ناظران می‌گویند؛ طالبان با بحران نمایندگی رسمی افغانستان در جهان چه می‌کند؟

ناظران می‌گویند؛ طالبان با بحران نمایندگی رسمی افغانستان در جهان چه می‌کند؟

• محمود صیقل
• نماینده پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد

مجموعه "ناظران می‌گویند" بیانگر نظر نویسندگان آن است. بی‌بی‌سی می‌کوشد تا با انتشار مطالبی از طیف‌های گوناگون، چشم‌انداز متنوع و متوازنی از دیدگاه‌ها ارائه دهد.

در این مطلب، محمود صیقل، سفیر پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد درباره مساله رسمیت یافتن دولت طالبان به ویژه کسب کرسی نمایندگی افغانستان در سازمان ملل متحد نوشته است. بیش از یک و نیم ماه از اعلام دولت طالبان گذشته اما تاکنون هیچ کشوری آن را به رسمیت نشناخته است. طالبان، نماینده خود را به سازمان ملل متحد معرفی کرده است.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

یکی از جلسات شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد افغانستان (عکس آرشیویی)

تحولات چند ماه اخیر و فروپاشی نظام در افغانستان، در پهلوی ازدیاد بیش از حد بحران مشروعیت دولتداری در داخل کشور، جایگاه جهانی افغانستان را در نظام حقوق بین‌الملل به مشکل بزرگی روبرو ساخته است.

"بی‌بی‌سی می‌کوشد تا با انتشار مطالبی از طیف‌های گوناگون، چشم‌انداز متنوع و متوازنی از دیدگاه‌ها ارائه دهد"قضیه ابعاد پیچیده تخنیکی (فنی) و سیاسی پیدا نموده است. اگر توجه لازم به آن نشود، احتمال خالی ماندن کرسی افغانستان در سازمان ملل متحد که نماد استقلال کشور در سیاست خارجی است، وجود خواهد داشت.

مدعیان رقیب در دولتداری

بیش از دو ماه می‌شود که با فرار اشرف غنی از کابل نظام مملکت که سال‌ها قبل دستخوش تقلب و تعصب و فساد قرار گرفته بود، عملاً سقوط کرده است. از بقایای نظام قبلی به استثنای معاون اول ریاست جمهوری که ادعای سرپرستی ریاست جمهوری کرده است و اکثر نمایندگی‌های سیاسی و قونسلی افغانستان در خارج که در چارچوب نظام قبلی نیمه فعال باقی مانده‌اند، کسی دیگر ادعای فعال بودن نظام را ندارد. در اکثر کشورها و موسسات بین المللی مکاتبات و مراودات رسمی با نمایندگی‌های افغانستان ادامه دارد.‌

طالبان سه هفته بعد از اشغال کابل "حکومت سرپرست" شان را اعلان نمودند ولی با گذشت قریب یک ونیم ماه هیچ کشور جهان آن را به رسمیت نشناخته است. اما تعاملات غیررسمی تا اندازه‌یی با طالبان آغاز شده است که ملاقات با هیئت‌های عالی‌رتبه پاکستان، ملل متحد، قطر، ازبکستان، انگلیس، آمریکا و ترکیه در کابل، دوحه و انقره (آنکارا) نشانه‌های آن است.

دفتر سرمنشی سازمان ملل متحد تقاضای طالبان را برای اشغال کرسی افغانستان در مجمع عمومی آن سازمان، همراه با اعتبارنامه هیئت افغانی به ریاست نماینده دایمی موجوده غرض اشتراک در هفتاد و ششمین اجلاس مجمع عمومی، به کمیته اعتبارنامه‌ها راجع ساخته است تا آنها را ارزیابی نموده و گزارش و پیشنهاد خود را در مورد نمایندگی رسمی از افغانستان به مجمع عمومی تقدیم نمایند.

اعضای کمیته اعتبارنامه‌ها را آمریکا، چین، روسیه، سویدن/سوئد، بوتان، چیلی/شلی، نامبیا، بهاماس و سیرالئون تشکیل می‌دهند. انتظار می‌رود که کمیته مذکور طی اولین جلسه‌اش در اواخر نوامبر به موضوع رسیدگی نموده و در دسامبر گزارش خود را جهت تصویب به مجمع عمومی پیشکش نماید. تا آن وقت، عملکرد رژیم طالبان و بقایای حکومت قبلی و متحدین بین‌المللی هر دو طرف بالای تصامیم تاثیرگذار خواهد بود.

