گرد و خاک در نظام آموزشی دور از وعده‌های هیجانی

با اعلام رسمی وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم، یکی از محافلی که به سبب اهمیت و نقشی که در جامعه دارد دستخوش مطالبه گری‌های متعددی شده و طرفداران و مخالفان در شبکه‌های اجتماعی به بیان دلایل شایستگی‌ها و چه‌بسا نقدهایی مستدل می‌پردازند، نظام آموزشی است.

زهرا علی‌اکبری، کارشناس آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایسنا، در این باره اظهار کرد: جدای از اینکه گزینه پیشنهادی چه ویژگی‌هایی دارد و آیا می‌تواند برای مسند وزارت شایسته باشد یا خیر، آنچه مهتر جلوه می‌کند، برنامه‌هایی است که یک وزیر باید برای سیستم آموزشی کشور طراحی و برای اجرای آنها تضمین عملیاتی بدهد.

وی افزود: به نظر می‌رسد باید به‌جای گفت‌وگوها و وعده‌های هیجانی، وزیر پیشنهادی چند مسیر مشخص را برای دست‌یابی نظام آموزشی به موفقیت و اهدافش در نظر بگیرد و به همان‌ها رسیدگی کند و فراموش نکند که «سنگ بزرگ نشانه نزدن است».

این کارشناس آموزش و پرورش با بیان اینکه کشورهای مختلف رویکرد منحصربه‌فرد خود را در مورد سیستم آموزشی دارند، اما یافتن سیستمی که بتوان آن را کامل و جامع نامید، تا حدودی ناممکن است گفت: بااین‌حال، سؤال کلیدی و موردبحث در جوامع مدرن این است که یک سیستم آموزشی موفق چیست و چگونه عمل می‌کند؟.

علی اکبری ادامه داد: اول از همه، باید در نظر داشت که عوامل زیادی بر روند آموزش تأثیر می‌گذارند، بنابراین تعیین کلید منحصربه‌فرد که می‌تواند سیستم آموزشی را موفق کند، دشوار است.

وی در ادامه فهرستی از عوامل مهم در سیستم آموزشی که می‌تواند کلیدی برای موفقیت باشد را ارائه داد.

مدرسه؛ محیطی دوستانه

این کارشناس آموزش و پرورش با بیان اینکه بر کسی پوشیده نیست که برای بسیاری از دانش‌آموزان در سراسر جهان، مدرسه جایی نیست که با لذت به آنجا بروند و بتوانند در آن احساس راحتی و شادی کنند عنوان کرد: عوامل متعددی وجود دارد که باعث می‌شود دانش‌آموزان در طول فرآیند یادگیری احساس ناراحتی کنند: فشار روانی از طرف همسالان، رقابت‌های بدون اثر، نابرابری‌های آموزشی، حجم زیادی از تکالیف، امتحانات استرس‌زا، کلاس‌های خسته‌کننده و... . اما اگر متولیان سیاستگذارآموزش و مدیریت مدرسه توجه خود را بر ایجاد فضای اعتماد و آسایش در مدرسه متمرکز کنند، همه این مشکلات را می‌توان تا حدودی حل کرد.

وی تاکید کرد: بسیار مهم است که دانش‌آموزان احساس کنند می‌توانند به معلمان خود اعتماد و در صورت نیاز از آنها کمک بخواهند. مدرسه نقش مهمی در فرایند اجتماعی شدن ایفا می‌کند و این ویژگی برای دانش‌آموزان نقش‌آفرین است که با کمک معلمان خود به‌درستی هدایت شوند و در ادامه راه زندگی فردی و حرفه‌ای انتخاب‌های درست‌تری داشته باشند.

"پژوهش نشان می‌دهد که فن‌آوری‌ها در طول فرایند یادگیری موجب موثرترشدن و جالب‌تر شدن یاددهی - یادگیری خواهند شد و دانش‌آموزان احساس بهتری از یادگیری به دست می‌آورند"مدرسه شاد با محیطی دوستانه و مهارت آموز از جمله مؤلفه‌هایی است که در نظام آموزشی ما گمشده است و تاکنون هیچ وزیری به شکل ویژه و اثرگذار به آن ورود پیدا نکرده است.

استفاده از فناوری‌های جدید در فرایند یادگیری

علی‌اکبری با اشاره به اینکه شیوع کرونا و تعطیلی مدارس نشان داد که فناوری‌های ارتباطی نقش مهمی در همه زمینه‌ها مانند تجارت یا مراقبت‌های بهداشتی ایفا می‌کنند و سیستم آموزشی نیز از این قاعده مستثنی نیست گفت: دانش‌آموزان نسل جدید به‌خوبی با فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده بهینه از آن آشنا هستند. پژوهش نشان می‌دهد که فن‌آوری‌ها در طول فرایند یادگیری موجب موثرترشدن و جالب‌تر شدن یاددهی - یادگیری خواهند شد و دانش‌آموزان احساس بهتری از یادگیری به دست می‌آورند. داشتن کتاب‌های درسی روی رایانه یا تبلت برای دانش‌آموزان بسیار راحت‌تر از حمل یک نسخه کاغذی به هر کلاس است. همچنین، فناوری‌های جدید فرصت‌های زیادی را برای تعامل بیشتر فرآیند یادگیری و مشارکت دانش‌آموزان با سطح کارآیی بالاتر فراهم می‌کند.

