روزه، جهاد و ارتباط با ولی خدا از وسایل الهی هستند

حجت‌الاسلام محمدجواد حاج‌علی‌اکبری شب گذشته ۳۱ اردیبهشت‌ماه در قسمت ۲۷ از ویژه‌برنامه «سوره» گفت: قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا

اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا

إِلَیْهِ

الْوَسِیلَةَ وَ جاهِدُوا

فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ

تُفْلِحُون». این آیه یکی از آیات راهبردی قرآن کریم است. خطاب آیه به مؤمنان است و توقع خداوند از مؤمنین را ترسیم می‌کند. تقوا مرحله‌ای خاص از ایمان است. یعنی آنجایی که ایمان در زندگی جریان پیدا می‌کند.

"کلمه «الیه» در اینجا به این اشاره دارد که هر چیزی که خداوند می‌پسندد و دوست می‌دارد را برای تقرب به او فراهم کنید"در ادامه این آیه می‌گوید هر چیزی که در سلوک الهی به شما کمک می‌کند آن را فراهم کنیم. کلمه «الیه» در اینجا به این اشاره دارد که هر چیزی که خداوند می‌پسندد و دوست می‌دارد را برای تقرب به او فراهم کنید. به‌عنوان‌مثال روزه، جهاد و ارتباط با انسان کامل و ولی خدا از وسایل الهی هستند.

رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه افزود: جهاد یکی از وسایل ویژه است که در قله است. در این مرحله مؤمنین برای تأمین رضای الهی سنگ تمام می‌گذارند. جهاد یعنی کوشش تمام‌عیار که در فارسی به آن سخت‌کوشی می‌گویند.

البته این تعبیر معنای جهاد را به‌طور کامل در بر نمی‌گیرد. آنجایی که سخت‌کوشی با موانع مواجه می‌شود جهاد معنا پیدا می‌کند. بنابراین جهاد یک نوع سخت‌کوشی آمیخته با درگیری با موانع است؛ موانع درونی در باطن انسان مؤمن و همچنین چالش و درگیری با موانع بیرونی. حاصل این مسیر که در این آیه ترسیم شده می‌شود فلاح. فلاح در حقیقت آن شکفتن و رویش و رسیدن به مقصد و آرام گرفتن در ساحل رضوان الهی است.

این قرآن‌پژوه و معلم اخلاق در ادامه گفت: قرآن می‌فرماید: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَکینَتَهُ عَلی‏ رَسُولِهِ وَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ وَ أَلْزَمَهُمْ

کَلِمَةَ

التَّقْوی‏ وَ کانُوا أَحَقَّ بِها وَ أَهْلَها».

"به‌عنوان‌مثال روزه، جهاد و ارتباط با انسان کامل و ولی خدا از وسایل الهی هستند.رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه افزود: جهاد یکی از وسایل ویژه است که در قله است"خداوند محیط زیست ما در این عالم را آکنده از چالش‌ها قرار داده است. درصورتی‌که شما مؤمن باشید ایمان به شما آرامشی می‌دهد که می‌توانید در پرتو این آرامش این چالش‌ها را مدیریت کنید. تعبیر سکینه در قرآن به معنی خروج از اضطراب‌های درونی است. اضطراب و بی‌قراری محیط را آشفته می‌کند و انتخاب و ره‌گیری هدف سخت می‌شود و تصمیم انسان مبتنی بر خرد و عقل و آینده‌نگری و جامعیت نخواهد بود. سکینه هدیه خداوند به رسول و آحاد مؤمنین است و قلب آن‌ها را به تقوا و حدود الهی ملتزم می‌کند.

وی سپس عنوان کرد: نکته دیگری که در انتهای این آیه به آن اشاره می‌کند این است که این‌ها از خودشان اهلیت نشان داده‌اند.

اگر کسی از خودش اهلیت نشان دهد خدا اجازه نمی‌دهد که زمین بخورد. ریشه این اهلیت این است که در یک رابطه ایمانی صادقانه با خدا قرار گیرد به این معنا که فیلم بازی نکند و کاملاً با دل خود و بدون دوگانگی با خدای متعال روبه‌رو شده باشد. «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللهَ عَلَیه». اگر خداوند این صدق را در مؤمن ببینید نتیجه‌اش بارش فضل الهی و ایجاد سکینت و آرامش و ایجاد تعهد و تقواست.

