خیام مرزهای زبان را درنوردیده است

۲۸ اردیبهشت ماه هر سال به نام روز ملی خیام در تقویم ملی ایران ثبت است و یاد وی به دلیل خدمات نبوغ آمیزش در عرصه‌های مختلف علم و ادبیات گرامی داشته می‌شود.
خیام در جبر و مقابله پژوهش‌های ارزنده‌ای دارد و در طب و نجوم نیز سرآمد دوران خود بوده اما عمده شهرت خیام به سبب رباعیات اوست.
امروز اشعار خیام نه تنها در سراسر ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان رواج دارد و در برخی موارد به دلیل کثرت استفاده تبدیل به ضرب‌المثل شده است.
عضو هیات علمی و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور گفت: خیام مرزهای زبان را با اندیشه‌های جاری در اشعارش درنوردیده و به تاروپود زندگی انسان‌ها نفوذ کرده است.
دکتر مهدی نوروز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: رباعی های خیام به ۳۰زبان زنده دنیا ترجمه و در کتابی با عنوان خیام ۳۰ زبانه منتشر گردیده و پس از آن هم به زبان‌های دیگری ترجمه شده است که حتی نام برخی از این زبان‌ها به گوش ما نخورده است.
وی ادامه داد: رواج خیام خوانی در جنوب ایران، شاهنامه خوانی در لرستان و عطارخوانی در کردستان نشان می‌دهد روح اشعار و گفتمان این شاعران اندیشمند در حافظه تاریخی جامعه جاری است.

این استاد دانشگاه گفت: در این مناطق به سراغ شعرایی رفته‌اند که با فرهنگ آنجا همخوانی بیشتری دارد و رباعی های خیام که ترانه‌های خیام هم گفته می‌شود با موسیقی محفلی بوشهر تناسب دارد و ترکیب رباعی‌های خیام با موسیقی جنوب معجونی خوشایند است که در موسیقی نواحی ایران هم منحصر به فرد است و نشان‌دهنده دلبستگی این مردم به اشعار خیام است.
وی افزود: اندیشه‌های خیام، عطار، حافظ و سعدی امروز برای مسائل روز دنیا حرفی برای گفتن دارند به گونه‌ای که در موضوع شیوع بیماری کرونا در سخنرانی‌ها به شعر "بنی‌آدم اعضای یکدیگرند" استناد می‌شود، پوتین رییس جمهوری شوروی نیز اذعان می‌کند هر شب قبل از خواب تعدادی از اشعار خیام را می‌خواند و رباعیات خیام در آمریکا پس از انجیل بیشترین میزان فروش را به خود اختصاص داده است.
نوروز ادامه داد: اندیشه‌های حافظ شیرازی، عطار و خیام نیشابوری در گوشه و کنار دنیا طرفدار دارد و براساس آن سبک زندگی خود را تعیین می‌کنند.

استفاده از ساده‌ترین عبارات دلیل نفوذ کلام خیام است

استاد گروه ریاضی محض دانشکده علوم ریاضی و گروه مهندسی کامپیوتر دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: یکی از مهمترین دلایل نفوذ کلام خیام در بین اقوام و جوامع مختلف استفاده از ساده‌ترین عبارات برای بیان مطالب و اندیشه‌هایش است.
دکتر مجید میرزاوزیری افزود: بیان ساده مطالب و استفاده از ساده‌ترین ابزارها برای بیان آن سبب شده است با اندیشه‌های خیام بتوان به سادگی ارتباط برقرار کرد.
وی ادامه داد: امروزه در دورانی به‌سر می‌بریم که همه چیز کوتاه شده و در ابزارهای ارتباطی مانند توئیتر و تلگرام و اینستاگرام پیام‌های کوتاه ردوبدل می‌شود و باید با استفاده از کمترین فضای متنی یا صوتی و تصویری موثرترین پیام را منتقل کرد، خیام هم در آن زمان با استفاده از قالب رباعی پیامش را کوتاه، سریع و تاثیرگذار به مخاطبانش رسانده است.

