درباره شهاب‌الدین مرعشی نجفی

مرحوم آیت‌الله مرعشی یک تفاوت‌هایی با معمول و متعارف مراجع داشتند، یکی از این تفاوت‌ها همین مساله انس با کتاب و کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی است، این را ما کمتر دیدیم، البته بزرگانی از مراجع و علمای بزرگ بوده‌اند که کتابخانه‌های قدیمی و خوبی در نجف و قم داشتند، اما انس با کتاب و شناختن نسخه‌های خطی و شناختن مولفین ازجمله خصوصیات مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی بود که ایشان این هنر بزرگ را نیز در کنار سایر مفاخری که در وجود ایشان بود، داشتند.
یکی از علل ارتباط ایشان با بعضی از برجستگان و نام‌آوران دانشگاهی شاید همین بود که مکاتباتی داشته‌اند، زیرا مساله کتاب و نسخه و مولفین و جمع کتاب و شناسایی کتاب در زندگی ایشان تاثیر داشت ... (۱)

اینها بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دست‌اندرکاران کنگره آیت‌الله مرعشی در ۱۳۸۹ خورشیدی است که در وصف آیت الله مرعشی و تلاش های علمی و فرهنگی ایشان ابراز داشتند. آیت‌اللَّه سیدشهاب الدین تبریزی مرعشی نجفی، فقیه اصولی و محدث رجالی در ۱۲۷۶ خورشیدی در نجف و در خاندان پرسابقه و اهل علم "مرعشی" به دنیا آمد.

تحصیلات ابتدایی و مقدمات علوم را نزد پدرش فرا گرفت و پس از گذراندن سطوح، در درس خارج فقه و اصول حضرات آیات: آقاضیاءالدین عراقی و شیخ احمد کاشف الغطاء و شماری از استادان و مدرسان برجسته حوزه نجف شرکت کرد. آیت ‌اللَّه مرعشی در نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، تهران و قم، نزد بیش از ۱۰۰ استاد زانوی ادب به زمین زد و در سایه پشتکار عالی و همت بلند به مدارج بالای علمی و اخلاقی دست یافت.

از راست: شهید سید مصطفی موسوی مصطفوی خمینی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی و سید شهاب الدین مرعشی نجفی

حافظه قوی، هوش سرشار و علاقه شدید به اهل بیت(ع)، از ایشان عالمی ساخت که نه تنها در علوم دینی از جمله فقه و اصول به مرحله اجتهاد رسیده بود، بلکه در بسیاری از علوم مانند: کلام، ادیان، انساب، حدیث، رجال، درایه و علم حروف نیز مهارت بسیار داشت. آیت‌اللَّه مرعشی نجفی مجتهدی بنام بود، به طوری که بیش از ۲۰۰ تن از علمای اسلامی امامیه و تعداد زیادی از شخصیت‌های اهل سنت بر اجازه اجتهادش، مهر تأیید زده بودند.

وی از فِرَق شیعه نیز اجازه نقل روایت داشت و در ۲۷ سالگی پس از بازگشت به ایران در قم اقامت برگزید و تا پایان عمر در همانجا به تدریس و تألیف مشغول شد.

"یکی از علل ارتباط ایشان با بعضی از برجستگان و نام‌آوران دانشگاهی شاید همین بود که مکاتباتی داشته‌اند، زیرا مساله کتاب و نسخه و مولفین و جمع کتاب و شناسایی کتاب در زندگی ایشان تاثیر داشت .."حاصل عمر پربرکت ایشان در حدود ۱۵۰ اثر نفیس علمی در زمینه‌های مختلف علمی است.

در طول بیش از ۷۰ سال تدریس این عالم بزرگوار، شاگردان فاضلی پرورش یافتند که هر کدام از آنها، در شمار علما و مدرسین حوزه‌های علمیه شیعه هستند که حضرات آیات: سید مصطفی خمینی، سید محمود طالقانی، مرتضی مطهری، سیدمحمد بهشتی، شهاب الدین اشراقی، محمد مفتح، امام موسی صدر، میرزا جواد تبریزی، شیخ حسین نوری همدانی، سیدرضا صدر، سید مهدی روحانی و سید مرتضی عسکری از آن جمله‌اند.

از دیگر خدمات ایشان تاسیس کتابخانه، مسجد، مدارس، حسینیه‌ها و مراکز درمانی است.

آیت‌اللَّه مرعشی در طول نهضت اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره)، همواره حامی و پشتیبان نهضت و رهبری آن بود و بارها به حمایت از حضرت امام برخاست. پس از پیروزی انقلاب نیز، ایشان هماره از نظام اسلامی حمایت می‌کرد و در مناسبت‌های مختلف، با ارسال پیام‌ها به تقویت نظام می‌پرداخت.