محمدجواد حاج‌علی‌اکبری در پایان گفت: در این شرایطی که به خاطر بیماری کرونا اضطراب‌های جهانی پیدا شد، در یک مقایسه می‌توانیم این را ببینیم که جامعه ما درمجموع درباره سکینتی که راجع به آن صحبت کردیم امتحان خوبی داد. آن ذات ایمان در این مواقع خود را نشان می‌دهد.

"بنابراین جهاد یک نوع سخت‌کوشی آمیخته با درگیری با موانع است؛ موانع درونی در باطن انسان مؤمن و همچنین چالش و درگیری با موانع بیرونی"در جاهای دیگر صحنه‌های عجیبی اتفاق افتاد که ما الحمدلله نداشتیم و حتی فراتر از آن کمک کردن‌ها و کنار هم قرار گرفتن‌ها رخ داد. به دلیل این‌که یک پناهگاه ایمانی داشتیم و به آن مراجعه کردیم و از آنجا نیرو و آرامش گرفتیم.

در بخش دیگری از این برنامه گفتگوی مسعود دیانی با رضا بیات و سیامک مختاری درخصوص «قرآن و شعر عرفانی» پخش شد. در این برنامه همچنین یوسفعلی میرشکاک به قصه‌خوانی قرآنی از روی بخشی از کتاب «روض

الجنان و روح الجنان» پرداخت. بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی محمد عبده نیز بخش دیگری از قسمت ۲۷ برنامه «سوره» بود. در این گزارش آمده است:

محمد عبده در سال ۱۲۶۶ قمری در مصر متولد شد.

در ۱۶ سالگی به قاهره رفت و تحصیل خود را در دانشگاه الازهر مصر آغاز کرد. آشنایی عبده با سید جمال‌الدین اسدآبادی پس‌ازآن رخ داد که سید جمال در سال ۱۲۸۶ وارد مصر شد و عبده به همراه استاد خود حسن الطویل به دیدار وی رفت. دیدارهایی که تداوم آن محمد عبده را نزدیک‌ترین شاگرد سید جمال ساخت.

عبده فعالیت‌های اجتماعی خود را با الهام از اندیشه‌های وحدت‌گرایانه و احیاگرایانه سید جمال در سال ۱۲۹۰ با نوشتن مقالاتی در روزنامه‌های مصر ازجمله روزنامه تازه تأسیس «الاهرام» آغاز کرد. در ۲۸ سالگی از رساله خود دفاع کرد و مدتی بعد در دانشگاه الازهر مشغول به تدریس شد. در همین زمان عضو حزب الوطنی مصر بود که با رهبری سید جمال آغاز به کار کرد و رویکردی ضداستعماری و قرآن‌گرایانه داشت.

"درصورتی‌که شما مؤمن باشید ایمان به شما آرامشی می‌دهد که می‌توانید در پرتو این آرامش این چالش‌ها را مدیریت کنید"در ادامه به فرانسه رفت و در کنار سید جمال به انتشار مجله عروة

الوثقی و مخالفت با سیاست‌های استعماری انگلستان پرداخت. با توقیف عروة

الوثقی، سید جمال‌الدین اسدآبادی عازم ایران و شیخ محمد عبده رهسپار بیروت شد.

عبده با پایان تلاطم‌های سیاسی در مصر به کشور خود بازگشت اما با رد درخواستش برای تدریس در دانشگاه الازهر مصر مواجه شد. با روی کار آمدن خدیوْ عباس پاشا، والی امپراتوری عثمانی در مصر در سال ۱۳۱۰ قمری مصادف با ۱۲۷۱ شمسی عبده توانست جایگاه خود را تا حدودی بازیابد و ۷ سال بعد به مقام مفتی مصر منصوب شد.

