مظلومیت علم و فناوری با فرار نخبگان به تجارت

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پژوهشگاه فضای مجازی، جواد آزادی در دیدار جمعی از نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی با رهبر انقلاب، راه حل مسئله فضای مجازی کشور را اقتدار درون زای ناشی از علم و فناوری اعلام و از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به دلیل اهتمام و تمرکز به توسعه تجارت و نپرداختن به توسعه علم و فناوری که وظیفه اصلی این معاونت است، انتقاد کرد.

وی این موضوع را موجب تغییر ذائقه نخبگان و عدم تمایل آن‌ها برای توسعه علم و فناوری عنوان کرد و افزود: این موضوع که با پوشش اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال در این سال‌ها توسط معاونت علمی همراه بوده است، موجب زمین ماندن نیازهای اصلی فناورانه کشور در فضای مجازی شده است.

قرن ۲۱ و جریان آزاد اطلاعات

پژوهشگر هسته خط‌مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) با تبیین سطوح مختلف حکمرانی فضای مجازی در تشریح مشکلات اصلی و راه حل‌های پیشنهادی خود اظهار کرد: از حدود ۷۰ سال پیش، نظام حاکم در غرب با عناوین بزک‌شده «توسعه»، «حکمرانی خوب» و به تازگی «توسعه پایدار»، در تلاش استحاله دولت‌های مستقل بوده است؛ موضوعی که به تعبیر خود آن‌ها، منجر به «دولت توخالی» می‌شود.

آزادی افزود: تحولات بین‌المللی فضای مجازی نشان می‌دهد قرن ۲۱ آبستن تحولات جدید توسعه‌ای است؛ اگر در قرن بیستم، جهانی‌سازی و به تعبیر دقیق غربی‌سازی دنیا، از طریق «جریان آزاد کالا و خدمات» دنبال می‌شد؛ امروز، از طریق «جریان آزاد داده و اطلاعات» دنبال می‌شود.

بروز استعمار جدیدی به نام استعمار پلتفرمی

پژوهشگر پژوهشگاه فضای مجازی با اشاره به تازه‌ترین گزارش آنکتاد اظهار کرد: این گزارش‌ها نشان می‌دهد آمریکا و اروپا به‌زودی مشکلات خود را در خصوص «داده» حل خواهند کرد تا در لایه‌های نظام‌ساز فضای مجازی اهداف جهانی‌سازی خود را دنبال کنند. به همین منظور نهادهای توسعه‌ای جدید با شعار «تحول دیجیتال» شکل خواهد گرفت؛ اگر در قرن بیستم با شعار ظرفیت‌سازی و فعال‌سازی عناصر داخلی، «استعمار فرانو» را در کشورهای جهان سوم دنبال می‌کردند، در قرن ۲۱ با شعار «تحول دیجیتال»، شاهد استعمار جدیدی خواهیم بود که آن را «استعمار پلتفرمی» می‌نامیم.

وی اظهار کرد: در استعمار پلتفرمی، مالکان پلتفرم‌ها تلاش می‌کنند تا به نحو حداکثری تعاملات اجتماعی را به دامن پلتفرم‌های خویش بکشانند و با وضع قواعد، کنش انسان‌ها را هدایت کرده و در سطح جهانی نظام‌سازی کنند. «داده» چنان قدرت تحلیلی ایجاد می‌کند که در نظریات جدید، حکومت و قلمرو حکمرانی، از آن کسی است که داده را در اختیار دارد.

آزادی با طرح این پرسش که در این تحولات تمدنی، تکلیف انقلاب اسلامی با استقلال و ارزش‌هایش چیست و چگونه می‌توان از فرصت‌های بی‌نظیر فضای مجازی استفاده و از رقبای خویش سبقت گرفت؟ گفت: در پاسخ به این سوالات شبکه ملی اطلاعات طرح می‌شود، اگرچه شبکه ملی یک سیاست قطعی و لازم است اما کافی نیست و باید در سطوح دیگر به مواجهه با فضای مجازی برویم؛ بدین منظور «چهارچوب ۴ سطحی حکمرانی فضای مجازی» پیشنهاد می‌شود.

کاهش مفهوم راهبردی اقتصاد دانش بنیان در ۸ سال اخیر

پژوهشگر پژوهشگاه فضای مجازی سطح نخست را ظرفیت‌سازی حکمرانی اعلام و اظهار کرد: این سطح، شرط لازم حکمرانی و توسعه سرمایه انسانی و علم و فناوری مهمترین مسائل آن است. البته طی ۸ سال اخیر مفهوم راهبردی اقتصاد دانش‌بنیان توسط معاونت علمی و فناوری فروکاهیده شده و به‌جای تأکید بر چرخه کامل تولید علم و فناوری تا تجاری‌سازی، بر بخش تجارت تأکید شده است و بیش از تولیدکنندگان فاوا، تجار استفاده‌کننده از فاوا توسعه یافته‌اند، درنتیجه امروز در بیشتر فناوری‌های مرتبط با فضای مجازی، وابسته به غرب هستیم.