این کارشناس آموزش و پرورش اضافه کرد: به‌این‌ترتیب، مدرسه اهمیت کار با فناوری‌های جدید را به دانش‌آموزان نشان می‌دهد، بنابراین آنها علاقه‌ای به فرایند یادگیری نشان می‌دهند و با اشتیاق فراوان در فعالیت‌های کلاس درس مشارکت می‌کنند. متأسفانه هنوز نظام آموزشی کشور ما به این درک از رویکردهای یادگیری جدید دست پیدا نکرده که معلم تنها تسهیل گر فرایند یاددهی- یادگیری است و این دانش‌آموزان هستند که با حمایت از یادگیری معلم، شبکه‌سازی و مشارکت در امر آموزش، دنیایی از دانش و مهارت‌ها را به دست می‌آورند.

دانش به روز، تکالیف کمتر، مهارت بیشتر

وی با بیان اینکه کسب انرژی و تمایل برای انجام تکالیف پس از یک روز طولانی و طاقت‌فرسا در مدرسه، برای دانش‌آموزان بسیار دشوار است اظهار کرد: مدارس موفق نشان دادند که هیچ تأثیری در این حجم از تکالیف وجود ندارد، زیرا دانش‌آموزان پس از کسب اطلاعات کافی در مدرسه، قادر به درک و دریافت اطلاعات بیشتری در خانه نیستند.

تکلیف خانه باید یک وظیفه اضافی باشد که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا اطلاعات را به شیوه‌ای مؤثرتر به خاطر بسپارند و تجدید یادگیری کنند. تکالیف کمتر تأثیر مثبتی بر نحوه کار دانش‌آموزان در کلاس خواهد داشت زیرا انرژی بیشتری دارند و استرس کمتری احساس می‌کنند.

علی‌اکبری افزود: باید در نظر داشت که اثربخشی چنین روشی توسط سیستم مدارس فنلاند، که یکی از بهترین سیستم‌های آموزشی در جهان است، اثبات شده است. دانش‌آموزان در فنلاند به دلیل داشتن تکالیف کمتر نتایج بالاتری را نشان می‌دهند، استرس و فشار کمتری را به‌طورکلی تجربه و می‌توانند در طول کلاس بیشتر کار کنند. نظام آموزشی موفق است که در کنار یاددهی دانش به‌روز، مهارت‌آموزی را برای دانش‌آموزان به ارمغان بیاورد.

محتوای آموزشی- کتاب‌های درسی

این کارشناس آموزش و پرورش یکی از مواردی که به کمک آن می‌توان بخشی از اهداف نظام آموزشی را عملی کرد و به رشد آگاهی و توانایی‌های بالقوه دانش‌آموزان دست یافت را کتب درسی و محتوای آنها دانست و اظهار کرد: امروزه یکی از مهم‌ترین چالش‌های آموزش‌وپرورش عدم همراهی برنامه درسی و محتوای کتب درسی با نیازهای فردی و اجتماعی دانش‌آموزان و آرمان‌های جامعه است. دانش‌آموز نیاز به تحرک، پویایی، ایده پردازی، خلاقیت و حمایت اجتماعی دارد و به نظر نمی‌رسد کتاب درسی که در آن به شکل محسوسی محتوای گسسته، فشرده و حافظه محوری بدون مهارت ورزی درک می‌شود، بتواند گرهی از مشکلات این نظام بردارد.

وی ادامه داد: در نظام آموزشی نوین، توسعه‌دهندگان برنامه درسی (و همچنین معلمان) در جستجوی راه‌هایی برای اطمینان از این هستند که فارغ‌التحصیلان مدارس خود را با پایه‌ای از دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها، باورها و ارزش‌هایی که آنها را قادر می‌سازد تا در نقش‌های مختلفی که در طول زندگی‌شان دارند، به‌خوبی عمل نمایند، تربیت کنند.

"داشتن کتاب‌های درسی روی رایانه یا تبلت برای دانش‌آموزان بسیار راحت‌تر از حمل یک نسخه کاغذی به هر کلاس است"در کنار حجم زیاد کتاب‌های درسی که با زمان یاددهی معلمان در کلاس درس مطابقتی ندارد و محتوای آن نیاز به تغییری داردکه مهارت‌آموزی بیشتری را می‌طلبد و در روزگارانی که پیوند گرایی و فناوری اطلاعات در عرصه آموزش حرف اول را می‌زند و دانش‌آموزان نقش اساسی و حیاتی در یادگیری همدیگر بازی می‌کنند، نیاز هست که در بحث مهمی هم چون کتب درسی، متولیان آموزش کشور، اقدام عاجل و مثمر ثمری در پیش بگیرند.