سرانجام این اسوه فضیلت و علم در هفتم شهریور ۱۳۶۹ خورشیدی برابر هفتم صفر ۱۴۱۱ قمری در ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفت و در راهروی ورودی کتابخانه‌اش به خاک سپرده شد. (۲)

کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی

هسته اولیه این کتابخانه هنگامی که آیت الله مرعشی نجفی در حوزه علمیه نجف به تحصیل اشتغال داشت، شکل گرفت. انگیزه وی جمع‌آوری نسخ ارزشمند خطی و جلوگیری از خروج این آثار از ممالک اسلامی بود. وی روزی بر سر خرید یک نسخه خطی با نماینده کنسول انگلیس در عراق درگیر شد و شبی را در زندان سپری کرد.

آیت الله مرعشی نجفی با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاه‌های برنج‌کوبی در نجف‌اشرف پس از فراغت از درس به جمع‌آوری این کتاب‌ها پرداخت و مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپی نایاب را گردآوری کرد.

کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی از بزرگترین کتابخانه‌های کشور و در ردیف کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه آستان قدس رضوی است. این کتابخانه بسیاری از کتب خطی اسلامی جهان را دارا است. این کتابخانه در حال حاضر به لحاظ مجموعه نسخه‌های خطی اسلامی نخستین کتابخانه در کشور و سومین کتابخانه در جهان اسلام به شمار می‌رود. (۳)

در حال حاضر تعداد نسخه‌های خطی کتابخانه ۳۱ ‌هزار عنوان، مشتمل بر بیش از ۶۰هزار مجلد است، که ۶۵ درصد آن به عربی و بقیه به فارسی و اندکی ترکی، اردو، تاتاری، حبشی، پهلوی و لاتین است. این تعداد نسخه خطی هیچ‌گاه ثابت نیست و به طور متوسط هر سال بیش از ۷۵۰ تا ۱۰۰۰ نسخه خطی نفیس گزینش شده خریداری یا اهدایی به این گنجینه افزوده می‌شود.

"(۱)اینها بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دست‌اندرکاران کنگره آیت‌الله مرعشی در ۱۳۸۹ خورشیدی است که در وصف آیت الله مرعشی و تلاش های علمی و فرهنگی ایشان ابراز داشتند"این نسخه‌ها در موضوعات مختلفی است؛ از جمله: فقه و اصول،  کلام و عقاید،  منطق و فلسفه،  عرفان و تصوف،  حدیث،  تفسیر و علوم قرآن، ادبیات،  اخلاق، طبیعیات، تراجم و رجال و درایه، انساب، علوم غریبه و اعداد، فیزیک، شیمی، ریاضی، جغرافی، هیئت، و نجوم، طب، موسیقی.

در میان این ذخایر نسخه‌های منحصر به فرد بسیاری به خطوط مؤلفان مشهور اسلامی یا با اجازات آنان مزین است؛ کهن‌ترین نسخه بدون تاریخ این گنجینه در حال حاضر بخشی از قرآن کریم به خط کوفی از اواخر سده دوم و سوم هجری است و نیز قدیمی‌ترین نسخه‌های تاریخ‌دار ۲ جزء از قرآن کریم به خط کوفی علی بن هلال، مشهور به ابن‌بوّاب، است که در بغداد به ۳۹۲هجری/۱۰۰۲میلادی کتابت کرده است. همچنین ۲ جلد تفسیر تبیان شیخ طوسی که بر خود او خوانده شده مورخ ۴۵۵هجری / ۱۰۷۶ میلادی،  نهج البلاغه شریف رضی ۴۶۹هجری اصلی‌ترین و کهن‌ترین نسخه موجود در جهان. (۴)

نسخه های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی

کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی به خاطر این نسخه‌های خطی نفیس و ارزشمند و منحصر به فرد و کتب قدیم مهم و کمیاب مورد توجه وافر نویسندگان، دانشمندان، مراکز علمی و تحقیقاتی سراسر جهان است. اکنون این کتابخانه شهرت جهانی دارد و با چهارصد مؤسسه، مرکز علمی و کتابخانه در سراسر جهان ارتباط دارد.

فرازهایی از وصیت‌نامه آیت‌الله مرعشی در ورودی کتابخانه

منابع:

۱.فیش های مربوط به سیدشهاب الدین مرعشی نجفی / کتابخانه آیت‌ الله مرعشی نجفی / آیت الله مرعشی نجفی در سایت khamenei.ir

۲.زندگی نامه آیت الله مرعشی؛ دانشنامه اسلامی

۳.گلی زواراه، غلامرضا، جامع فضل و فضیلت: مقالات و مقولاتی درباره کارنامه علمی و عملی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، ۱۳۸۹ش.

۴. آشنایی با کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی