امروز در تولید انیمیشن خودکفا شده‌ایم / «بچه زرنگ» در جشنواره فجر اولین حضورش را تجربه می‌کند

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- مریم سواری؛ هنر پویانمایی برای نخستین‌بار در اواخر دهه سی شمسی در ایران شروع به شکل‌گیری کرد و با تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۴۴ نقطه عطفی در هنر انیمیشن ایران به وجود آمد. کانون با برگزار کردن جشنواره‌ها و فستیوال‌های کودک و نوجوان و همچنین تشویق تصویرگران ممتاز کتاب کودک به آفریدن انیمیشن، توانست قدم بسیار خوبی برای رواج هنر انیمیشن در ایران بردارد و انیمیشن‌سازی کشورمان وارد مرحله‌ای تازه شد. در واقع کانون با اعزام هنرمندان جهت آموزش به کشور‌های بلوک شرق برای آموختن تکنیک‌های انیمیشن‌سازی و فراهم‌کردن بستر مناسب برای کسب تجربه، سبب رشد و گسترش هنر انیمیشن در ایران شد. آثاری که در دهه ۴۰ و ۵۰ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توسط تصویرگران و انیماتور‌های ایرانی‌ای همچون نورالدین زرین کلک، عبدالله علی‌مراد، وجیه‌الله فرد مقدم، علی‌اکبر صادقی و بسیاری دیگر از این هنرمندان خلق شدند همواره جزو آثار ارزشمند انیمیشن ایران به شمار می‌آیند.

از زمان تأسیس کانون تا الان نیز شاهد درخشش‌اش در بسیاری از جشنواره‌ها و مسابقات ملی و بین‌المللی بودیم، اما آنچه تا کنون از کانون دیده‌ایم همه و همه در زمینه انیمیشن کوتاه بوده. سؤالی که برای ما پیش آمد، این بود که چرا کانون با این سابقه طولانی در تهیه انیمیشن و کسب جوایز متعدد، وارد حوزه تخصصی ساخت انیمیشن‌های بلند نشده است؟ این موضوع سبب شد تا با محمدرضا کریمی صارمی، معاون تولید کانون پرورش فکری وارد گفتگو بشویم.

کانون شروع فوق‌العاده‌ای در عرصه هنر انیمیشن داشت، فکر نمی‌کنید که با توجه به آن شروع چشمگیر، کانون دچار یک دوره افول مقطعی در زمینه انیمیشن شد؟ چرا این اتفاق افتاد؟

در یک دهه‌ای که کشور درگیر جنگ بود، تولیدات در دهه ۶۰ و اوایل ۷۰ کم شده بود، ولی دوباره از دهه ۷۰، دهه ۸۰ و دهه ۹۰ تولیدات اوج گرفت.

"در واقع کانون با اعزام هنرمندان جهت آموزش به کشور‌های بلوک شرق برای آموختن تکنیک‌های انیمیشن‌سازی و فراهم‌کردن بستر مناسب برای کسب تجربه، سبب رشد و گسترش هنر انیمیشن در ایران شد"خب فرازوفرود همیشه هست. در یک دوره‌ای ممکن است مثلاً آثار خوبی در حوزه کتاب چاپ نشود و در یک دوره‌ای آثار خیلی خوبی چاپ شود. الان که به این چهل سال بعد از انقلاب نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که انیمیشن یکی از افتخارات نظام جمهوری اسلامی است؛ به‌جرئت می‌توانم بگویم که ما امروز در تولید انیمیشن خودکفا شده‌ایم. امروز در حوزه دانشگاهی‌مان فارغ‌التحصیل انیمیشن مقاطع ارشد داریم و به‌زودی در مقاطع دکترا نیز فارغ‌التحصیل انیمیشن خواهیم داشت. جوانان ما در حوزه تولیدات انیمیشن انقلابی را راه انداختند و به ابزار‌ها مسلط شدند، درگذشته و در دهه‌های ۶۰-۷۰ این‌گونه نبود.

