چالش لاغری به سبک وزارت ارشاد

آفتاب‌‌نیوز :

چابک‌سازی، کوچکتر کردن دولت، حذف موازی‌کاری، کاهش هزینه‌ها و تمرکز مدیریت، کلیدواژه‌هایی است که جسته و گریخته از زبان مسئولان می‌شنویم. حدود یک سال پیش (۳۱ مرداد ۱۳۹۸) سیدعباس صالحی - وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی - از ادغام موسسه‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر داد و گفت: بحث ساماندهی موسسات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که ۳۶ موسسه هستند، به این منظور نیست که کارمندان آن‌ها را تعدیل و تعطیل کنیم، بلکه این اقدام در راستای چابک‌سازی است. به نظر می‌آید این تجمیع سامان‌یافته جدید کمک می‌کند نظام مدیریتی ما روان‌تر شود و هزینه‌های بالاسری و ستادی ما کاهش پیدا کند، اگر این امکان را پیدا کنیم که نظام همپوشانی را کمتر کنیم بهتر است. فعالیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جز آن‌هایی که همپوشان هستند و دیگر اولویت ندارد تعطیل نمی‌شود و آن‌چه اتفاق می‌افتد، همگرایی و کاهش هزینه‌های بالاسری و نسبت روابط معاونت‌ها با مدیران و موضوعات دیگر است.

محسن جوادی - معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - هم در دی‌ماه ۱۳۹۸ درباره ادغام موسسه‌های زیرمجموعه این معاونت، گفت: هدف از این موضوع، ساماندهی اداری و هزینه‌ای است. با توجه به این‌که مدل بودجه‌دهی و تخصیص اعتبار بر اساس فعالیت‌ها بوده، ما نیز به دنبال صرفه‌جویی هزینه‌ای هستیم و این ادغام صورت خواهد گرفت.

"آفتاب‌‌نیوز : چابک‌سازی، کوچکتر کردن دولت، حذف موازی‌کاری، کاهش هزینه‌ها و تمرکز مدیریت، کلیدواژه‌هایی است که جسته و گریخته از زبان مسئولان می‌شنویم"از طرف دیگر، این موضوع باعث ساماندهی مدیریت و همگرایی و همسویی فعالیت‌ها خواهد بود و این‌گونه نیست که از فعالیت‌های‌مان بکاهیم. بیشتر به دنبال هم‌افزایی هستیم. مراحل نهایی این ادغام صورت گرفته، اما به لحاظ مسائل حقوقی این موضوع زمان‌بر است. ما در این زمینه مشکل نمایشگاه کتاب را داشتیم که اگر قرار بود موسسه را منحل کنیم، به لحاظ حقوقی دچار مشکلاتی می‌شدیم، بنابراین این ادغام در آینده نزدیک صورت خواهد گرفت.

با این سخنان معاون فرهنگی به‌نظر می‌رسید ادغام بعد از نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب تهران انجام شود؛ نمایشگاهی که به دلیل شیوع ویروس کرونا، زمان برپایی آن به تعویق افتاد و در نهایت لغو شد؛ اما در روزهای پایانی سال ۹۸ و در آستانه تعطیلات نوروزی سال ۹۹، قادر آشنا از مدیرعاملی مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران (در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد) رفت و به‌عنوان مدیر اداره‌ کل هنرهای نمایشی (در معاونت هنری وزارت ارشاد)، به‌جای مدیرکل مستعفی آن منصوب شد. چندی بعد هم ایوب دهقانکار به عنوان سرپرست موسسه انتخاب شد که این شروع ادغام موسسه‌های زیرمجموعه معاونت فرهنگی بود.

او در حکم انتصابش ماموریت گرفت که فرایند ادغام را مدیریت کند.

تودیع مهدی قزلی - مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان - (در خرداد ۹۹) گام دیگری برای ادغام بود که در آن مراسم محسن جوادی تاکید کرد: ضرورت‌های اقتصادی و اداری و بازتعریف فعالیت‌های موسسات بر اساس مقتضیات زمانی، مجموعه وزارتخانه را به این نتیجه رساند تا موسسه فراگیری تشکیل دهد؛ زیرا بسیاری از موسسات در ظرف زمانی خاصی ایجاد شده بودند و به ساماندهی نیاز داشتند، موضوع سختی بود و با همکاری دوستان ما به این‌جا منتج شد. قصد ما این است که سویه فعالیت‌های حوزه ادبی کمرنگ نشود، بلکه تلاش خواهیم کرد ساختارها را کمی تغییر دهیم.

