامی و تروریسم خلق نکنند و پاکستان بتواند (امنیت) مرزهایش را کنترل کند.»

در طول یک سال گذشته، ازبکستان و تاجیکستان سختگیری ها در آمد و شد در مرز با افغانستان را تشدید کرده اند. گزارش هایی نیز از حمله راکتی/ موشکی به خاک ازبکستان و درگیری های مرزی این کشور با شورشیان مسلح ناشناس در منطقه شورتپه بلخ منتشر شد. همچنین درگیری مشابه مرزی نیز با تاجیکستان گزارش شده است. گروه افراط گرای حرکت اسلامی ازبکستان که تهدیدی برای دولت ازبکستان محسوب می شود، نیز در شمال افغانستان حضور دارد.

وی می گوید که اکنون وضعیت فاجعه باری در پنجشیر در جریان است و طالبان به این ولایت به عنوان منطقه ای نگاه می کنند که رهبری جنگ تاجیکان با طالبان را در شمال اداره می کند، به همین دلیل با کشتار، شکنجه و تحقیر ساکنان بومی پنجشیر تلاش می کنند که عمق فاجعه را وسعت دهند تا بقیه تاجیکان شمال را از مقاومت در برابر طالبان بازدارند.

رحمت الله نبیل، رئیس سابق امنیت ملی افغانستان به تازگی گفته است که هزاران «تروریست خارجی» با گرفتن تذکره/شناسنامه افغانستان در مناطق مختلف این کشور جابجا شده اند.

به گفته سمیع دره ای «گزارش های دقیقی وجود داشت که نشان می داد تا چند هفته پیش فرزند اسامه بن لادن در خانه احمدشاه مسعود مستقر بود اما بعد از حملات پهپادی به رهبر القاعده در کابل، ان ها نگران حمله مشابه از سوی امریکایی ها بودند، این احتمال قوی وجود دارد که او در نزدیکی همان خانه و در قریه پارنده پنهان شده باشد، همراه با عرب های وابسته به القاعده که از نقاط استراتژیک پنجشیر متشکل از تونل ها و کوه ها است. هر چند بقیه تروریستان از جمله چچنی ها در خانه های پنجشیری های کوچانده شده از پنجشیر جابجا شده اند.»

با تصرف پنجشیر توسط طالبان، جبهه مقاومت به شیوه چریکی از نقاط نامعلوم به مواضع طالبان حمله می کنند.

سال گذشته چند ماه بعد از به قدرت رسیدن طالبان، شورای امنیت سازمان ملل در یک گزارش تحلیلی اعلام کرد که عبدالله فرزند بن لادن به افغانستان سفر کرده است.

اهداف طالبان از کوچ های اجباری

به گفته کارشناسان، طالبان در مدت یک سالی که در قدرت هستند، برای پیش بردن پروژه کوچاندن اجباری روش های مختلفی را به کار می برند، از باغی نامیدن مخالفانشان گرفته تا ادعای مالکیت قبلی زمین های حاصلخیز در مناطق غیرپشتون نشین شمال و مرکز و غصب زمین های ساکنان به بهانه اجرای پروژه های شهری یا حل دعوای کوچی و ده نشین، اقوام را از جایدادهایشان/ خانه و زمینشان می کوچانند.

افغانستان

Rahmat Gul/Copyright ۲۰۲۱ The AP.

All rights reserved.

محمد علم ایزدیار، سناتور سابق مجلس سنای افغانستان با اشاره به اینکه امار دقیقی از تعداد کوچ های اجباری از ولایات شمال در دست نیست، به یورونیوز می گوید: «طالبان از کوچ اجباری به دنبال سه هدف مشخص هستند. اولین هدفشان جلوگیری از مخالفت های مسلحانه و مقاومت و حداقل کاهش آن است. دوم، تغییر ترکیب قومی و هویتی منطقه و جابجایی مردمان غیر بومی به اساس برنامه «شوونیستی» که از سوی شماری از همفکران آن ها از مدت ها قبل طرح ریزی شده است و هدف سوم شان جابجایی شماری از اتباع خارجی در دو سوی هندوکش برای استفاده به موقع (در عملیات هایشان) از آن ها است.»