امروز انیمیشن یک هنر - صنعت شده، حتی تولیدات مشترک با دنیا داریم و به‌عنوان یک نیروی کار توانمند روی ما حساب می‌کنند.

الان انیمیشن کانون در طی بیست سال گذشته در اوج به سر می‌برد و یکی از نقطه‌های طلایی فعالیت‌های چهل‌گانه کانون الحمدلله انیمیشن آن است که هر روز تولیدات فاخرش در دنیا مطرح می‌شود. "گرگم و گله می‌برم" پارسال موفق به کسب ۲۲ جایزه جهانی و به اسکار نیز معرفی شد. کانون الان در اوج تولید انیمیشن و در اوج موفقیت‌های جهانی است. بیش از ۱۰-۱۵ تا از انیمیشن‌هایش کتاب درسی دنیا شده و همچنان هر روز موفق به کسب جوایز جهانی می‌شود و فیلم‌های بسیار عالی و درجه یکی در کانون در حال ساخت است.

- چرا کانون تمرکز بیشتری روی ساخت انیمیشن کوتاه دارد؟ انیمیشن‌های کوتاه کانون چقدر با استقبال مواجه‌اند و از چه طریق به نمایش درمی‌آیند؟

اولاً انیمیشن بلند سینمایی حدوداً ده سال است که وارد کشورمان شده - البته ما در دهه هفتاد تجربه اولین انیمیشن بلند سینمایی را با کار آقای علی‌مراد داشتیم که سه قسمت نیمه‌بلند بود و با کنار هم گذاشتن آن‌ها تبدیل به سینمایی شد و اکرانش کردیم - در واقع هنوز زیرساخت برای اکران فیلم‌های کودک وجود ندارد و هزینه سنگینی نیز در پی دارد، بنابراین کانون دو سال است که وارد حوزه تولید کار بلند سینمایی شده و اولین فیلم سه‌بعدی‌اش، "بچه زرنگ" را در فجر امسال به نمایش می‌گذارد.

یکی دیگر از دلایل اینکه به سمت فیلم کوتاه رفتیم این بود که سریع‌تر تولید می‌شد، سرمایه کمتری می‌خواست و اینکه به‌هرحال یک فیلم مستقل در دنیا شناخته می‌شود و خیلی‌ها طرف‌دار انیمیشن کوتاه هستند. در کتابخانه‌های ما هم نمایش فیلم‌های کوتاه یکی از فعالیت‌های چهل‌گانه کانون است، بچه‌ها فیلم را می‌بینند و آن را تحلیل و نقد می‌کنند.

"در یک دوره‌ای ممکن است مثلاً آثار خوبی در حوزه کتاب چاپ نشود و در یک دوره‌ای آثار خیلی خوبی چاپ شود"همچنین این فیلم‌ها برای فروش به تلویزیون جمهوری اسلامی ایران عرضه می‌شوند. درگذشته کارگردان‌هایی که بتوانند کار بلند سینمایی تولید کنند و در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند، نداشتیم. اخیراً، در ده سال اخیر جوان‌هایی با جسارت بالا آمدند و شروع به تولید کار‌های بلند سینمایی کردند. هنوز بازار جهانی‌مان به آن صورت شکل نگرفته و انیمیشن هنوز برای ما تجارت محسوب نمی‌شود، ولی بااین‌وجود، اتفاقات بزرگ و مبارکی در خصوص این حوزه در کشورمان صورت‌گرفته است.

بنا است که کانون چه اهدافی را در ساخت انیمیشن‌های سینمایی بلندش دنبال کند؟

همه تولیدکنندگان انیمیشن اهداف خودشان را دارند و ما به‌هرحال پیام‌های تربیتی برایمان خیلی مهم است؛ معتقدیم که انیمیشن ابزار بسیار خوبی هم در حوزه تعلیم‌وتربیت است و هم در حوزه پرکردن اوقات فراغت. همه عناصر در کنار تخیل و فانتزی بودنش دست‌به‌دست هم می‌دهند تا بتوانیم یک اثر جاودانه را تولید کنیم.

