چین با «کارت ایران» مقابل آمریکا بازی می‌کند؟

آفتاب‌‌نیوز :

سفر اخیر ابراهیم رئیسی به پکن عموما از منظر منافع ایران و سیاست های چین در منطقه خاورمیانه مورد ارزیابی قرار گرفته است.

به گزارش اقتصادنیوز، با این همه از نگاهی کلی تر این دیدار را می توان از منظر رقابت قدرت های جهانی در عرصه بین المللی مورد تحلیل قرار داده است. پایگاه تحلیلی میدلیست آی با انتشار یادداشتی با عنوان « چین-ایران: آیا پکن با «کارت ایران» مقابل آمریکا بازی می‌کند؟» سفر رئیسی را از این منظر بررسی کرده است.

تبارشناسی یک رویارویی هژمونیک؛ چین همه ما را تغییر خواهد داد!

رقابت بین ایالات متحده و چین بر سر تسلط جهانی در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به سطح جدیدی رسید. اوباما سیاست چرخش به آسیای خود را به عنوان راهی برای مقابله با ابتکارات چینی -که با اتکا به اهرم اقتصادی چین به دنبال دستاوردهای سیاسی در سطح منطقه و جهان است- آغاز کرد. از سوی دیگر، از نظر چین، ایالات متحده همیشه نگران حفظ سلطه جهانی خود بوده و در عین حال از هیج کاری دریغ ندارد که رشد چین را به تاخیر یا مختل کند.

پیام‌های سفر رئیسی به چین

دونالد ترامپ با این تصور که آمریکا در اثر همه‌گیری کووید-۱۹ ضعیف شده و بر خطر سبقت گرفتن چین افزوده شده، بار دیگر بر تنور رویارویی دمید. او چین را به عنوان مسئول انتشار ویروس به شدت محکوم کرد و جنگ تجاری را به شکل تشدید تعرفه ها آغاز کرد.

"اوباما سیاست چرخش به آسیای خود را به عنوان راهی برای مقابله با ابتکارات چینی -که با اتکا به اهرم اقتصادی چین به دنبال دستاوردهای سیاسی در سطح منطقه و جهان است- آغاز کرد"رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی ترامپ، در سخنرانی خود گفت که چین به دنبال استفاده از بحران ناشی از همه‌گیری «برای کنار گذاشتن ایالات متحده به عنوان قدرت پیشرو جهانی» است. سپس، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت، در بیانیه‌ای تهاجمی و بی‌سابقه، ایده تغییر رژیم را مطرح کرد و گفت: «اگر دنیای آزاد چین کمونیستی را تغییر ندهد، [چین] مطمئناً ما را تغییر خواهد داد».

روابط در دوران ریاست جمهوری جو بایدن هم به حالت عادی برنگشته است. استراتژی امنیت ملی او در اکتبر ۲۰۲۲ چین را به عنوان «تنها رقیبی که هم قصد تغییر نظم بین‌المللی را دارد و هم به طور فزاینده‌ای، قدرت اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناوری برای انجام آن را دارد» شناسایی می‌کند: «پکن این جاه طلبی را دارد... که به قدرت پیشرو در جهان تبدیل شود».

افزایش رقابت

این چیزی است که ایالات متحده عمیقاً نگران آن است: خیزش چین برای تبدیل شدن به قدرتمندترین اقتصاد جهان. در سند استراتژی امنیت ملی بایدن آمده: «پکن اغلب از قدرت اقتصادی خود برای تحت فشار قرار دادن کشورها استفاده می کند.

این کشور از اقتصاد بین‌الملل باز سود می‌برد، اما دسترسی به بازار داخلی خود را محدود می‌کند و به دنبال این است که جهان را بیشتر به جمهوری خلق چین وابسته و در عین حال وابستگی خود را به جهان کاهش دهد».

انگیزه چین برای احیای برجام /شی نگران فروپاشی توافق هسته ای است

داده های بانک جهانی در سال ۲۰۲۱ نشان می دهد که تولید ناخالص داخلی چین (بر اساس برابری قدرت خرید یا PPP) ۲۷.۳ تریلیون دلار بود، در حالی که این رقم برای ایالات متحده ۲۳ تریلیون دلار بود. آخرین پیش‌بینی‌های رشد چشم‌انداز اقتصاد جهان توسط صندوق بین‌المللی پول برای سال ۲۰۲۴، رشد اقتصادی ایالات متحده را یک درصد در مقایسه با چین با ۴.۵ درصد نشان می‌دهد.

طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، تولیدناخالص‌داخلی (بر اساس PPP) به عنوان سهم یک کشور از تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۵ برای چین ۱۹.۴۱ درصد در مقایسه با ۱۴.۷۱ درصد برای ایالات متحده خواهد بود.

چالش خاورمیانه

در چنین زمینه ای، رئیس جمهور چین، شی جین پینگ، در ماه دسامبر از عربستان سعودی دیدن کرد. از دهه ۱۹۵۰، آمریکا دلال اصلی قدرت در خاورمیانه بوده است. با این حال، اکنون با افزایش چالش از سوی چین مواجه است. برجسته ترین پیام سفر شی این بود که کشورهای منطقه نسبت به پکن موضع مستقل تری نسبت به آنچه آمریکایی ها می خواهند اتخاذ می کنند.

ظاهراً ایالات متحده نگران ارتباطات رو به رشد چین با متحدان ایالات متحده در خاورمیانه است و واشنگتن به این متحدان گفته که روابط عمیق آنها با پکن می تواند همکاری با ایالات متحده –به عنوان متحد استراتژیک و شریک امنیتی اصلی آنها- را مختل کند.

