چرا ندوشن مهم است؟ / گزارشی از زندگانی استاد محمد علی اسلامی ندوشن

به گزارش «مبلغ» – امروز سه شنبه ۳۰ آبانماه استاد محمد علی اسلامی ندوشن فخر فرهنگ ایران‌زمین بعد از اینکه در اردیبهشت سال گذشته به امانت در کانادا به خاک سپرده شده بود به مام وطن بازگشت و در زادگاهش در شهر ندوشن استان یزد به خاک سپرده شد.
«یقین دارم که ایران هنوز میتواند نکته هایی را به جهان بیاموزد» این جمله استاد محمد علی اسلامی ندوشن که ۶ سال قبل از مرگش گفته است، شاید در عصر جهانی شدن برای برخی غریب به نظر بیایید ولی دانش گسترده وی در مورد فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین که به دلیل مشحون بودن این فرهنگ از معانی نغز دینی و عرفانی، میتوان استاد ندوشن را عالم به عمیقترین مراتب دین هم دانست، هر مخاطبی را به تأمل در سخن وی فرا میخواند. از این نظر شخصیت علمی و ادبی این استاد فرهیخته غیر از اساتید حوزه ادب و فرهنگ، برای اندیشمندان و عالمان دینی هم اهمیت دو چندانی دارد. گزارش حاضر سعی کرده است نگاهی گذار به عمر پر برکت این ادیب سخنور و سلطان نثر فارسی داشته باشد و به پاسخ این سوال بپردازد که چرا استاد ندوشن و شخصیت فکری و علمی وی مهم است؟

تحصیلات اولیه

محمدعلی اسلامی ندوشن در سال ۱۳۰۳ شمسی در ندوشن، در خانواده‌ای متوسط زاده‌شد. تحصیلات ابتدایی را نخست در مدرسه «ناصرخسرو» ندوشن گذراند و پس از آن به دبستان دینیاری رفت و تا سوم متوسطه را در دبیرستان ایرانشهر یزد گذراند. او در سال ۱۳۲۳ به تهران رفت و ادامه دوره متوسطه را در دبیرستان البرز به‌پایان رساند سپس برای ادامه تحصیل وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و کارشناسی حقوق گرفت.ندوشن سرودن شعر را از ۱۲ سالگی آغاز کرد و پس‌از رفتن به تهران، در دوران دبیرستان، حرفه‌ای‌تر می‌سرود.

"از این نظر شخصیت علمی و ادبی این استاد فرهیخته غیر از اساتید حوزه ادب و فرهنگ، برای اندیشمندان و عالمان دینی هم اهمیت دو چندانی دارد"او در این زمان، برخی از سروده‌هایش را در مجله سخن منتشر کرد.

سفر به اروپا

اسلامی ندوشن در دههٔ سوم زندگی‌، برای تکمیل تحصیلات به اروپا رفت. پنج سال در فرانسه و انگلستان به تحصیل پرداخت و سرانجام با دفاع از پایان‌نامه خود با عنوان «هند و قلمرو مشترک‌المنافع» از دانشکده حقوق دانشگاه سوربن فرانسه در حقوق بین‌الملل دکترا گرفت. فعالیت‌های اسلامی ندوشن در دوران تحصیل در اروپا، بیشتر آشنایی با زبان فرانسه و شرکت در سخنرانی‌های دانشگاه سوربن بود و جز چند داستان کوتاه، چند قطعه شعر و پایان‌نامه چیز دیگری ننوشت.

بازگشت به ایران

اسلامی ندوشن، ۱۳۳۴ به ایران بازگشت و چند سال قاضی دادگستری شد. پس‌از آن به تدریس حقوق و ادبیات در برخی دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های عالی از جمله دانشگاه ملی، مدرسه عالی ادبیات، مدرسه عالی بازرگانی و مؤسسه علوم بانکی پرداخت. او، ۱۳۴۸، به‌دعوت فضل‌الله رضا (رئیس وقت دانشگاه تهران) به همکاری با دانشگاه تهران دعوت شد و به‌سبب آثارش در ادبیات، عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد و به تدریس نقد ادبی و سخن‌سنجی، ادبیات تطبیقی، فردوسی و شاهنامه، شاهکارهای ادبیات جهان» در دانشکده ادبیات، و تدریس تاریخ تمدن و فرهنگ ایران در دانشکده حقوق پرداخت.

اسلامی ندوشن، ۱۳۵۹ از دانشگاه تهران بازنشسته شد. آخرین فعالیت او در ایران، تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و تدریس مکتب‌های ادبی جهان به دانشجویان دکترا بود.

اسلامی ندوشن بیشتر وقت خود را به پژوهش در آثار علمی و ادبی ایران و ترجمه آثار نویسندگان جهان می‌گذراند. از او چندین مقاله در پیام نو، مجله سخن، یغما، راهنمای کتاب، و نگین چاپ شد. در یکی از همین مقالات به انتقاد از نظام آموزشی دانشگاه‌ها پس از ۱۳۴۷ پرداخت.[۴]اسلامی ندوشن برخی از آثارش را با امضای مستعار «م. دیده‌ور» منتشر می‌کرد.۱۳۴۲، کتاب ابر زمانه و ابر زلف وی، کتاب برگزیده سال انجمن کتاب شد.

"تحصیلات ابتدایی را نخست در مدرسه «ناصرخسرو» ندوشن گذراند و پس از آن به دبستان دینیاری رفت و تا سوم متوسطه را در دبیرستان ایرانشهر یزد گذراند"او در مدت ۷۰ سال، بیش‌از ۷۰ کتاب و صدها مقاله درباره فرهنگ و تاریخ ایران و ادبیات فارسی نوشت. تأسیس فرهنگ‌سرای فردوسی و انتشار فصل‌نامهٔ هستی از کارهای او در اعتلای فرهنگ و ادب فارسی است.