• نماینده طالبان از سازمان ملل خواست کرسی افغانستان را به 'امارت اسلامی' بدهد
• طالبان در چه صورت از سوی 'جامعه بین‌الملل' به رسمیت شناخته خواهد شد؟

این حالت تا اندازه‌یی شباهت با پیشینه دوره اول رژیم طالبان بین ۱۹۹۶ و ۲۰۰۱ دارد. با این تفاوت که در آن سال‌ها حکومت در پهلوی مقاومت در برابر تهاجمات طالبان، ساختارش را حفظ کرده، در شمال شرق کشور چند ولایت را در اختیار داشت و دکتر روان فرهادی با سابقه دیپلماتیک طویل، نماینده دایمی افغانستان در ملل متحد بود.

"در این مطلب، محمود صیقل، سفیر پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد درباره مساله رسمیت یافتن دولت طالبان به ویژه کسب کرسی نمایندگی افغانستان در سازمان ملل متحد نوشته است"فلهذا تقاضای طالبان برای کسب کرسی ملل متحد همه ساله به تعویق می‌افتاد. حال مزیت‌های متفاوت در اختیار قرار دارد. در گذشته قضایای یمن، کمبودیا (کامبوج)، هندوراس و هائتی نیز شامل مدعیان رقیب می‌شد که آموختنی‌هایی را با خود دارند. البته سابقه اعتراض به اعتبارنامه بدون موجودیت مدعیان رقیب نیز وجود دارد که می‌توان از قضایای مجارستان در ۱۹۶۵، آفریقای جنوبی در جریان آپارتاید، ماداگاسکار و گینه در ۲۰۰۹ نام برد.

مشکلات در برابر شناسایی رژیم طالبان

طبق قطعنامه ۳۹۶ (وی) سال ۱۹۵۰ مجمع عمومی، وقتی در نمایندگی از یک کشور عضو دعوا پیش می‌آید "باید در روشنی اهداف و اصول منشور ملل متحد و شرایط هر مورد بررسی شود." عملکرد طالبان در ۲۷ سال گذشته و اکنون هم در مغایرت با آن اهداف و اصول قرار دارد. اضافتاً، ممیزه‌های شناسایی یک حکومت را مشروعیت منشا پیدایش آن در ارتباط با حقوق اساسی کشور، شیوه تغییر و تحول (مسالمت‌آمیز یا قهری و انقلابی)، تمایل حکومت جدید در انجام تعهدات بین‌المللی، موثریت قدرت حکومت، تسلط بالای جغرافیا و حمایت مردمی تشکیل می‌دهد.

اضافه بر ممیزه‌های فوق، قطعنامه ۲۵۱۳ شورای امنیت ملل متحد اذعان می‌دارد که این شورا از احیای "امارت اسلامی افغانستان" حمایت نخواهد کرد. از طرفی موجودیت رژیم تعزیرات شورای امنیت سازمان ملل متحد است که طی بیست و دو سال گذشته بر طالبان وضع شده است و تقریباً نصف اعضای کابینه فعلی‌شان در فهرست سیاه آن قرار دارد. این رژیم بر ۱۳۵ تن از اعضای کلیدی طالبان انجماد دارایی‌ها، منع سفر و منع تهیه و خرید و فروش سلاح را وضع کرده است. مجوز سفر یازده عضو تیم مذاکره کننده طالبان به شمول متصدی دستگاه دیپلماسی‌شان (امیر خان متقی) که بجای مذاکرات صلح برای کمپین شناسایی حکومت‌شان مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد، در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۱ منقضی می‌شود.

از طرفی، پرونده‌های نقض حقوق بشر و جنایات جنگی طالبان در صدر کار نهادهای جهانی قرار دارد. شورای حقوق بشر ملل متحد مستقر در ژنو به تاریخ ۷ اکتوبر ۲۰۲۱ طی صدور یک قطعنامه با ابراز نگرانی عمیق از نقض حقوق بشر توسط طالبان، تصمیم گرفت تا یک گزارشگر ویژه را تعیین کند تا طی یک سال، با کسب معلومات کافی از تمام جناح‌های مربوطه و ارزیابی آن، گزارش و پیشنهادات خود را تقدیم شورای حقوق بشر و مجمع عمومی ملل متحد نماید.

"بیش از یک و نیم ماه از اعلام دولت طالبان گذشته اما تاکنون هیچ کشوری آن را به رسمیت نشناخته است"به تاریخ ۸ اکتوبر ۲۰۲۱ قضات محکمه جنایی بین المللی مستقر در لاهه که افغانستان به اساسنامه آن ملحق شده است، از شورای مدیره این محکمه و سرمنشی ملل متحد تقاضا نمودند تا الی ۸ نوامبر ایشان را در تشخیص اینکه کدام گروه از افغانستان رسماً نمایندگی می‌کند، کمک نمایند تا باشد که در آغاز تحقیقات جرایم جنگی اقدام کنند.