چندی بعد، نیکنام حسینی‌پور - مدیرعامل خانه کتاب - از سمت خود استعفا کرد. معاون فرهنگی وزارت ارشاد در مراسم تودیع او نیز تاکید کرد: ادغام موسسات اجتناب‌ناپذیر بود و برای ادامه فعالیت و همچنین شرایطی که ایجاد شده بود، نیازمند ساماندهی بود. از این رو، موسسه جدید در قالب موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی تشکیل خواهد شد و فعالیت‌ها در این مجموعه تعریف می‌شود.

۲۶ خردادماه، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای تاکید کرد که ساماندهی و ادغام موسسات بر اساس برنامه فراگیر این وزارتخانه در راستای کوچک‌سازی ساختار دولتی است. همچنین در این اطلاعیه تاکید شده بود که این اقدام در راستای کاهش هزینه‌ها، رفع برخی مسائل و مشکلات اداری و حقوقی و ارتقای بهره‌وری است و بنا نیست فعالیت‌های تکلیفی یا خدماتی هر یک از این موسسات حذف شود و تغییرات ایجادشده مربوط به ساختار اداری و سازمانی موسسات و بازتعریف فعالیت‌های جدید بر اساس مقتضیات زمان است.

"با توجه به این‌که مدل بودجه‌دهی و تخصیص اعتبار بر اساس فعالیت‌ها بوده، ما نیز به دنبال صرفه‌جویی هزینه‌ای هستیم و این ادغام صورت خواهد گرفت"این نهاد سوم تیرماه ۹۹
از گام نهایی ساماندهی موسسات فرهنگی خبر داد و اسامی جدید هیئت امنا را معرفی کرد.

در نهایت بعد از گمانه‌زنی‌ها، ایوب دهقانکار به عنوان مدیرعامل موسسه جدید که با عنوان «خانه کتاب و ادبیات ایران» نام‌گذاری شده است، انتخاب شد.

اصلاح ساختار اداری و کاهش هزینه‌های دولتی عمده‌ترین دلایلی بود که برای این اتفاق بزرگ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان می‌شد. تاکید بر این مسئله بود که از هیچ فعالیتی کاسته نخواهد شد و به گفته وزیر ارشاد، بدون تعدیل کارمندان میانی و معمولی، در وظایف آن‌ها بازنگری صورت می‌گیرد.

حال این سوال مطرح است: آیا تعریف کوچک‌سازی و اصلاح ساختار جمع کردن نیروهای انسانی در یک موسسه فراگیر (طبق وعده‌های داده‌شده مبنی بر کم نشدن تعداد نیروها) است؟ کاهش هزینه‌ها در این بخش به چه شکل خواهد بود؟ آیا تمامی برنامه و نشست‌ها، جوایز ادبی و نمایشگاه‌های بین‌المللی و استانی کتاب به همان روال سابق برگزار خواهد شد یا نه؟ اگر پاسخ بله است صرفه‌جویی چگونه خواهد بود؟ هرچند پیش از این نیز و قبل از ادغام موسسه‌ها، در جاهایی سعی کرده بودند هزینه‌ها را کم کنند؛ کم کردن سکه‌های جایزه کتاب سال و جلال آل احمد نمونه این موضوع است.

خبرنگار ایسنا برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، با مدیران سابق، اعضای هیئت امنای موسسه جدید و مدیرعامل موسسه «خانه کتاب و ادبیات ایران» تماس گرفت که برخی از آن‌ها به تماس‌ها پاسخ ندادند. یکی از مدیران پیشین حرف زدن درباره ادغام را به زمان دیگری موکول و اظهار کرد زمان کنونی را صلاح نمی‌داند. مدیر پیشین دیگری نیز اظهار کرد که حرف زدن درباره این موضوع بعد از ادغام دیگر فایده‌ای ندارد و باید زمان بدهیم و ببینیم کارها به چه شکل پیش می‌رود.

صرفه‌جویی در فعالیت‌هایی که همپوشانی دارند

اما هومان حسن‌پور - رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و عضو هیأت امنای موسسه «خانه کتاب و ادبیات ایران» - درباره چگونگی کاهش هزینه‌ها در پی ادغام موسسه‌های فرهنگی معاونت فرهنگی، اظهار کرد: طراحان این موضوع زمان زیادی را صرف کردند تا به این‌جا رسیدند، اما ممکن است در برخی از برنامه‌ها فراز و نشیب‌هایی داشته باشیم.

او افزود: زمانی که سه موسسه در یک جا جمع می‌شوند، قطعا در هزینه‌ فعالیت‌هایی که همپوشانی داشته، صرفه‌جویی می‌شود. همچنین هزینه‌ جاری در موسسات کاهش خواهد یافت.

