تولید برق نیروگاه‌های اتمی از منظر اقتصادی

نیروگاههای بزرگ همواره از بزرگترین طرح های ملی هر کشور محسوب می شود و به همین دلیل انتخاب روش تولید در آن ها بسیار مهم است. نگاهی به این تصمیم گیری از منظر اقتصادی موضوع این نوشتار است.

برق اتمی، برق غیر اتمی

از نظر کیفیت پارامترهای برقی، تفاوت چندانی ندارد که برق در نیروگاههای حرارتی تولید شود، یا از طریق انرژی های تجدید پذیر( باد-خورشید و ...) و یا در نیروگاههای اتمی. به هر حال تا برق تولید شده توسط هر نیروگاه پارامترهای مطلوب را نداشته باشد بر روی شبکه قرار نمی گیرد و آن نیروگاه به شبکه سراسری متصل ( سنکرون ) نمی شود . حتی اگر در حین فعالیت نیز کیفیت برق نیروگاهی از استاندارد تعریف شده خارج شود آن نیروگاه از شبکه قطع می گردد. بنابر این مهمترین عامل برای تصمیم سازی در سرمایه گذاری و توسعه ی نیروگاهها، نه کیفیت برق بلکه عامل اقتصادی است.

"نیروگاههای بزرگ همواره از بزرگترین طرح های ملی هر کشور محسوب می شود و به همین دلیل انتخاب روش تولید در آن ها بسیار مهم است"البته عوامل دیگری نیز نظیر آلودگی پایین و توزیع نیروگاهها در سطح کشور نیز در تصمیم گیری مهم هستند. هر چه نیروگاه به محل مصرف نزدیکتر باشد، برق تولیدی آن مسافت کوتاهتری منتقل می گردد و این موضوع، هم در کاهش تلفات انتقال موثر است و هم سرمایه گذاری وزارت نیرو را در احداث تاسیسات انتقال کاهش می دهد. علاوه بر این از منظر پدافند غیر عامل (دفاع شهری) نیز آسیب پذیری کمتری در حالت های بحرانی برای نیروگاههای متعدد وجود خواهد داشت، چرا که نیروگاههایی که در سطح کشور توزیع شده باشند می توانند در شرایط خاص به راحتی به شکل جزیره ای عمل کرده و برق اطراف خود را به تناسب ظرفیت خود مستقلا تامین کنند.

معمای برق یکسان و قیمت خرید متفاوت برق از تولید کننده ها

با وجود این که برق تولید شده در شیوه های مختلف، از نظر فنی یکسان است اما دولت برق نیروگاههای حرارتی( نیروگاههای بزرگ بخار و گازی) را ارزان تر از برق تولیدی توسط نیروگاههای مقیاس کوچک می خرد. نیروگاههای مقیاس کوچک بنابر تعریف به مولدینی گازسوز گفته می شود که راندمان بالای ۳۸ درصد دارند، با سرمایه بخش خصوصی احداث می شوند و حداکثر تا ۲۵ مگاوات برق تولید می کنند. علاوه بر این، دولت برق تولیدی از انرژی های تجدیدپذیر ( باد-خورشید- زمین گرمایی و ....) را حتی از آن دو گروه نیز گرانتر می خرد.

این استراتژی دولت منطق خاصی دارد و آن صرفه جویی در مصرف گاز است. نیروگاههای مقیاس کوچک بخاطر راندمان بالاتر که گاه تا دو برابر راندمان نیروگاههای دولتی و بزرگ نیز می رسد برق بیشتری را با مصرف کمتر گاز تولید می کنند و از آن جا که قیمت جهانی گاز برای صادرات بسیار قابل توجه است دولت برای ایجاد انگیزه سرمایه گذاری در تولید پراکنده، برق تولیدی آن را گرانتر می خرد. ضمن این که در زمستانها در مصرف گاز نیز صرفه جویی می شود.

برق تولیدی از انرژی های تجدیدپذیر نظیر باد و خورشید نیز به بالاترین نرخ توسط دولت خریداری می شود چون در عمل هم منافع اقتصادی در صرفه جویی گاز برای دولت دارد و هم در گروه انرژی های پاک قرار دارند. با این توضیح ، می توان گفت که نیروگاههای اتمی که معمولا در مقیاس چندین هزار مگاواتی احداث می شوند و در گروه نیروگاههای بسیار بزرگ قرار می گیرند همانند گروه دوم و سوم باعث صرفه جویی در مصرف گاز می شوند. البته که به اندازه این دو گروه از مزیت پراکندگی برخوردار نیستند و از منظر پدافند غیر عامل نیز دچار ضعف هستند، هر چند که از آن ها حفاظت فیزیکی بسیار جدی ای به عمل آید.

"به هر حال تا برق تولید شده توسط هر نیروگاه پارامترهای مطلوب را نداشته باشد بر روی شبکه قرار نمی گیرد و آن نیروگاه به شبکه سراسری متصل ( سنکرون ) نمی شود "حتی اگر نیروگاههای اتمی را فاقد آثار زیست محیطی بدانیم و آن ها را در زمره انرژی پاک محسوب کنیم به هر حال می توان آن ها را یک منبع حفاظت شده از مواد بسیار خطرناک دانست. اصولا اگر انگیزه های دیگری نظیر دستیابی به دانش هسته ای برای مقاصد صلح آمیز را کنار بگذاریم و صرفا از منظر سرمایه گذاری و تولید انرژی نگاه کنیم مادامی که روش های بسیار مناسب تری برای تولید انرژی پاک با شیوه ای بسیار ارزانتر وجود داشته باشد توسعه نیروگاههای اتمی اولویتی ندارند.