ماجرای‌ پایان‌ناپذیر حافظ، سرو سایه‌فکن، ایران‌ و جهان‌ از نگاه‌ شاهنامه، نامه‌ نامور، ایران را از یاد نبریم، چهار سخنگوی‌ وجدان‌ ایران، زندگی‌ و مرگ‌ پهلوانان‌ در شاهنامه از جمله آثار این شاعر حقوقدان است. موسس فصلنامه ادبی «هستی» به شهادت آثارش، عمیقا عاشق وطن خود بود و سخنان ماندگاری از او درباره ایران و آینده آن باقی مانده است.

او حدود شش سال پیش در مقاله‌ای با عنوان «توجه به عمق ایران» در روزنامه اطلاعات نوشت: «من در قعر ضمیر خود احساسی دارم و آن این که رسالت ایران به پایان نرسیده است و شکوه و خرمی او به او باز خواهد گشت. من یقین دارم که ایران می‌تواند قد راست کند و آن‌گونه که در خور فرهنگ تمدن و سالخوردگی اوست، نکته‌های بسیاری به جهان بیاموزد.»

مراسم رونمایی از سردیس محمدعلی اسلامی‌ندوشن در منطقه ۶ تهران- پاییز ۹۹

خیابان شاهد در منطقه شش تهران در آبان سال ۹۹ به پاس نکوداشت ۹۵ سالگی این شخصیت برجسته فرهنگ و هنر ایران، به نام او نامگذاری شد و سردیسی از او در تقاطع خیابان وصال‌شیرازی و بلوار کشاورز نصب شده‌است.

درگذشت

هفته اول اسفند ۱۳۹۹، شایعه شد که محمدعلی اسلامی ندوشن درگذشته‌است. صفحه اینستاگرام وی و خبرگزاری‌ها به نقل از این صفحه آن را تکذیب کردند.

چهارشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۹، چند خبرگزاری و کانال تلگرامی، دوباره شایعه درگذشت او را فراگیر منتشر کردند که به‌دنبال آن خبرگزاری ایبنا در مصاحبه با اصغر دادبه، رئیس شورای نظارت بر آثار اسلامی ندوشن، آن را تکذیب کرد. هم‌چنین، ایسنا در تماس با شیرین بیانی، همسرش، این شایعه را تکذیب کرد. اسلامی ندوشن ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ به‌سبب کهولت سن در ۹۷ سالگی در تورنتو، کانادا درگذشت شیرین بیانی اعلام کرد که پیکر او در کانادا به امانت به خاک سپرده می‌شود.سر انجام پیکر اسلامی ندوشن پس از ۱۸ ماه از درگذشتش ۲۸ آبان ۱۴۰۲ از کانادا به ایران انتقال یافت و مراسم تشییع او ۲۹ آبان از دانشکدهٔ ادبیات تا دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران، که سال‌ها محل تدریسش بود، برگزار شد.

چرا ندوشن مهم است؟

در زمانی که مطبوعات و رسانه‌های کشور در دوره پس از انقلاب اسلامی به دلیل سیاست های نادرستی که حکومت پهلوی با تصور ایران‌گرایی پیش گرفته بود، نسبت به تاریخ و تمدن ایران اهمیت شایانی قائل نبودند و اگر نبود حرکتهایی از جنس کار مقام معظم رهبری که در اوایل انقلاب اسلامی به بازدید از تخت جمشید و توجه به میراث ادبی و فرهنگی کشور پرداختند، شاید الآن نه‌تنها از تخت جمشید، بلکه از بسیاری از آثار فرهنگی، ادبی و تاریخی کشور چیز زیادی باقی نمانده بود. در آن شرایط شاید بتوان گفتت که دکتر ندوشن بدون اغراق از معدود صداهایی بود که در کنار عشق به اسلام و اعتقاد به اهل بیت(ع)، از آرمان ایران خواهی و ایران دوستی سخن می‌گفت و می‌نوشت و بین این دو تناقضی نمی دید به طوری که زیباترین متن‌ها درباره ایران عزیز را در کتاب‌های ایشان میتوان خواند. دکتر ندوشن طی سال‌های پس از انقلاب اسلامی نهایت تلاش خود را کرد که به همه یادآور شود که ایران یک تاریخ مستمر و طولانی دارد که به رغم همه فراز و فرودهایش باید گرامی و عزیز شمرده شود.

"پنج سال در فرانسه و انگلستان به تحصیل پرداخت و سرانجام با دفاع از پایان‌نامه خود با عنوان «هند و قلمرو مشترک‌المنافع» از دانشکده حقوق دانشگاه سوربن فرانسه در حقوق بین‌الملل دکترا گرفت"او به زبان فرهنگ و شعر و تاریخ به ما گفت ایران از سال پنجاه و هفت آغاز نشده و پیشینه‌ای بس درازتر دارد و اسلام یکی از مهمترین وجوه فرهنگ و تاریخ ایران است و تناقضی میان اسلام و ایران نیست. او عظمت ایران عزیز در درازنای تاریخ را به ما گوشزد کرد و رمز پویایی و پایایی ایران را با آن نثر زیبا و روانش برایمان شرح داد. او گفت تاریخ ایران صفحات روشن و تاریک فراوان داشته است و از ما خواست که بر صفحات روشن تاریخ کشورمان تاکید کنیم تا این جواهر بی‌بدیلی را که ایران نام دارد حفظ و صیانت کنیم.

بازدید رهبری از تخت جمشید در اوایل شکل گیری انقلاب اسلامی