شفاف‌سازی و مشارکت ذی‌نفعان در تصمیم‌سازی‌ها؛ اولین گام برای حل بحران حکمرانی آب در ایران چیست؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * اعتراضات میدانی کشاورزان اصفهانی حدود دو هفته پیش با قول استانداری و دولت برای جبران خسارت کشاورزان از یک سو و حل مشکل کشاورزان از سوی دیگر به پایان رسید. هفته گذشته هم خبری از وعده پرداخت ۲۶۵ میلیارد تومانی به کشاورزان خسارت دیده از سوی استانداری اصفهان اعلام شد. این خبر جزئیات کمی دارد و در آن اشاره شده که به این مبلغ به کشاورزانی اختصاص می‌یابد که حقابه دارند و اطلاعاتشان در فهرست جهاد کشاورزی ثبت شده است. این تصمیم را اعضای کارگروه سازگاری با کم آبی استان اصفهان در سی و سومین جلسه گرفته اند.

این کارگروه سازگای با کم آبی اصفهان به نوعی شعبه‌ای از کارگروه ملی است. کارگروه ملی در تابستان ۹۹ برنامه‌های سازگاری با کم آبی این استان را تصویب کرده است.

"هفته گذشته هم خبری از وعده پرداخت ۲۶۵ میلیارد تومانی به کشاورزان خسارت دیده از سوی استانداری اصفهان اعلام شد"این برنامه اولین سند بالادستی برای مدیریت آب در این استان و بنا داشت با ۶ راهبرد و ۳۶ برنامه و طرح به اصلاح روند مصرف آب در این استان بپردازد. هفت دستگاه اجرایی هم تا پایان برنامه هفتم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور موظف به اجرای این برنامه‌ها شدند. حالا حاصل کار این کارگروه تصویب خسارت برای کشاورزانی است که از زاینده رود حقابه داشته و کشت پاییزه خود را از دست داده اند.

با این حال، جبران خسارت تنها یکی از بند‌های توافق استانداری با کشاورزان اصفهانی است. این توافق برمبنای همان بیانیه شورای میراب‌ها و شورای آب بران غرب و شرق این استان بود که در آخرین روز اعتراضات مسالمت آمیز کشاورزان صادر شد و استاندری هم تأییدش کرد. کشاورزان در این بیانیه به دنبال اصلاح حکمرانی آب زاینده رود و اجرای قانون بودند و به همین دلیل می‌توان گفت که استانداری اصفهان و همه نهاد‌ها و ارگان‌های مسئول در این زمینه هنوز نمی‌توانند ادعا کنند که وعده‌های خود را عملی کرده اند.

بیشتر بخوانید:

• پرداخت ۲۶۵ میلیارد تومان به کشاورزان خسارت‌دیده از خشکسالی در اصفهان
• اعتراض اصفهان، فصل نوین اعتراضات مدنی / پذیرش حق اعتراض مردم، از تبدیل آن به بحران جلوگیری کرد
• اجرای قانون؛ سرتیتر ۹ مطالبه کشاورزان اصفهانی / چرا مسئولان در برابر شفافیت مصارف آب زاینده رود تعلل می‌کنند؟
• نامه‌ بسیج دانشجویی دانشکده فنی دانشگاه تهران به رئیس جمهور / لزوم ایجاد تحول در نظام حکمرانی آب در کشور
• مشاور معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی: بحران مدیریت آب جدی است

اغلب مسئولان کشورمان در برابر اصطلاح «بحران آب» مقاومت دارند و آن را تکذیب می‌کنند، اما اذعان دارند که ایران با بحران در مدیریت آب مواجه است و البته می‌توان گفت که بحران در سیاست گذاری و مدیریت آب بیشتر از کمبود آب و خشکسالی می‌تواند منجر به «جنگ آب» شود.

سیاست‌هایی که بوی تبعیض و سهم خواهی از آن به مشام مردم می‌رسد و می‌تواند خشم اجتماعی را برانگیزاند.

اصلاح سیاست‌ها با مشارکت ذی‌نفعان

سجاد انتشاری، کارشناس دکتری مدیریت آب، در جزوه‌ «احیای حوضه آبریز زاینده رود و گاوخونی، با رویکرد اصلاح حکمرانی آب» راهکار‌ها و رویکرد‌های اصلاح حکمرانی آب را برشمرده و در کنار «ایجاد نهاد هماهنگ کننده»، «هماهنگ سازی» بین کارگروه‌ها و شورا‌ها و ذینفعمان آب، به مساله شفاف سازی در رسانه‌ها اشاره کرده است.