وی ادامه می دهد: «هنوز آمار دقیق از جابجایی خارجی ها در دست نیست اما حضور آن ها در جنگ های پنجشیر کاملا ثابت بود و شمار زیادی از آن ها در بدخشان، کندز، فاریاب و بادغیس جابجا شده اند. هندوکش شمالی و جنوبی که پنجشیر، بغلان، تخار، اندراب و سالنگ ها را شامل می شود، بهترین گزینه برای جابجایی خارجی ها است و طالبان در تلاش برای ساکن کردن این گروه ها (تروریستان بین المللی) است؛ چون پس از قدرت گیری طالبان مرکز خارجی ها از وزیرستان به افغانستان انتقال یافته است.»

امریکا و جامعه جهانی بارها به طالبان درباره پناه دادن و روابط با گروه های تروریستی دیگر هشدار داده است اما طالبان ادامه روابط با گروه های تروریستی را انکار می کنند.

تداوم پروژه ناقلان و سیاست تغییر هویت تاریخی

برخی از آگاهان می گویند که سیاست کوچ اجباری طالبان می تواند تداومی بر پروژه ۱۴۰ ساله ناقلان باشد. طبق این سیاست قدیمی، برای یکسان سازی قومی، اقوام از هویت تاریخی و زبانی خود باید دست بکشند و هویت قوم حاکم را بپذیرند و تعدادی از قبایل پشتون به عنوان ناقلان در مناطق شمال افغانستان جابجا شوند و زبان ترکی و فارسی در مناطق حذف می شود و زبان و نام های پشتو به عنوان زبان رسمی جایگزین می شود.

آلتین تاش، مدرس و پژوهشگر تاریخ و جغرافیای ازبک ها در گفتگو با یورونیوز می گوید که ازبک ها در فاریاب رسانه ای ندارند که بتوانند صدایشان را منعکس کنند.

"این اقدامات طالبان باعث نگرانی کشورهای همسایه شمالی افغانستان یعنی ازبکستان و تاجیکستان شده است"نخبگان و تحصیلکردگان ذی نفوذ جامعه ازبک عمدتا توسط برخی فرماندهان قدرتمند کشته و سرکوب شده اند و سانسور شدید اطلاعات در ولایت فاریاب وجود دارد، در حالیکه موارد متعددی از کوچ اجباری در مناطق ازبک نشین در ولایات شمالی فاریاب و جوزجان و تخار رخ داده است اما در رسانه ها انعکاس بسیار کمی داشته است. همزمان با کوچ اجباری، طالبان بر حذف هویت تاریخی و زبانی ولایات ازبک نشین تمرکز کرده اند، بطوری که بسیاری از مردم محلی در ۱۳ ولسوالی فاریاب مجبور به کوچ اجباری شدند تا ناقلان در این مناطق ساکن شوند و مردم بومی در ولسوالی اندخوی تنها ولسوالی فاریاب بوده است که کوچانده نشدند، چون این ولسوالی کم آب است و زمین هایش برای زراعت مناسب نیست اما طالبان اخیرا بدنبال کوچاندن مردم محل و جابجایی ناقلان در این ولسوالی هستند.»

شمال افغانستان از نظر حاصلخیزی زمین و بنادر مرزی، از مناطق استراتژیک افغانستان محسوب می شود.

بگفته وی، طالبان بسیار محیلانه/زیرکانه شیوه هایی را برای کوچاندن ازبک ها از زمین ها و خانه هایشان راه انداخته اند، انها از ابزار اقتصادی برای رکود کسب و کار با قطع شریان های اصلی اقتصاد مردم محلی یا ادعای مالکیت و سندسازی برای غصب زمین های ساکنان محلی، گرفتن غرامت و حتی استفاده از شایعه سازی و اتش زدن خانه ها، تلاش می کنند تا مردم را از خانه هایشان کوچ دهند. سیاست کوچ اجباری بخصوص ازبک ها و ترکمن ها، اکنون از تخار تا بلخ و از جوزجان تا فاریاب ادامه دارد اما در موارد بسیاری، این مسایل گزارش نمی شود.