از طرف دیگر، با توجه به این‌که نیروها به صورت متمرکز تحت یک مدیریت هستند، حقوق و مزایای پرسنل فرمت خاص و درستی پیدا می‌کند و این موضوع تاثیراتی در کاهش هزینه دارد.

حسن‌پور خاطرنشان کرد: در مقطعی برای انجام هر کاری تصمیم گرفته شد موسسه‌ای تاسیس کنند، اما حالا به این نتیجه رسیده‌اند بهتر است همه این‌ها را یک جا جمع‌ کنند تا در یک موسسه متمرکز مدیریت بهتری صورت بگیرد. این ایده کاملا درست است اما عملیاتی شدن آن یک همت والا می‌خواهد تا فعالیت‌ها از ضابطه خارج نشود. الان هم با وجود کرونا و به هم ریختن وضعیت همه فعالیت‌ها، خیلی زود است نظری بدهیم. فقط همین‌قدر کافی است که مدیرعامل و معاونان و کارمندان تلاش شبانه‌روزی می‌کنند و در موسسه جدید در انجام ماموریت موسسات سابق شاهد تأخیری نیستیم.

ادغام برای تمرکز مدیریتی بود

اسماعیل امینی - شاعر و دیگر عضو هیئت امنای موسسه تازه‌تاسیس - هم در این‌باره با تاکید بر این‌که هیئت امنا مسئولیت اجرایی ندارد و بیشتر برای تعیین هیئت مدیره است، گفت: قطعا همه ادغام‌ها برای این است که پست‌های موازی حذف شود؛ موسسه خانه کتاب، موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان هر کدام یک مدیر داشت و آن‌ها هم معاونانی داشتند، الان این‌ها از بین رفته و یک مدیر واحد داریم و چند معاون در بخش‌های مختلف. ادغام بیشتر بحث تمرکز در بخش مدیریتی بوده والا کارشناسان تغییر نکرده‌اند و سر جای‌شان هستند.

"از طرف دیگر، این موضوع باعث ساماندهی مدیریت و همگرایی و همسویی فعالیت‌ها خواهد بود و این‌گونه نیست که از فعالیت‌های‌مان بکاهیم"همچنین کارهای تدارکاتی و پشتیبانی متمرکز می‌شود و چون ساختمان‌ها مشترک است، می‌توانند از امکانات یکدیگر استفاده کنند.

بعید است بدون حذف، کاهش هزینه داشت

اما امیرمسعود شهرام‌نیا - مدیرعامل اسبق موسسه «نمایشگاه‌های فرهنگی ایران» - در این‌باره به ایسنا گفت: دو سالی است که از موسسه جدا شده‌ام و به صورت کامل در جریان امور نیستم، بنابراین نظری که می‌دهم نظر دقیقی نیست. بحث ادغام در دوران آقای صالحی امیری و حتی قبل‌تر در دوره آقای جنتی مطرح بود. بحث موافق یا مخالف بودن به هدف‌گذاری بستگی دارد؛ اگر برنامه‌هایی وجود دارد که به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند، می‌توان به آن فکر کرد.

او افزود: به‌نظرم علی‌القاعده بدون تعدیل نیرو و حذف برخی از برنامه‌ها، کاهش جدی‌ای در هزینه‌ها اتفاق نمی‌افتد، زیرا بخش زیادی از هزینه‌ها به نیروهای انسانی مربوط است و بخشی هم به پروژه‌هایی که انجام می‌شود؛ وگرنه ساختمان‌ها همان است و نیروها هم علی‌القاعده همان‌ها هستند. بعید می‌دانم بدون حذف بشود کاهش هزینه داشت. امیدوارم برنامه‌ریزی‌های خوبی داشته باشند و در کارها موفق شوند.

بی‌شک این گزارش در پی تعدیل و بی‌کاری هیچ پرسنلی نیست، بلکه پرسش‌هایی دارد؛ از جمله این‌که جمع نقیضین وعده‌های مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اهداف اشاره‌شده، چگونه و با چه فرمولی ممکن است؟ بخصوص که هیچ وقت توضیح یا برنامه مشخصی در این زمینه ارائه نشده است تا کسی به این ذهنیت نرسد که آیا این صرفا تمکین از یک دستور کلی است یا واقعا وجوه کارشناسی‌شده قابل تضمینی دارد؟

دیگر این‌که آیا با این اوصاف، به این موضوع نمی‌توان اندیشید که یکی از مساله‌های ایجادشده در دولت‌های پیشین، ایجاد موسسه‌های متنوعی بود که خود مسائل متعدد مالی و پرسنلی پدید آورده و تصمیم جاری به نوعی واکنشی کلی برای خلاصی از آن مسائل و مصایب گریبان‌گیر بوده است تا یک اقدام کارشناسی‌شده؟