به اعتقاد انتشاری یکی از مشکلات حوضه زاینده رود، اجرا نشدن تصمیمات قبلی است که همین امر باعث بی اعتمادی ذی نفعان به مسئولان و حتی به کشاورزان و بهره برداران دیگر شده است. وقتی بهره برداران آب حوضه آبریز زاینده رود از تصمیمات و اقدامات اطلاع ندارند، در اجرای تصمیمات با مسئولان همراهی نمی‌کنند. از سوی دیگر وقتی شفافیت در تصمیمات وجود ندارد، بهره برداران در بخش‌های مختلف احساس می‌کنند که نسبت به آنان بی عدالتی شده است. به ویژه که مصادیقی از بی عدالتی مشاده می‌شود؛ مانند چاه‌های غیرمجازی که مداوم خبر پلمپ آن‌ها منتشر می‌شود، اما باردیگر آمار‌های رسمی از افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز خبر می‌دهند.

یکی از مصادیق شفاف نبودن تصمیم گیری‌ها درباره آب زاینده رود را در روز‌های اعتراضات کشاورزان مشاهده کردیم؛ معاون اول رئیس جمهور یا وزیر نفت در اخبار چندین بار اعلام کردند که مشکل آبی اصفهان را حل می‌کنند؛ هرطور که شده. جلساتی با حضور مخبر یا محرابیان با مسئولان استانی تشکیل شد، اما هنوز وزارت نیرو که مسئولیت مستقیمی در حکمرانی آب دارد، سکوت پیشه کرده و خبری از نهاد‌های زیرمجموعه این وزارتخانه درباره راهکار‌های اصلاح مدیریت آب در اصفهان منتشر نشده است.

حرکت مدیران به سمت مدیریت مشارکتی

یک راهکار دیگر انتشاری در این جزوه «مشارکت ذی نفعان در تصمیم سازی وتصمیم گیری ها» است.

"این خبر جزئیات کمی دارد و در آن اشاره شده که به این مبلغ به کشاورزانی اختصاص می‌یابد که حقابه دارند و اطلاعاتشان در فهرست جهاد کشاورزی ثبت شده است"او توضیح می‌دهد که اگر بهره برداران آب زاینده رود نسبت به تصمیمات احساس تعلق نداشته باشند، حتی بهترین تصمیم‌ها هم در اجرا با مشکل مواجه خواهد شد. مشارکت ذی نفعان در تصمیم گیری‌ها از یک جنبه دیگر هم اهمیت می‌یابد؛ شفافیت به طور کامل و ویژه، برای کسانی که با مساله آب سروکار دارند، اجرا می‌شود.

انتشاری به مدیران توصیه می‌کند که هرچه سریع‌تر به سمت مدیریت مشارکتی در حوضه آبی زاینده رود حرکت کنند و برای این منظور به نهاد‌هایی مانند صنف کشاورزی یا شورای هماهنگی تشکل‌های مردم نهاد زیست محیطی هم بسنده نکنند. او می‌گوید که با شفاف سازی نظرات و مواضع نمایندگان ذی نفعان و همچنین با تلاش برای اصلاح سازوکار‌های مشارکتی می‌توان به سمت مشارکت ایده آل حرکت کرد.

روز گذشته دومین جلسه چهارجانبه‌ای کشاورزان، استانداری اصفهان، آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی برگزار شده است. محتوای آن رسانه‌ای نشده، اما می‌تواند گام خوبی در راستای اصلاح حکمرانی آب در اصفهان باشد و تبدیل به الگویی شود برای مدیریت آب در بقیه نقاط کشور.

مساله‌ای که نباید فراموش شود اینکه خشکی زاینده رود تنها کشاورزی را تحت تأثیر قرار نداده است؛ از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی در این استان که شکاف‌های عمیقی در زمین ایجاد کرده و حتی اثر این شکاف‌ها در مناطق شهری و زیرساخت‌های مهم این استان مانند فرودگاه اصفهان دیده شده است. اصلاح حکمرانی آب در این استان علاوه بر تأمین آب برای کشاورزان، می‌تواند باعث بازگشت حیات به سفره‌های اب زیرزمینی شود.

.