پراگندگی در تعریف "همه‌شمول" و "تعامل"

در مورد نشناختن رژیم طالبان که با توصل به زور ایجاد شده است، تاکنون همه کشور‌ها و موسسات بین المللی موضع همسان داشته اند. شورای امنیت ملل متحد بالای ایجاد "حکومت متحد، همه شمول و نماینده، با شمولیت زنان" تاکید دارد. ولی اصطلاح "همه شمول" هنوز بین طالبان، دیگر جناح های سیاسی، کشور های منطقه و جهان تعریف مشترک ندارد. فراتر از آن، در مورد "تعامل" با طالبان نیز کشورها و موسسات به چند دسته تقسیم شده اند.

تعدادی، در راس پاکستان و چین و تا اندازه‌یی روسیه برای تعامل با طالبان جهت فراهم نمودن امکانات جهانی به آنها تاکید دارند. تعدادی دیگر، به شمول سازمان ملل متحد و بانک جهانی، جهت همآهنگی لازم در رسیدگی به وضع رقت‌بار بشری و جلوگیری از سقوط اقتصاد کشور، تعامل با طالبان را توجیه می‌کنند. تعدادی هم نمی‌خواهند با حکومتی تعامل نمایند که رهبری آن به دست طالبان باشد.

پاکستان بجای شناسایی رژیم طالبان، خالی شدن کرسی افغانستان در ملل متحد را ترجیح می‌دهد و شاید هم در این راستا در کمیته اعتبارنامه‌های ملل متحد لابی نماید. خالی ماندن کرسی افغانستان در ملل متحد تاثیرات ناگوار بالای هویت حقوقی افغانستان در جامعه جهانی خواهد داشت و زمینه را برای پیشبرد سیاست خارجی کشور از طریق پاکستان مساعد خواهد نمود.

"اعضای کمیته اعتبارنامه‌ها را آمریکا، چین، روسیه، سویدن/سوئد، بوتان، چیلی/شلی، نامبیا، بهاماس و سیرالئون تشکیل می‌دهند"

سناریوهای احتمالی و چشم انداز

کرسی افغانستان در ملل متحد الی تصمیم نهایی مجمع عمومی در دسامبر در اختیار نمایندگی دایمی افغانستان در آن سازمان قرار خواهد داشت. فراتر از آن، برآیند پیشنهاد کمیته اعتبارنامه‌ها و تصمیم مجمع عمومی از سه احتمال بیرون نخواهد بود: (۱) در صورتی که در تداوم دولت‌داری مدعی رقیب نسبتاً سالم و فعال با پشتوانه مردمی وجود داشته باشد، تقاضای طالبان شاید به سال آینده موکول گردد؛ (۲) با نبودن مدعی رقیب یا ضعیف بودن آن در برابر "حکومت سرپرست" طالبان و لابی قوی پاکستان، شاید کرسی خالی اعلان گردد و (۳) با احتمال تغییرات تصنعی و آرایشی عاجل در "حکومت سرپرست" طالبان و یک تفاهم بزرگ بین اعضای کلیدی کمیته اعتبارنامه‌ها (امریکا، چین و روسیه) شانس خیلی کم وجود دارد که قرار دادن کرسی در اختیار طالبان مطرح گردد ولی به یقین در تالار مجمع عمومی به رای خواهد رفت و احتمال شکست آن وجود خواهد داشت.

چهل و سه سال اشغال خارجی و سیاست پاشان داخلی، اعتبار جهانی افغانستان را سخت لطمه زده است. کاری نیفتادن اضافه از دو دهه رژیم تعزیرات بالای طالبان و ادامه کش و قوس‌های کنونی، حقوق و امتیازات عضویت افغانستان را در سازمان ملل متحد بیشتر متضرر خواهد ساخت. بهترین اقدام در جلوگیری از آن، تلاش برای ختم اشغال نیابتی، تن دادن به عقلانیت برای ایجاد یک نظام واقعاً همه شمول از طرق مسالمت آمیز و خودداری از رقابت دوگانه در سیاست خارجی است.

در فقدان آن، ناچار مقاومت مسلحانه، مدنی و سیاسی مردم افغانستان، با همه دشواری‌ها، در کوهپایه‌ها و شهر های کشور و صحنه‌های جهانی، به شمول سازمان ملل متحد، در جهت زمینگیر ساختن پاکستان و طالبان ادامه خواهد یافت.