معلمان حرفه‌ای

علی‌اکبری با بیان اینکه کلید موفقیت فرایند یادگیری همیشه با معلمان در ارتباط و تعریف می‌شود عنوان کرد: مسئولان نظام آموزشی باید مطمئن شوند که شایستگی معلمان برای آموزش‌وپرورش در سطح بالایی قرار دارد. در فنلاند همه نمی‌توانند معلم شوند، روند آموزش این حرفه سخت و طولانی است. سطح حرفه‌ای بودن معلمان نه‌تنها با دانش آنها بلکه با تمایل آنها برای کار با کودکان و درک آنها نیز تعیین می‌شود. بدون تردید مؤلفه مهم نشاط و انرژی در کلاس درس مربوط به توانایی معلم در برقراری ارتباط با دانش‌آموزان، یافتن رویکردی برای یادگیری آنها و ارائه راهکارهایی برای بروز توانایی خلاقیت و استعداد در کودکان است.

این کارشناس آموزش و پرورش تصریح کرد: یک معلم خوب باید یک رهبر خوب باشد که بتواند اقتدار خود را به دانش‌آموزان القا کند و الگوی مثبتی را برای آنها ارائه دهد تا دانش‌آموزان برای نشان دادن نتایج بهتر از آنها پیروی می‌کنند. این معلم خوب در کنار دانایی و توانمندی‌اش باید از دغدغه‌های مالی حرفه‌اش رها باشد.

در این گزینه هست که وزرای پیشنهادی آموزش‌وپرورش وعده‌های فراوان می‌دهند از طرح‌هایی همچون رتبه‌بندی و افزایش رفاهیات می‌گویند که ضمانت اجرایی ندارد. نظام آموزشی موفق خواهد بود که در اولین مرحله در کسب نظر جامعه مخاطبش وعده کذب ندهد و با توجه به اختیاراتی که از سوی دولت و بودجه تخصیصی به وی داده‌اند از افزایش حقوق و حق معلمان بگوید.

برابری – عدالت آموزشی

وی برقراری عدالت آموزشی در آموزش‌وپرورش را به عنوان یک مشکل اساسی که گریبانگیر بسیاری از کشورها است مطرح و اظهار کرد: توجه به این موضوع برای بهبود سیستم آموزشی و پرورشی بسیار تأثیرگذار و مهم است. فرزندان خانواده‌های کم‌درآمد از امکانات مشابهی با فرزندان خانواده‌های دارای درآمد بیشتر برخوردار نیستند، زیرا به مدارس خصوصی، مربیان، دوره‌های اضافی و فوق‌برنامه دسترسی ندارند و البته والدین آنها بر اهمیت تحصیلات و کسب دانش بیشترتمرکز ندارند. آنها شانس کمتری برای ورود به دانشگاه‌های خوب دارند زیرا پولی برای کلاس‌های تست کنکور و استفاده از تدریس خصوصی ندارند.

علی‌اکبری افزود: این دانش‌آموزان انگیزه‌ای برای رسیدن به حرفه مورد علاقه‌شان ندارند زیرا می‌دانند که آینده آنها محدود به مشاغلی است که نیاز به تحصیلات عالی ندارد. نظام آموزشی موفق خواهد بود که به دانش‌آموزان با درآمد پایین فرصت بیشتری برای ورود به دانشگاه خوب داده شود و با نشان دادن رویکرد برابر برای همه علیرغم سطح درآمد، نژاد یا جنسیت، به آنها انگیزه دهد.

این کارشناس آموزش و پرورش در ادامه تاکید کرد که وزیر آموزش‌وپرورش باید بتواند دانش‌آموزان و مدارس در مناطق کم برخوردار را به دسترسی برابر به امکانات و تجهیزات ارمغان دهد و البته وعده خود را عملیاتی کند.

"تکلیف خانه باید یک وظیفه اضافی باشد که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا اطلاعات را به شیوه‌ای مؤثرتر به خاطر بسپارند و تجدید یادگیری کنند"چهل و اندی سال است که گفته می‌شود عدالت آموزشی و پوشش تحصیلی، اما همچنان مدارس مناطق عشایری و روستاها و شهرهای کم برخوردار کشور از چنین عدالتی محروم‌اند.

به گفته وی دست‌یابی به یک نظام آموزشی موفق هرچند می‌تواند مشمول زمان شود اما ناممکن نیست. تجربه نشان داده دولت‌های مختلف که پس از انقلاب به روی کار آمده‌اند، فردی را برای آموزش‌وپرورش انتخاب کردند که قبل از پاسخگویی به مطالبات فرهنگیان و دانش‌آموزان و ارتقای نظام آموزشی، اهداف آنها را اجرایی بسازد. اگر قرار است آموزش‌وپرورش در چهار سال آینده باز هم‌چنین وزیری داشته باشد باید اذعان کرد که نظام آموزشی ناکارآمد خواهد ماند، مگر مسیری هدفمند باز شود و جسارتی به خرج دهند و بگذارند که بدون محدودیت برنامه‌ها اجرایی شوند.

انتهای پیام