هدفمان این است که به‌هرحال آن مفاهیمی که نمی‌توانیم در قالب کتاب، سرگرمی و منابع دیگری که تولید می‌کنیم، بازگو کنیم را در قالب انیمیشن بیان کنیم. قالب انیمیشن به دلیل گسترة مخاطبانش، علاقه‌ای که در آن‌ها نسبت به انیمیشن وجود دارد، عناصری که می‌توان در آن استفاده کرد و جذب مخاطبی که می‌تواند داشته باشد باعث شده که ما بتوانیم در این حوزه اهداف اصلی سازمانمان را نمایان سازیم که در کنار جذب مخاطب، رساندن پیام‌های تربیتی‌ای مد نظرمان به کودکان است.

به‌هرحال بحث تربیتی در کانون متفاوت از همه جاست، دقت بیشتری در آثار می‌شود و پیام فیلم برایمان مهم است؛ تلاش کردیم که آثاری ماندگار و با شاخصه‌های کانونی تولید کنیم که از این به بعد نیز به امید خداوند اگر تأمین اعتبار بشود این مسیر ادامه پیدا می‌کند.

آیا جذب مخاطب خارجی نیز از جمله اهدافی است که کانون مدنظر دارد؟

در خصوص جذب مخاطب خارجی، حتماً! البته به‌هرحال گستره جغرافیای تولید در وهله اول سرزمین خودمان، بچه‌های کتابخانه، دانش‌آموزان و مردم خودمان هستند، ولی اگر بخواهیم فقط در این چهارچوب قدم برداریم دیگر نمی‌توانیم کاری برای صدور انقلابمان انجام دهیم. مطمئناً مخاطب خارجی نیز مهم است؛ به دلیل سلامت آثار ما! می‌توانم بگویم به‌ندرت فیلمی در این ۴۰ سال در کشورمان ساختیم که ممنوعه باشد؛ این یک افتخار است و سلامت خانواده نجیب کانون را نمایان می‌کند. امروز اگر دنیا مخاطب انیمیشن ما شده به‌خاطر سلامت موضوع است. قسمت گسترده‌ای از مخاطبین انیمیشن، کودکان و نوجوانان هستند و در دنیا روی همین کودکان و نوجوانان سرمایه‌گذاری می‌کنند.

"الان که به این چهل سال بعد از انقلاب نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که انیمیشن یکی از افتخارات نظام جمهوری اسلامی است؛ به‌جرئت می‌توانم بگویم که ما امروز در تولید انیمیشن خودکفا شده‌ایم"مطمئناً اگر فیلم‌های ما فیلم‌های خوبی نبود به کودکانشان اجازه داده نمی‌شد که از آن‌ها استفاده کنند، پس بنابراین می‌توانیم بگوییم که کانون در حوزه انیمیشن کودک و نوجوان حرفی برای گفتن دارد.

فکر می‌کنید که قرار است در آینده آمار بیشتری از تولید سالیانه انیمیشن‌های بلند داشته باشید؟

به‌هرحال روی فیلم سرمایه‌گذاری می‌کنیم و این هنر - صنعت باید بتواند از نظر اقتصادی نیز پاسخگویمان باشد، برایمان توجیه اقتصادی داشته باشد و سرمایه‌مان را بازگرداند. بودجه در کانون محدود است، تلاش می‌کنیم که از طریق کمک‌های سازمان‌های دولتی، فروش فیلم‌هایمان، فروش کتاب‌هایمان و از راه درآمد‌هایی که داریم جذب بودجه کنیم. مطمئناً برایمان مهم است که در این هنر - صنعت سرمایه‌گذاری کنیم، ولی خب محدودیت‌های بودجه‌ای نیز وجود دارد که باعث می‌شود اگر هر دو سال یک تولید داشته باشیم بازهم قابل‌قبول باشد. البته ما الان در حوزه فیلم کوتاه حداقل بیست فیلم فاخر و ارزشی انیمیشن در دست تولید داریم؛ سبک کانونی در دنیا یک سبک مثال‌زدنی است.

