ناامیدی اروپا از احیای برجام در کوتاه‌مدت، بیانیه آژانس با امضای دو‌سوم اعضا

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه ۱۴ سپتامبر/ ۲۳ شهریور گفت، مذاکرات برای بازگرداندن ایران و آمریکا به توافق هسته‌ای در بن‌بست است.

بورل گفت: «می‌ترسم با شرایط سیاسی در ایالات متحده و موضع‌گیری‌های مبهم، در نوعی بن‌بست باقی بمانیم.»

بورل طی یک سال و نیم گذشته تلاش‌ها برای احیای برجام را هماهنگ کرده است.

ماه گذشته، بورل متنی را در مقابل همه طرف‌ها قرار داد که در آن زمان آن را «نهایی» توصیف کرد و گفت که «بهترین نقطه و معدل خواسته‌های همه است.»

از دید ایران، یک نکته کلیدی در متن پیشنهادی بورل غایب بوده است: موضوع پرونده سوالات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های اعلام نشده هسته‌ای تهران.

ایران می‌گوید این پرونده باید قبل از احیای برجام بسته شود وگرنه تضمینی نیست که همین زخم گشوده در زمانی کوتاه و با تحریک غرب مجددا به خونریزی بیفتد و بهانه‌ای شود برای ترک مجدد برجام یا انجام ندادن تعهدات غرب.

از دیگر سو وضعیت سیاسی ایالات متحده احتمالا در آستانه تغییر است. انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا در ماه نوامبر ممکن است ترکیب دو مجلس را تغییر دهد و فضا برای دموکرات‌های ساکن کاخ سفید برای امضای یک توافق هسته‌ای جدید با ایران دشوارتر شود.

بورل می‌گوید که طی دو ماه گذشته، «مواضع ایران و آمریکا به هم نزدیک شده بود، اما متأسفانه، آخرین پاسخ نشان داد که آن‌ها در حال واگرایی هستند.»

آخرین پاسخ، همان پاسخی است که ایران به اروپا و آمریکا داده است. پاسخی که بنا به گفته مقام‌های ایرانی هیچ خواسته اضافه‌ای در آن نیست جز روشن کردن دو نکته: بسته شدن پرونده سوالات پادمانی، تضمین روشن درباره انتفاع اقتصادی ایران از برجام و کم کردن اثر خروج مجدد و احتمالی آمریکا از برجام.

حال بورل می‌گوید که او دیگر چیزی در آستین ندارد که بتواند روی میز بگذارد و طرفین را دوباره به هم نزدیک کند.

در ایران هم، ناصر کنعانی‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه به خبرگزاری ایسنا گفت که آمریکا مسئول وضع کنونی است و کشوری که در ابتدا به برجام شلیک کرده خودش باید مسئولیت کارش و تبعاتش را بپذیرد.

او گفت: «دولت آمریکا تنها مسئول عدم اجرای توافق و ناکارآمد کردن یک توافق چندجانبه و ناکارآمد کردن دیپلماسی چند جانبه بین المللی برای حل و فصل اختلافات است. توافق برجام محصول یک رویکرد چندجانبه بین المللی بود که آمریکا با خروج یکجانبه و غیرمسئولانه عملاً این روند را ناکام گذاشت. از دیگر سو، کشوری که خود مسئول عدم اجرای توافق و مسئول شکل‌گیری یک روند غیرضروری چند ساله است، نمی‌تواند الان در مقام مدعی ظاهر شود و طلبکارانه از طرف مقابل مطالبی را درخواست کند که جزو مسئولیت‌های خود آن کشور است.

"توافق برجام محصول یک رویکرد چندجانبه بین المللی بود که آمریکا با خروج یکجانبه و غیرمسئولانه عملاً این روند را ناکام گذاشت"دولت آمریکا باید ضمانت کند که در روند مذاکرات، کشوری مسئولیت‌پذیر و پایبند به تعهد است و چنانچه توافق دیگری شکل بگیرد؛ آمریکا مجدداً مانند دوره قبل غیرمسئولانه و غیرقانونی و یکجانبه از توافق خارج نخواهد شد.»

سخنگوی وزارت خارجه ایران البته وضع کنونی را چندان تیره و تار نمی‌داند و برخلاف جوزپ بورل معتقد است که «زمینه برای احیای توافق هنور به‌طور جدی وجود دارد».

بیانیه آژانس با امضای دو‌سوم اعضا

ساعاتی پیش از این اظهارات جوزپ بورل، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز با انتشار بیانیه‌ای با امضای دو سوم اعضای این نهاد از ایران خواستند تا همکاری خود با آژانس را گسترش و به سوالات پاسخ دهد.

دو سوم اعضای شورای حکام ۳۵ کشوری، روز چهارشنبه بیانیه غیرالزام آور ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان را تأیید کردند که در آن خواسته شده ایران تحت فشار قرار گیرد تا دلیل وجود ذرات اورانیوم در سه سایت اعلام‌نشده‌اش را توضیح دهد.

شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آخرین نشست سه‌ماهه خود در ژوئن قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن «نگرانی عمیق» از عدم همکاری ایران برای روشن شدن سوالات آژانس و بازرسانش اعلام شده بود و از تهران می‌خواست تا «بدون تأخیر» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تعامل کند.

آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌گوید که از آن زمان تاکنون هیچ پیشرفت و تعاملی از سوی ایران صورت نگرفته است.

روز چهارشنبه و در نشست فصلی ماه سپتامبر به جای تصویب یک قطعنامه جدید در جلسه شورای حکام، چهار کشور پشت سر قطعنامه ژوئن – ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و آلمان – بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن حمایت مجدد از آن متن را تأیید کردند و تلاش کردند تا آنجا که می‌توانند امضای دیگر کشورهای عضو این نهاد را هم پای بیانیه بیاورند.

در این بیانیه مشترک که نماینده آلمان آن را قرائت کرد آمده است: «ما از ایران می‌خواهیم که فوراً برای انجام تعهدات قانونی خود اقدام کند و بدون تأخیر، پیشنهاد مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای تعامل بیشتر برای شفاف‌سازی و حل و فصل همه مسائل پادمانی باقی‌مانده را بپذیرد.»

۲۳ کشور عضو شورای حکام از این بیانیه حمایت کردند. ۱۲ کشور شامل آرژانتین، برزیل، مکزیک، مصر، آفریقای جنوبی، هند، پاکستان، مالزی، سنگال و ویتنام این بیانیه را تایید نکردند.

این تعداد حامیان بیانیه جدید کمتر از ۳۰ کشوری است که به قطعنامه نشست ژوئن رأی مثبت دادند و تنها روسیه و چین با آن مخالفت کردند. آن دو نیز از بیانیه مشترک روز چهارشنبه حمایت نکردند. هند و پاکستان در ماه ژوئن رأی ممتنع داده بودند. لیبی از رأی ممتنع به قطعنامه ماه ژوئن به حمایت از بیانیه مشترک نشست ماه سپتامبر تغییر موضع داد.