برق نیروگاههای اتمی، برق گران

اگر چه آمار دقیقی از هزینه احداث نیروگاه اتمی فعلی بوشهر که توسط روسیه احداث شده در دسترس نیست اما قابل درک است که اصولا اولین تجربه از یک پروژه در کشور گران تر از معمول تمام می شود ، بخصوص اگر احداث آن به هر تقدیر به درازا بیانجامد و در انتخاب تامین کننده تجهیزات نیز محدودیت هایی باشد. ضمن این که به طور کلی تولید برق توسط نیروگاههای اتمی از روشهای گران در تولید برق است. احتمالا به همین دلیل هم هست که رییس سازمان انرژی اتمی میزان اعتبار لازم برای احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه اتمی را ۵۰ میلیارد اعلام کرده است. در حالی که روش های دیگر برای تولید برق بسیار مناسب تر تمام می شوند.

به عنوان مثال سیدمهدی نیازی معاون طرح و برنامه وزارت صمت اخیرا در مراسم امضای تفاهم‌نامه بین وزارت صمت و وزارت نیرو برای احداث ۱۰هزار مگاوات ظرفیت جدید نیروگاهی اظهار داشته بود که برآورد سرمایه‌گذاری برای احداث ۱۰هزار مگاوات فقط ۷ میلیارد دلار است که تا سال ۱۴۰۳ نیز وارد مدار خواهند شد و به تامین برق پایدار در کشور کمک می‌کنند. یعنی با میزان یک هفتم سرمایه مورد نیاز برای نیروگاه های اتمی، می توان همین مقدار برق را در جوار واحدهای صنعتی بزرگ تولید کرد و زمان احداث آن نیز بسیار کوتاهتر است.

انرژی های پاک، گزینه ای مورد توجه

کشور ما در عین حالی که از نظر نفت و گاز در رتبه نخست جهان قرار دارد از انرژی خورشید نیز بهره فوق العاده ای دارد. ایران در میان مدارهای ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی قرار گرفته است و در منطقه‌ای واقع شده که به لحاظ دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط جهان در بالاترین رده‌ها قرار دارد. میزان تابش خورشیدی در ایران بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ کیلووات ساعت بر مترمربع در سال تخمین زده شده است که بسیار بالاتر از میزان میانگین جهانی است و به طور میانگین سالیانه بیش از ۲۸۰ روز در کشور ما آفتابی گزارش شده است که بسیار قابل توجه است. به همین دلیل هم هست که وزارت نیرو با نگاه ویژه ای تولید برق از خورشید را دنبال می کند، هر چند که تا کنون ظرفیت تولید برق از کلیه روش های انرژی تجدیدپذیر(باد و خورشید و ....) در کشور ما هنوز حدود ۱ هزار مگاوات است که یک درصد از تولید برق کشور است ..

"حتی اگر در حین فعالیت نیز کیفیت برق نیروگاهی از استاندارد تعریف شده خارج شود آن نیروگاه از شبکه قطع می گردد"بد نیست بدانیم که متوسط سهم بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در ظرفیت نیروگاهی جهان ۳۰ درصد در برخی کشورها حتی بالای ۷۰ درصد است و روند کلی جهان رفتن به سمت تولید۹۰ درصد برق از انرژی‌های تجدیدپذیر است و برخی کشورها قصد دارند تا سال ۲۰۳۰ استفاده از سوختهای فسیلی را کنار بگذارند.

اتفاقا همزمان با صحبت رئیس سازمان انرژی اتمی، تفاهم‌نامه همکاری اجرای طرحی از سوی معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، وزارت نیرو، بسیج سازندگی، کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی امضا شد که قرار است بر اساس آن طی پنج سال ۵۵۰ هزار واحد کوچک پنج کیلوواتی نیروگاه خورشیدی به‌منظور توانمندسازی اقشار کم‌ برخوردار احداث شود. محمود کمانی معاون وزیر نیرو و رئیس ‌سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در حاشیه امضای تفاهم نامه بر ضرورت استفاده از نیروگاههای خورشیدی تاکید کرده است و از شناسایی یکصد هزار مگاوات ظرفیت در زمینه انرژی خورشیدی در کشور صحبت کرده بود. به تعبیر او کل نیروگاه‌های نصب شده خورشیدی در کشور تاکنون بیش از هفت هزار نیروگاه با ظرفیت۴۰۰ مگاوات ( کمتر از نیم درصد ظرفیت نیروگاهی کشور) است و دولت سیزدهم بنا دارد که طی پنج سال ۵۵۰ هزار نیروگاه در کشور ایجاد کند که در صورت اجرا شدن، جهش بزرگی خواهد بود.

نکته ی جالب اینجاست که بر اساس توضیح معاون وزیر نیرو قیمت تجهیزات مورد نیاز برای تولید هر کیلوات برق خورشیدی که قبلا حدود ۲ هزار دلار بوده اکنون به ۶۰۰ دلار به ازای هر کیلوات کاهش یافته است، یعنی برای احداث ده هزار مگاوات اعتباری معادل فقط ۶ میلیارد دلار نیاز است و این تقریبا یک دهم نیروگاه اتمی است.

با این تعبیر جا دارد که از کارشناسان طرح های جدید نیروگاههای اتمی بپرسیم که معیار آن ها برای انتخاب این سرمایه گذاری چه بوده است.

*کارشناس رسمی دادگستری در برق و تاسیسات و ماشین آلات کارخانجات

۶۵