وی با بیان این که خسارت اصلی جای دیگری است، ادامه داد: با ذائقه‌سازی که به دلیل کسب‌وکارهای زودبازده و پربازده شکل گرفته است، «موازنه علم و ثروت» به‌هم‌خورده و نخبگان دانشگاهی تمایل کمتری به توسعه علم و فناوری دارند؛ امروز دانشگاه، به‌عنوان نهاد اصلی تولید علم، شاهد مهاجرت روزافزون نخبگان به نهاد تجارت است. اگر روزی فرار مغزها به خارج مطرح بود امروز فرار مغزها به تجارت نیز اضافه شده و حتی قاطبه نخبگانی که در یک دهه گذشته به کشور بازگشته‌اند، به بخش تجارت رفته‌اند.

آزادی سطح دوم را حکمرانی بر فضای مجازی اعلام و اظهار کرد: این سطح از مواجهه به شکل‌گیری زیست‌بوم فضای مجازی کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات اشاره دارد.

امروز کشور از پوشش صددرصدی شبکه اینترنت عبور کرده و طی دو سال گذشته ترافیک، رشد ۳۰۰ درصدی داشته است؛ بنابراین باید به رقابت‌پذیری شبکه ملی اطلاعات با شبکه اینترنت بیندیشیم و «کیفیت» را هدف‌گذاری کنیم.

پژوهشگر هسته خط‌مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام با بیان این که سطح سوم (ملّی)، حکمرانی با فضای مجازی است، تصریح کرد: در این سطح با خدمات کاربردی و محتوایی فضای مجازی مواجه هستیم که می‌توانیم از طریق آن‌ها نظام‌های گوناگون اجتماعی را حکمرانی و مبتنی بر ارزش‌های انقلاب اسلامی نظام‌سازی کنیم. این مفهومی است که غربی‌ها «نفوذ پلتفرمی» می‌نامند.

آزادی با تاکید بر توسعه زیرساخت فاوا بدون توجه به نظام‌های اجتماعی در کشور گفت: با این روند به ورطه توسعه غربی خواهیم افتاد، موضوعی که از سال ۹۲ در کشور رخ داد و به‌یک‌باره ظرف ۸ سال هر سه نسخه توسعه اقتصادی، سیاسی اجتماعی و حکمرانی خوب از قبل فضای مجازی در کشور تحقق نسبی یافت.

وی سطح چهارم حکمرانی فراملی فضای مجازی را در ۴ سطح عنوان و اظهار کرد: اگر در سطح قبلی بر مبنای ارزش‌های انقلاب اسلامی نظام‌سازی کردیم در این سطح با جریان‌های رقیب انقلاب اسلامی در سطح فراملی مواجهه می‌شویم و «تحکیم و صیانت از هویت ملی» سیاست قطعی ما است.

لزوم تحول معاونت علمی ریاست جمهوری در دولت سیزدهم

پژوهشگر پژوهشگاه فضای مجازی با اشاره به سطح ظرفیت‌سازی گفت: لازم است معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت سیزدهم به‌کلی متحول شده و ریل‌گذاری جدید در جهت تکمیل زنجیره علم و فناوری و تجاری‌سازی صورت گیرد. در سطح بخشی نیز با توجه به اینکه نسبت کیفیت به سرمایه، در ارتباطات ثابت به‌مراتب بالاتر از ارتباطات سیار است، در توسعه ارتباطات ثابت اقدام عاجل کنیم.

آزادی در خصوص ضرورت‌های سطح ملی نیز گفت: ضروری است تا دولت نیز، حداقل به اندازه بخش خصوصی و مردمی در فضای مجازی بسط یافته و با تحول در ساختار اداری کشور و ایجاد «تنظیم‌گرانِ بخشی» در این تحولات ملّی نقش‌آفرینی کند چرا که هرگونه تحول دیجیتال بدون ظرفیت‌سازی، منجر به دولت توخالی می‌شود.

وی در پایان با تاکید بر سطح فراملی نیز گفت: تکیه بر اقتدار درون‌زا ناشی از صنعت فاوا و اقتصاد دیجیتال، گرانش ترافیکی، خدماتی و محتوایی ایجاد کرده و توان قلمروسازی فراهم می‌کند بنابراین باید مدل حکمرانی فضای مجازی را به نحوی الهام‌بخش تبیین و اشاعه کنیم و دیپلماسی دولتی، شرکتی و عمومی سایبری را فعال کرده تا در تحولات قرن ۲۱ نقش‌آفرینی فعال داشته باشیم.