آلتین تاش ادامه می دهد: «مساله کوچ اجباری ازبیک ها و تاجیک ها و هزاره ها یک پروژه بسیار وسیع است، در ولسوالی خواجه بهاءالدین و درغد ولایت تخار موج کوچ اجباری اهالی درغد به شدت روی دست گرفته شد و صدها خانواده از اهالی ازبک آواره شدند.»

در نظامنامه حکومتداری طالبان درباره مالکیت زمین آمده است: «لازم است تا دولت اسلامی از تمامیت ارضی حفاظت نماید، چون زمین مملکت مربوط به تمامی ساکنان مملکت می شود، کسی که ساکن مملکت نیست حق تصرف به کوچکترین جزء ان را ندارد، چنانچه که در مباحث قبلی گذشت، تصرف در ملک غیر بدون اجازه اش جواز ندارد، همینگونه تصرف برخی و عدم تصرف برخی دیگر نیز جواز ندارد.»

میلیون‌ها آواره داخلی و «کنترل اجتماعی» اقوام

آماری که از سوی نهادهای حقوق بشری درباره آوارگان داخلی بعد از به قدرت رسیدن منتشر شده است، نشان می دهد که میلیون ها نفر مجبور به ترک خانه هایشان شده اند. دیده بان حقوق بشر در اخرین گزارش خود درباره کوچ اجباری هزاره ها در سال گذشته اعلام کرده است که طالبان هزاره ها را به خاطر قومیت و عقاید سیاسی به اجبار از خانه هایشان کوچ داده اند و این کوچ ها قبل از برداشت محصول بوده است.

علی (نام مستعار) یکی از خبرنگاران ساکن در ولایت دایکندی که یکی از بزرگترین کوچ های اجباری هزاره ها در ان صورت گرفته است، به یورونیوز می گوید: «بعد از اینکه نهادهای حقوق بشری و رسانه ها در زمینه کوچ اجباری هزاره ها اعتراض کردند، تعدادی از خانواده ها موفق شدند، دوباره به خانه هایشان برگردند، اما بسیاری از خانواده ها در این ولایت، چند عضو یا همه اعضای خانواده مجبور به مهاجرت به کابل یا ایران و پاکستان شده اند.»

طالبان در ماه های گذشته دستور تخلیه و تخریب صدها منزل مسکونی هزاره ها و تاجیکان را در غرب و شمال کابل را به نام بازگرداندن زمین های غصبی، تخریب خانه های غیرمعیاری/ استاندارد و پروژه سرک سازی صادر کرده اند.

محمد قاسم وفایی زاده، پژوهشگر در گفتگو با یورونیوز اظهار می دارد: «سیاست کلان طالبان این است که از کوچ اجباری در ادامه سیاست عبدالرحمان خان به عنوان ابزار کنترل اجتماعی استفاده کند. طالبان فکر می کنند که از بین بردن یکسانی قومی مناطق شمال و مرکز و اوردن کتله های پشتون به کنترل اجتماعی کمک کنند اما تجربه تاریخی در حدود یک و نیم قرن اخیر درباره کوچ اجباری نشان داده است که نه تنها این کار باعث کنترل اجتماعی نشده است بلکه منجر به فروپاشی نظم اجتماعی و تعمیق بی اعتمادی شده است.»

به گفته وی، در طول سالهای گذشته، دعوای کوچی و ده نشین در راستای سیاست کوچ اجباری هزاره ها بوده است که اقدام اساسی برای حل معضل کوچی و ده نشین و غصب زمین توسط کوچی ها صورت نگرفته است.

بعد از اولین نسل کشی هزاره ها در پایان قرن بیستم، حکومت مرکزی، بسیاری از بازماندگان نسل کشی را از جنوب به مرکز افغانستان تبعید کردند.

مناطق مرکزی از مناطق صعب العبور، فقیر و کوهستانی است. کارشناسان می گویند که یکی از اهداف طالبان از کوچاندن هزاره ها از این مناطق این است که می خواهند بخش هایی از این مناطق را تبدیل به چراگاه کنند.