ستایش هنرمندی که به داد موسیقی ایرانی رسید/ دغدغه های فرامتنی

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم گرامیداشت محمدرضا شجریان خواننده فقید موسیقی ایرانی عصر روز یکشنبه سی ام مهر ماه با همکاری مشترک خانه‌ هنرمندان ایران و خانه موسیقی برگزار شد.

قطب الدین صادقی نویسنده، کارگردان و پژوهشگر شناخته شده عرصه تئاتر در ابتدای این برنامه که اجرای آن بر عهده سید عباس سجادی بود، توضیح داد: فرهنگ ایران به جز ادبیات کلاسیک چهار پرچم حیرت انگیز دارد که اولین آن موسیقی و پرچم های دیگر نمایش، فرش، کاشی کاری و معماری است. یکی از شاخص ترین های پرچم موسیقی، محمدرضا شجریان است. او از جمله هنرمندانی است که بنای موسیقی او با جان شما حرف می زند. موسیقی او به ویژه ربنای او، موسیقی تاثیرگذاری بود که با تمام وجودش معنویت یک سرزمین را در روح شما سرریز می کرد.

ستایش هنرمندی که در روزهای طوفانی به داد موسیقی ایرانی رسید

وی افزود: محمدرضا شجریان هنرمندی یگانه است که دارای سه ویژگی است. اولین ویژگی او «ادراک» است.

"شجریان با تبحری که در فرهنگ عمومی ایران، فرهنگ کهن ایران و ادبیات کلاسیک ما داشت شرایطی را ایجاد می کرد که شعرها و موسیقی هایش نیز معرف چنین میراث ارزشمندی باشد"شجریان با تبحری که در فرهنگ عمومی ایران، فرهنگ کهن ایران و ادبیات کلاسیک ما داشت شرایطی را ایجاد می کرد که شعرها و موسیقی هایش نیز معرف چنین میراث ارزشمندی باشد. دومین نکته ای که در آقای شجریان وجود داشت، تسلط فنی او بر دستگاه های موسیقی است. او تحریرهای یگانه ای داشت که شجریان را تبدیل به هنرمند شاخصی کرد. سومین ویژگی او «احساس» بود. هنر شجریان غلظت عاطفی داشت که برازنده فرهنگ سه هزارساله ایران زمین بوده و در ملودی هایی که می خواند کاملا محسوس بود.

این نویسنده و کارگردان تئاتر تصریح کرد: آنچه باعث شده که این غنای عاطفی، تاثیرگذار باشد توانایی هنرمندی بود که سرد و گرم روزگار را چشیده بود و همین ویژگی ها بود که توانست محمدرضا شجریان را به این جایگاه برساند.

به نظرم آنچه از شجریان به عنوان یک تصویر ماندنی شد، تنها تسلط و تکنیک و عاطفه نبود. او هنرمند دارای تشخصی بود که همراه هنرمندان دیگری چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و دیگران موجی را در موسیقی ایرانی راه اندازی کرد که من و نسل من احساس کردیم موسیقی ایرانی از حالت بزمی و مجلسی خارج و به آن بعد اجتماعی داده شده است. مسیری که بسیار تاثیرگذار بود و منشوری داشت که بسیار کارساز بود. بنابراین می توان گفت تبدیل موسیقی به یک هنر اجتماعی و فرهنگی کار بسیار ارزشمندی بود که محمدرضا شجریان سردمدارش است.

صادقی در تشریح دیگر ابعاد شخصیتی مرحوم محمدرضا شجریان گفت: من هیچ وقت شانس همکاری با شجریان را نداشتم اما به طور حتم او را شایسته این مقام و جایگاه بزرگ می دانم. یادم می آید وقتی زمانی از او پرسیدم چرا یک بار دیگر با محمدرضا لطفی کار کردی.

"شرایطی پیش آمد که این دو با هم ملاقاتی داشته باشند و در این ملاقات که بنده ترجمه صحبت های رایزن فرهنگی را به عهده داشتم، دیدم که او با چه القاب بالایی در زبان فرانسه شجریان را تحسین می کرد"او گفت: لطفی ازهمه موزیسین تر است. یک بار هم یادم می آید وقتی درجایی مشغول اجرای موسیقی بود و دید نفراتی مشغول کشیدن سیگار هستند بلافاصله مکان را ترک کرد و تلاش می کرد در جایی موسیقی ایرانی اجرا شود که تشخص این هنر والا پایمال نشود. او هنرمندی نبود که هنرش را پای منقل تلف کند او هنرمندی بود که از موسیقی ایرانی به معنای واقعی کلمه پاسداری کرد.

وی در بخش پایانی صحبت های خود اظهار کرد: مدت ها پیش افتخار داشتم در یکی از اجراهای محمدرضا شجریان حضور داشته باشم. از قضا در آن آجرا رایزن فرهنگی کشور فرانسه هم حضور داشت. شرایطی پیش آمد که این دو با هم ملاقاتی داشته باشند و در این ملاقات که بنده ترجمه صحبت های رایزن فرهنگی را به عهده داشتم، دیدم که او با چه القاب بالایی در زبان فرانسه شجریان را تحسین می کرد.

پس از آن نیز صحبت های شجریان را برای رایزن فرهنگی ترجمه کردم و دیدم او با چه تواضع و فروتنی پاسخ وی را داد. به هر ترتیب شجریان مایه فخر موسیقی ایران است او مایه فخر فرهنگ معاصر ایران است. شجریان اول اصالت فرهنگی داشت، دوم توانایی فنی داشت و سوم مقام اجتماعی داشت. او دارای یک جایگاه بزرگ هنری است که توانست به سهم خودش در دوره طوفانی به موسیقی جایگاه رفیعی ببخشد. مسیری که کار هرکسی نبود.

تشریح دغدغه های فرامتنی محمدرضا شجریان در موسیقی

یونس شکرخواه مدرس روزنامه نگاری و ازدوستان نزدیک مرحوم محمدرضا شجریان هم در این مراسم گفت: من اینجا نباید از موسیقی بگویم و شاید اگر این امکان را به من سپردند به جهت دوستی سه دهه ای بوده که با محمدرضا شجریان داشتم.

"پس از آن نیز صحبت های شجریان را برای رایزن فرهنگی ترجمه کردم و دیدم او با چه تواضع و فروتنی پاسخ وی را داد"به هرحال من فکر می کنم یکی از بزرگترین اتفاقاتی که توسط شجریان برای موسیقی ایران رقم خورد، کشیدگی دامن موسیقی از یک پدیده سمعی به شرایط و ابعاد دیگری بود و شاید در یک تاریکی مطلق این اتفاق صورت گرفت. شجریان موضوع موسیقی را از سطح حس وارد حوزه هنر کرد و کاش دوستانی که با حوزه فلسفه آشنا هستند از این زاویه به این موضوع نگاه می کردند.

وی با اشاره به مهارت های مختلف شجریان در هنرهای دیگر از جمله خوشنویسی افزود: شجریان دائم تاکید می کرد که موضوع موسیقی فقط مهارت نیست، بلکه رخداد حقیقت است که یک پدیده درونی شده است. او برای موسیقی ایرانی شرایطی ایجاد کرد که تاکید جدیدی روی معنا بر فرم داشت. او انسان کاملا چند بعدی بود که نگاهش به موسیقی و خط را کاملا درک می کرد. او به تحریر به مثابه کشیدگی خط در خوشنویسی نگاه می کرد.

البته نه هرجایی که اغتشاش معنایی پیدا کند. او درک ارتباطی عمیقی داشت که در آکسان گذاری آوازی و موسیقایی خود دقت زیادی داشت.

شکرخواه ضمن ارائه توضیحاتی از ارتباط خوانش موسیقایی محمدرضا شجریان با هنر خوشنویسی و دیگر هنرها گفت: او همواره رعایت مخاطب را می کرد. او خود را با جامعه اش بی ارتباط نمی دانست و به قدری روی این موضوع حساسیت داشت که مثال زدنی بود. پیش درآمدی که به مخاطب داشت او را به جایی رساند که می بایست با آنها در ارتباط باشد. وی خویشتن داری فراوانی داشت که برای من واقعا جالب توجه بود.

"او دارای یک جایگاه بزرگ هنری است که توانست به سهم خودش در دوره طوفانی به موسیقی جایگاه رفیعی ببخشد"این باور باعث شده بود که متن جایی به حاشیه کشیده شود. او فرامتن را به خوبی درک می کرد و همین درک فرامتن باعث می شد که شجریان موقعیت را به مقصد تبدیل کند. او فهمید متن باید با فرامتن و حاشیه گره بخورد. او فهمید راه سختی دارد و توانست از مطرب یک استاد موسیقی بسازد، استاد محمدرضاشجریان.

پیشنهاد ویژه استاد خوشنویس به مدیریت خانه هنرمندان ایران

غلامحسین امیرخانی خوشنویس و رئیس شورای عالی خانه هنرمندان ایران هم در آیین نکوداشت محمدرضا شجریان بیان کرد: بنده در این موقعیت با وجود سخنرانی درخشانی که در این مراسم شد بیش از پیش متوجه شدم که در همه عرصه ها صاحب گنج هایی هستیم که اگر فرصت مناسب داده شود این نمونه های درخشان در رفیع ترین قله های هنری جهان خواهند ایستاد. مگر نه اینکه حافظ و سعدی چنین جایگاهی را دارند.

البته که بنده در این جا خودم را مستحق صحبت کردن از موسیقی نمی دهم ولی در کنار یک سفره رنگین و غذایی که به لحاظ معنوی روح آدمی را پرورش می دهد، نکته ای که این لحظه می توانم درباره شجریان بگویم این است که قدر خودمان را بیشتر بدانیم.

وی افزود: این قدرشناسی در مقاطع مخالف قابل بهره برداری است. ما باید به شکلی در برنامه های فرهنگی خودمان منتظر یک بهانه تاریخی نباشیم زیرا تاریخ فرهنگ و هنر سرزمین ما به قدری درخشان است که هر روز آن را می توان به یک مناسبت اختصاص داد. با این پیشنهاد است که می توانیم در هر ۳۶۵ روز سال یک نشست فرهنگی داشته باشیم. البته شاید امکانات اجازه چنین کاری را ندهد اما می توان طوری برنامه ریزی کرد که این آرزو تا حد ممکن برآورده شود. یک چای تلخ هم برای برگزاری این رویدادها کافی است تا بتوانیم از این همه سرمایه فرهنگی استفاده لازم را برای ارتقای فرهنگی مان انجام دهیم.

این استاد خوشنویس در بخش دیگری از صحبت های خود تصریح کرد: دنیا مشتاق فرهنگ و هنر ماست اما ما در مواقع زیادی در سکوت زندگی می کنیم.

"او خود را با جامعه اش بی ارتباط نمی دانست و به قدری روی این موضوع حساسیت داشت که مثال زدنی بود"قطعا می دانم امکانات کمی داریم اما به نظرم امکانات، همین وجود شما مخاطبان و استادان‌ است، شما می توانید برنامه های متعددی را در همین مکان برگزار کنید. برنامه هایی که می تواند در برگیرنده جذابیت های فراوانی باشد. ما خودمان هم کوتاهی کردیم کما اینکه اگر در هر ماه بتوانیم با یک نام بزرگ یا یک هنر جهانی برنامه ای را برگزار کنیم، باز هم انباری فرهنگ و هنر ما خالی نمی شود. این نیاز طوری است که هرچه قدر جرعه های گوارای فرهنگ و هنر را بنوشیم تشنه تر خواهیم شد.

این هنرمند درباره ویژگی های هنری مرحوم شجریان در عرصه های مختلف هنر به ویژه هنر خوشنویسی توضیح داد: ما خوشنویسان با شعر نفس می کشیم. ما در دنیا یگانه هستیم.

اما مدتی است سکوت کرده ایم. پس باید کاری کنیم که هنر ما و امثال شجریان بیشتر از هر زمان دیگری به دنیا معرفی شوند. این راه و رسم قدرشناسی از فرهنگ و هنر ایران زمین است.

امیرخانی در بخش پایانی صحبت های خود با ذکر خاطراتی از معاشرت با مرحوم محمدرضا شجریان گفت: این توفیق را داشتیم که همراه با خانواده به اتفاق محمدرضا شجریان به طالقان رفتیم. در این اثنا اتومبیل یکی از اقوام ما خراب شد و ما نمی دانستیم چه کاری کنیم اما محمدرضا شجریان آمد و اتومبیل را تعمیر کرد. شرایطی که برای من بسیار جالب توجه بود که یک استاد موسیقی توانسته چنین کاری را انجام دهد.

به هرحال او همیشه یکی از هنرمندانی بود که در هر لحظه موقعیت های خود را می سنجید و در ترازو قرار می داد تا بتواند خود را جستجو کند.

پخش چند کلیپ از اجراها و مصاحبه های مرحوم محمدرضا شجریان، اجرای یک قطعه آوازی با هنرمندی علی جهاندار از شاگردان ارشد محمدرضا شجریان، اجرای موسیقی توسط مجتبی عسگری و سامان صادقیان، پخش کلیپی مشتمل بر صحبت های تعدادی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی ایرانی پیرامون روند درمان مرحوم محمدرضا شجریان در ماه های پایانی عمر، رونمایی از سردیس محمدرضا شجریان با هنرمندی مریم نجفی از بخش‌های مختلف برنامه بود.

غلامحسین امیرخانی، زیدالله طلوعی، محسن کرامتی، محمد مهدی عسگرپور، یونس شکرخواه، شهرام گیل آبادی، بابک چمن‌آرا، جلیل اکبری‌صحت، داود گنجه‌ای، داریوش پیرنیاکان، فاضل جشمیدی، علیرضا میرعلی‌نقی و تعدادی دیگری از هنرمندان از جمله مهمانانی بودند که در این مراسم حضور داشتند.