محمد عبده در همان سال درس تفسیر خود را آغاز کرد. تفسیر المنار حاصل همین جلسات تفسیر قرآن کریم است که عبده در آن توجه فراوانی به جنبه‌های اخلاقی و هدایتگر قرآن کرده و در این مسیر مقدماتی ازجمله فهم الفاظ و مفردات قرآن، تحقیق در اسلوب آیات قرآنی، آگاهی از احوال انسان‌های هر عصر، آشنایی با سیره پیامبر و سیره اصحاب او و درنهایت احاطه بر شیوه‌های هدایتگری قرآن را ضروری می‌دانست. عبده با همین رویکرد مفسران پیش از خود را نقد می‌کرد و بر آن بود که آنان از مقصود اولیه قرآن یعنی هدایت و ارشاد غافل شده و سرگرم مسائل نحوی و بلاغی و اختلاف‌های فقهی و کلامی شده‌اند.

محمد عبده در جلسات تفسیری خود پس از قرائت هر آیه به بیان نکات تفسیری می‌پرداخت.

در آیات اعتقادی به تبیین باورهای نادرست مسلمانان می‌پرداخت و در آیات اخلاقی آثار عمل به آموزه‌های قرآنی یا اعراض از آن را بیان می‌کرد. در این میان گاه به مسائل روز جهان و اوضاع مسلمانان نیز توجه نشان می‌داد. نگارش تفسیر المنار را محمد رشید رضا به عهده داشت که محمد عبده او را ترجمان افکار خود خوانده بود. عبده در کار خود جز تفسیر جلالَین به تفاسیر دیگر رجوع چندانی نمی‌کرد و برخلاف مفسران پیش از خود از مفصل ساختن تفسیر ابا داشت.

محمد عبده در بیان اعجاز قرآن کریم علاوه بر اتکا به آیات تحدی و پیشگویی درباره رخدادهای آینده بر مواردی ازجمله اعجاز در بلاغت و سبک ادبی، تأثیر بی‌نظیر قرآن بر دل‌ها و عقل‌ها، عاری بودن از هر نوع تضاد و تناقض و عدم ابطال مفاهیم قرآن کریم در گذر زمان تأکید داشت. به باور عبده اسلام راه‌حل تمام مشکلات مسلمانان و پشتیبان تعقل است و ایمان تنها در صورتی صحیح است که اتکا به عقل کند.

عبده دلیل جمود فکری مسلمانان را در سه امر خلاصه می‌کرد.

"اضطراب و بی‌قراری محیط را آشفته می‌کند و انتخاب و ره‌گیری هدف سخت می‌شود و تصمیم انسان مبتنی بر خرد و عقل و آینده‌نگری و جامعیت نخواهد بود"اولین معضل را در مدافعان عقل‌گرایی می‌جست که به دنبال باز کردن همه گره‌ها با اتکای صرف به عقل‌اند. در قدم بعد حامیان شرع را دلیل جمود فکری مسلمانان می‌دید که در برابر افراط مدافعان عقل‌گرایی دست به واکنش شدید می‌زنند و سرانجام به تخطئه رویکردهای حاکمان مسلمان می‌پرداخت که با حمایت از عالمان قشری، پیروی بی‌چون‌وچرا از پیشینیان را مذهب برگزیده مسلمانان ساخته و راه معارف عقلی را بسته‌اند.

به باور سعید نفیسی، مورخ و منتقد ادبی تفسیر المنار محمد عبده آغازگر تفسیر در دنیای معاصر است که با نگرشی نو معنایی تازه را در تاریخ تفسیر قران کریم رقم زده و تأثیرات جدی‌ای بر تفاسیر پس از خود بر جای گذاشته است. عبده همچنین علاقه فراوانی به نهج‌البلاغه داشت و شرحی بر آن نگاشت که بارها در مصر، لبنان و ایران به چاپ رسیده است. محمد عبده پیش از آنکه تفسیر خود را به پایان برساند در سال ۱۳۲۳ قمری در ۵۷ سالگی درگذشت و تنها تا آیه ۱۲۶ سوره نساء را تفسیر کرد. رشید رضا کار ناتمام استاد خود را ادامه داد.

اما او نیز از تفسیر آیه ۱۰۱ سوره یوسف پیش‌تر نرفت و با مرگ رشید رضا تفسیر المنار برای همیشه ناتمام ماند.

برنامه تلویزیونی «سوره» که به موضوع قرآن اختصاص دارد، در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب ساعت ۲۲:۴۵ دقیقه از شبکه چهار سیما پخش می‌شود. تکرار این برنامه نیز ساعت ۱۷ می‌باشد.