پس از آن سخنرانی اتحادیه بایدن در ژانویه بود که در آن حداقل هفت بار از چین و رهبر آن نام برد.

"او چین را به عنوان مسئول انتشار ویروس به شدت محکوم کرد و جنگ تجاری را به شکل تشدید تعرفه ها آغاز کرد"تمرکز او بر این بود که چگونه ایالات متحده به طور فزاینده ای برای رقابت با چین آماده می شود.

به سرعت چین واکنش نشان داد و مائو نینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «این رویه مسئولانه یک کشور نیست که به بهانه رقابت، یک کشور را بدنام کند یا حقوق قانونی توسعه کشور را محدود کند» . او گفت که چین از رقابت با ایالات متحده نمی ترسد، اما «مخالف تعریف کل روابط چین و ایالات متحده بر اساس رقابت است».

چرا رئیسی دعوت شد؟

در چنین شرایطی، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران از سوی شی جینپینگ برای دیدار از چین دعوت شد. این دعوت در فاصله کوتاهی از اعتراضات در ایران صورت گرفت. اما انگیزه شی از این دعوت چه بود؟

شورای همکاری خلیج فارس و چین در پایان سفر خود به عربستان سعودی در بیانیه ای خواستار مذاکره برای حل مناقشه بر سر سه جزیره ایرانی شدند. این در تضاد با موضع ایران در رد قاطعانه هرگونه گفتگو در مورد این موضوع بود.

تهران به شدت واکنش نشان داد و حتی دست به اقدامی بی‌سابقه زد و سفیر چین را احضار کرد تا پکن را به خاطر این اقدام محکوم کند.

متعاقبا روابط دو دولت به مشکل خورد و برخی کارشناسان دعوت شی جینپینگ را تلاشی برای اصلاح روابط با تهران می دانند. این می تواند تا حدی درست باشد. اما این اقدام همچنین می تواند در واکنش به ادامه بدتر شدن روابط بین پکن و واشنگتن و همچنین موضع تهاجمی بایدن در قبال چین در سخنرانی اتحادیه باشد.

توافق راهبردی در اولویت؟

در مارس ۲۰۲۱، دولت های ایران و چین سندی تحت عنوان مشارکت راهبردی جامع ایران و چین امضا کردند که جزئیات آن هنوز منتشر نشده است. شی ایده این توافق را در سفر خود به ایران در سال ۲۰۱۶ مطرح کرد. برای دولت ایران، عملیاتی کردن این توافق در رأس برنامه سفر رئیسی به چین قرار داشت.

"رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی ترامپ، در سخنرانی خود گفت که چین به دنبال استفاده از بحران ناشی از همه‌گیری «برای کنار گذاشتن ایالات متحده به عنوان قدرت پیشرو جهانی» است"رئیسی پیش از عزیمت به تهران در فرودگاه گفت: در این سفر ابتدا اجرای سند راهبردی ۲۵ ساله امضا شده بین دو کشور پیگیری می شود. اما آیا این اتفاق خواهد افتاد؟

بر اساس گزارشات اتاق بازرگانی ایران و چین، ارزش صادرات غیرنفتی ایران به چین در سال ۲۰۲۲ به ۶.۳ میلیارد دلار و صادرات چین به ایران به ارزش ۹.۴ میلیارد دلار رسیده است. طبق یک گزارش، چین از زمان روی کار آمدن بایدن در سال ۲۰۲۱، ۴۷ میلیارد دلار برای واردات از ایران هزینه کرده است.

در حالی که این اعداد در نوسان هستند، اما این نوع هزینه ها با سرمایه گذاری کلان ۲۵ ساله چین در ایران، کشوری که خصمانه ترین روابط را با آمریکا دارد، کاملاً متفاوت است. برای ارزیابی احتمال اجرای این توافق استراتژیک، فراموش نکنیم که در سال ۲۰۱۸ غول نفتی CNPC چین از یک پروژه توسعه ۴.۸ میلیارد دلاری در یک میدان گازی فراساحلی ایران پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و اعمال مجدد تحریم‌ها خارج شد. خودروسازان چینی نیز در پی خروج آمریکا از ایران خارج شدند.

شمشیر داموکلس شی

چین و ایالات متحده، دو اقتصاد بزرگ جهان، علیرغم رقابتشان، عمیقاً به هم مرتبط هستند.

به گفته بلومبرگ ، تجارت کالاها بین ایالات متحده و چین در سال ۲۰۲۲ به رکورد بالایی رسیده و به رکورد ۶۹۰ میلیارد دلار دست یافته است. این یعنی تقریباً ۲ میلیارد دلار در روز و از نظر فروش صادرات، آمریکا بهترین شریک تجاری چین است.

اگرچه چین به سادگی با امضای توافق نامه استراتژیک بلند مدت با ایران ممکن است واکنشی در واشنگتن ایجاد نکند، اما اجرای چنین توافق نامه ای داستانی متفاوت خواهد داشت. ایجاد یک توافق طولانی مدت استراتژیک عملیاتی با دولت ایران ، خطر اساسی تبدیل رقابت هژمونیک ایالات متحده و چین به یک درگیری را در بطن خود دارد ، به خصوص اکنون که روابط بین این دو کشور سرد شده است. بنابراین ، شی واقعاً با اعلام دعوت به سفر به تهران چه فکر می کند؟

این امکان وجود دارد که حرکت بحث برانگیز او بتواند موردی برای بازی با کارت ایران علیه ایالات متحده باشد تا آنها را از موقعیت تهاجمی فعلی خود منصرف کند. شاید چین از این توافق به مثابه شمشیر داموکلس برای فشار بر روی سیستم سیاسی آمریکا استفاده کند.