آینده مبهم بعد از احیای برجام

با این وجود، مطالبات حداکثری و از پیش تعیین شده‌ی طرف های ایرانی و آمریکایی که عمدتاً متاثر از ملاحظات سیاست داخلی دو کشور بوده اکنون به شکل آشکاری بر روند مذاکرات موثر است. دولت بایدن در انتقاد از خروج دولت ترامپ از برجام ناگزیر بوده که بازگشت آمریکا به توافق را به منزله بهترین راه حل رسیدگی به چالش هسته ای ایران با تلاش برای جبران آنچه نواقص و نارسایی های این توافق در مورد توجه قرار دادن ابعاد نظارت بر برنامه های هسته ای و همچنین فعالیت های موشکی و سیاست های منطقه ای نامیده می شود در فرایند بازگشت تکمیل کند.

هرچند واشنگتن در نهایت پذیرفته که امکان توافق با تهران پیرامون این اختلافات در چارچوب برجام وجود ندارد اما همچنان امیدوار است که احیای برجام سکویی برای پرتاب به سمت توافقی «قویتر و طولانی تر» باشد؛ ایده ای که مطابق انتظار، در ایران مورد استقبال قرار ندارد. معلوم نیست که چگونه دولت بایدن قادر خواهد بود بازگشت به برجام را بدون کسب هرگونه اطمینانی نسبت به رضایت ایران درباره بسط توافق به موارد مزبور توجیه کند و یا چگونه بدون چنین توجیهی می تواند تحکیم توافق را اطمینان دهد. در سوی دیگر، دولت و مذاکره کنندگان ایرانی در جریان انتقاد از برجام و نحوه اجرای آن در دولت پیشین، انتظارات را چنان افزایش داده اند که عدم تحقق آنها براحتی می تواند اعتبار دولت را زیر سوال ببرد. درخواست برای تضمین عدم خروج مجدد، لغو کلیه تحریم ها و پرداخت خسارت که در هفتمین دور از مذاکرات در دو پیشنهاد ارائه شده ایران مفصل بندی شده، اهداف دور از دسترسی برای طرف ایرانی است.

اگر هدف از مطالبه تضمین و پرداخت خسارت، اخذ حداکثر امتیازهای ممکن از ایالات متحده باشد، به مراتب کارآمدتر خواهد بود تا این فرض که ایران به چیزی کمتر از تضمین و خسارت به معنای لغوی آنها رضایت ندهد.

"با این وجود، مطالبات حداکثری و از پیش تعیین شده‌ی طرف های ایرانی و آمریکایی که عمدتاً متاثر از ملاحظات سیاست داخلی دو کشور بوده اکنون به شکل آشکاری بر روند مذاکرات موثر است"این امکان ناپذیری دلیل ساده ای دارد: در دنیای آنارشیک که هیچ قانون، پلیس یا حکومت جهانی بر آن حاکم نیست، اراده منفرد کشورها تنها و آخرین تعیین کننده سرنوشت توافقات است. کشورها به این دلیل توافق می کنند که مقرون به صرفه تر از راه حل های جایگزین است و تنها تا زمانی در توافق باقی می مانند که سود ناشی از پایبندی به تعهدات بیش از سود عدم پایبندی یا به عبارت دیگر زیان پایبندی بیش از زیان عدم پایبندی باشد. برخلاف جوامع دارای حکومت که شهروندان آن می توانند در صورت نقض عهد از سوی طرف های متعاهد به پلیس یا دادگاه ها مراجعه کنند، در روابط میان ملت ها چنین مراجعی با قوه قهریه وجود ندارند. به همین ترتیب دریافت خسارت – که جزیی از توافق برجام نیست- در عمل با مقاومت داخلی در ایالات متحده مواجه است. این مطالبات که بر مبنای یک حق منطقی و اخلاقی ( نه الزاماً حقوقی بین المللی) استوارند، می توانند برای کاستن از سطح مطالبات آمریکا که بر مبنایی سیاسی و نه منطقی و اخلاقی بنا شده اند، موثر باشند.

با این حال، توافقی که هیچیک از مطالبات حداکثری طرفین را برآورده نکند نمی تواند در آینده عمر طولانی داشته باشد.

ایران همواره نگران خروج دوباره آمریکا از توافق به ویژه در صورت پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات میان دوره ای کنگره و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خواهند ماند و ایالات متحده نسبت به اینکه چگونه می تواند با فرارسیدن بندهای غروب، محدودیت ها بر فعالیت های هسته ای ایران را تمدید کند و یا راه حلی برای رسیدگی به چالش موشک های بالستیک ایران پیدا کند، سردرگم و مضطرب باقی خواهد ماند. حتی اگر ایالات متحده همه تحریم های مرتبط هسته ای را لغو کند، همچنان تار عنکبوتی از تحریم ها بر جای می مانند که در عمل ایران را از بهره مندی نسبت به مزایای لغو معدودی از تحریم ها محروم می کند.

آمریکا نیز مجبور است با فشار داخلی همزمان با گلایه متحدانش نسبت به بی توجهی به فعالیت های موشکی، حمایت از گروه های شبه نظامی و سایر ابعاد سیاست منطقه ای ایران مقابله کند. به این ترتیب، احیای برجام نه تنها به این تنش قدیمی خاتمه نمی دهد بلکه افق مبهم و غالباً تیره و تاری را می گشاید که در آن هیچیک از طرفین نسبت به آنچه در توافق احیای شده برجام بدست آورده اند، راضی نیستند. بعید نیست که در چنین شرایطی، واشنگتن با وضع تحریم های غیرهسته ای، ایران را برای پذیرش مذاکرات تکمیلی تحت فشار قرار دهد و در طرف مقابل ایران با رفتارهای تلافی جویانه درون یا بیرون از چارچوب برجام به این فشارها پاسخ دهد.
با این حال، هرچند که باید انتظار داشت که برجام توافقی با عمر کوتاه باشد اما با توجه فقدان جایگزین های بهتر و در غیاب آمادگی برای توافقی جدید با ابعاد گسترده تر، همچنان تنها راه حلی است که بحران میان ایران و آمریکا را مرتفع نمی‌کند اما کمی بیشتر برای هر دو کشور زمان می خرد.