این استاد دانشگاه گفت: خیام با ایجاد سوال و تردید به ذهن مخاطب ضربه وارد می‌کند و از این روش در ریاضیات و هندسه نیز استفاده کرده است.
وی افزود: در این زمینه راه‌حل معادلات ۲جمله‌ای به نام خیام شناخته می‌شود و در نجوم هم تقویم جلالی را بوجود آورده است که جنبه محاسباتی اندیشه‌های خیام را نشان نمی‌دهد اما از نظر استدلالی در حوزه‌های مختلف سوالات جدید و تردیدهایی مطرح کرده است به عنوان مثال شک و تردید خیام نسبت به اصل پنجم هندسه اقلیدسی است.
میرزاوزیری ادامه داد: در این حوزه خیام برای پاسخ به سوالاتی که برایش بوجود آمده یک چهار ضلعی معرفی می‌کند که ۷۰۰ سال بعد یک ریاضیدان ایتالیایی همان چهار ضلعی را مورد بررسی قرار می‌دهد که به چهار ضلعی خیام _ ساکری معروف می‌شود و همینطور می‌توان به مثلث خیام _ پاسکال برای حل ریاضی بسط ۲جمله‌ای اشاره کرد که نشان از ذهن استدلالی خیام دارد.
وی گفت: خیام در شعر با استفاده از رباعی و در ریاضیات و هندسه از کمترین ابزارها برای بیان عمیق‌ترین مفاهیم با ایجاد تردید و سوال استفاده می‌کند.
خیام وقتی می‌گوید:
هنگام سپیده‌دم خروس سحری
دانی که چرا همی کند نوحه‌گری
یعنی که نمودند در آئینه صبح
کز عمر شبی گذشت و تو بی‌خبری
با ایجاد سوال و زدن ضربه نهایی در قالب چهار مصرع ذهن مخاطب را درگیر می‌کند.

تردید و سوالی هم که خیام به هندسه اقلیدسی وارد می‌کند از همین جنس است و به طور کلی با یک انسان شکاک روبرو هستیم که شک کردن در آثارش موج می‌زند.
این استاد دانشگاه افزود: فلاسفه همه چیز را مورد تردید قرار می‌دهند و در ریاضیات، فلسفه و منطق ایجاد شک و تردید و حل پارادوکس‌ها عامل پیشرفت علم شده است و این جنبه وی بیشتر از همه باعث ایجاد جذابیت برای خیام در بین مردمان کشورهای دیگر است.
وی ادامه داد: در این زمینه فیتزجرالد با معرفی خیام خدمت بزرگی به جامعه بشری کرد و یکی از جنبه‌های مهم کار فیتزجرالد این بود که ترجمه‌ وی از رباعیات خیام به اصل مطلب بسیار نزدیک بوده و از این نظر کار بزرگی کرده است.

بوشهری‌ها رباعیات خیام را بیشتر از دوبیتی‌های محلی می‌خوانند

محسن شریفیان از خیام‌ خوانان بوشهر نیز به خبرنگار ایرنا گفت: خیام‌خوانی در میان بوشهری‌ها به خیامی شهرت دارد و حکیم عمر خیام نیشابور به خیامی مشهور بوده که البته این نمی‌تواند دلیلی باشد برای اینکه قدمت خیام‌خوانی در بوشهر را مربوط به دوران باستان قلمداد کنیم و اینها فقط نشانه است.
وی افزود: بوشهری‌ها به رباعیات خیام بیشتر از دوبیتی‌های محلی خود علاقه دارند و آنها را می‌خوانند و دلیل این علاقه به نوع زندگی مردم بوشهر باز می‌گردد که بیشتر به شغل دریانوردی اشتغال داشته و هر لحظه بر روی دریا باید برای هر اتفاقی آماده باشند و به نوعی دم را غنیمت می‌شمرند که در اشعار خیام بسیار به آن اشاره شده است.
شریفیان ادامه داد: خیام‌خوان به کسی گفته می‌شود که خیام را بخواند و درک کند و اینکه در اغلب محافل بوشهر اشعار خیام خوانده می‌شود نشان از نزدیکی روحی و فکری آنان با روح اندیشه‌های خیام است.
وی گفت: در خیام خوانی از سازهای فلوت، نی‌جفتی، ضرب و دایره استفاده می‌شود و در لابلای خیام‌ خوانی از یزله‌خوانی هم که از فرم‌های باستانی بوشهر است استفاده می‌گردد.
مرکز شهرستان ۴۵۰ هزار نفری نیشابور در ۱۲۷ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.