به نظرتان چقدر از انیمیشن‌های سینمایی بلند در گیشه‌های ایران استقبال می‌شود؟

وقتی در غرب یک فیلم در ۳۰۰۰ سالن اکران شود، مشخص است که زیرساختش فراهم است. ما باید زیرساخت سینمای کودک، یعنی سینما‌های اختصاصی کودک را ترتیب بدهیم که بچه‌ها صبح‌ها از طریق مدارس و بعدازظهر‌ها همراه خانواده بتوانند فیلم ببینند.

در راستای اکران، ما فیلم موفق فیلشاه را در جامعه انیمیشنمان داشتیم که توانست ۱۰ میلیارد تومان فروش کند و سرمایه خودش را برگرداند. این فیلم یکی از افتخارات بعد از انقلاب ما بود، فیلمی که مفاهیم بسیار انسانی و ایدئولوژیکی نیز داشت و مخاطب نیز به بهترین شکل - علی‌رغم تمام ضعفی که در زیرساختمان برای اکران وجود داشت - به کمک حمایت‌هایی که شکل گرفت توانست با آن ارتباط برقرار کند.

اگر شرایط برای مخاطب، به‌خصوص مخاطب کودک و نوجوان، فراهم شود خیلی بیشتر دوست دارد که با ادبیات کشورش و سرزمینش آشنا شود تا ادبیات غربی که اصلاً شناختی از آن ندارد. مطمئناً اگر زیرساخت اکران فراهم شود، ما هم همان کاری که در دنیا دارند برای اکران فیلم‌هایشان می‌کنند را می‌کنیم. امروز بچه‌ها مسلط بر تکنیک شدند. دیگر مانند گذشته نیست که فقط کار‌های هنری‌مان موفق باشند.

"امروز در حوزه دانشگاهی‌مان فارغ‌التحصیل انیمیشن مقاطع ارشد داریم و به‌زودی در مقاطع دکترا نیز فارغ‌التحصیل انیمیشن خواهیم داشت"امروز کار‌های بلندمان و حتی سریال‌های تلویزیونی‌مان نیز موفق هستند. باید حمایت شکل بگیرد، اما برآورد نهایی هزینه‌ها باید منطقی باشد.

معاون تولید کانون درباره نخستین فیلم سینمایی سه‌بعدی کانون، بچه زرنگ نیز افزود: به امید خدا "بچه زرنگ" در جشنواره فجر امسال، اولین حضورش را تجربه می‌کند و امیدواریم که کودکان با آن ارتباط برقرار کنند؛ بچه زرنگ، کار گروهی است که فیلشاه را به‌عنوان تجربه پیشین به‌صورت مستقل ساختند و بسیار خوش تجربه بودند. یک تیم توانمند و مسلمان درجه یک که توانست در دو سال فیلمی را به پایان برسانند و یک رکورد در تولید فیلم بلند سینمایی داشته باشند. این تیم توانایی تولید مشترک آثار درجه یک را دارد و یکی از افتخارات ماست که حالا دیگر می‌توانیم برای تولید‌های مشترک بسیار جدی و سنگین بر میز مذاکره بنشینیم؛ امیدواریم که همیشه موفق و سلامت باشند. روی کار‌های تولیدی ما، چه کتاب، چه سرگرمی و چه فیلم همیشه حساسیت وجود دارد، فریم به فریم آن برای ما ارزشمند است و تلاش می‌کنیم که به بهترین شکل، بهترین اثر را در اختیار مخاطبینمان قرار بدهیم.