نگاه تاریخ شفاهی به تاریخ و خاطره‌نویسی به ادبیات است

به گزارش خبرنگار مهر، نشست آسیب شناسی تاریخ شفاهی پیش از ظهر امروز یکشنبه ۱۱ تیر با حضور محمدرضا جمالی معاون آموزش و پژوهش موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مصطفی نیکنام مسئول تاریخ شفاهی موزه، غلامرضا عزیزی، یحیی نیازی و جمعی از علاقه‌مندان و راویان تاریخ شفاهی و ادبیات پایداری در سالن قصر شیرین موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

غلامرضا عزیزی در ابتدای این نشست گفت: مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی در دامنه اختلافات خیلی با هم تفاوت ندارند. مشکل از جایی شروع می‌شود که هر دو گروه می‌خواهند با هم مفاهمه کنند. بن مایه مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی رویدادهایی می‌باشد که در گذشته بر فرد اتفاق افتاده، شاهد و ناظر بوده است.

وی ادامه داد: در این دو حوزه نحوه اخذ و گردآوری اطلاعات متفاوت است. در خاطره نویسی فرد محور قضایا است. ممکن است خاطرات خود نوشت و روزانه باشد، بعد از یک دوره‌ای نوشته بشود.

"بن مایه مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی رویدادهایی می‌باشد که در گذشته بر فرد اتفاق افتاده، شاهد و ناظر بوده است.وی ادامه داد: در این دو حوزه نحوه اخذ و گردآوری اطلاعات متفاوت است"در خاطره آن چیزی که برای فرد مهم است، چه شیرین و چه تلخ، گفته می‌شود. در خاطره نویسی تک گویی اتفاق می‌افتد اما در مصاحبه تاریخ شفاهی خصلت تک گویی به مکالمه و مباحثه تبدیل می‌شود. مصاحبه کننده در نقش مورخ حاضر می‌شود. مدام با سوال کردن از شاهد عینی می‌خواهد خاطره را بگوید. در این حوزه مصاحبه گر مدام پرسش می‌کند و در بازآفرینی تاریخ نقش فعالی دارد.

مصاحبه کننده در نقش مورخ به خاطرات کسی که صحبت می‌کند، عمق می‌بخشد. این‌ها باعث می‌شود مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی متفاوت باشند، گرچه سرشت هر دو یکی است.

عزیزی افزود: کسانی که مصاحبه تاریخ شفاهی کار می‌کنند برای راستی آزمایی از دو ابزار نقد درونی و نقد بیرونی استفاده می‌کنند. نقد درونی یعنی اجزای خبر را بررسی می‌کنند و نقد بیرونی یعنی آیا این حرف که راوی یا مصاحبه شونده می‌زند از لحاظ منطقی باور پذیر است یا خیر؟ در این نوع نقد منابع هم عصر و روایت‌های دیگر را بررسی می‌کنند. مصاحبه‌های تاریخ شفاهی نظم تاریخی دارند. خاطره نویس آن چیزی که برایش مهم است را می‌پرسد و می‌نویسد و محقق در مصاحبه تاریخ شفاهی آن چیزی که مخاطب و جامعه محققان می‌خواهند را بیرون می‌کشد.

وی گفت: تفاوت دیگر مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی ژانر آن‌ها می‌باشد.

"در خاطره نویسی تک گویی اتفاق می‌افتد اما در مصاحبه تاریخ شفاهی خصلت تک گویی به مکالمه و مباحثه تبدیل می‌شود"خاطره نویسی با قلم روان، برش‌های زمانی و فراز و فرودهایی که دارد ژانر آن ادبی می‌باشد ولی مصاحبه تاریخ شفاهی اینطور نیست، در این قالب متن برای تاریخ نگاری نوشته شده است و مصاحبه کننده به دنبال خلق تاریخ نگاری می‌باشد.

غلامرضا عزیزی افزود: جنسیت در راوی تفاوت دارد. خانم‌ها در بازگویی خاطره جزئیات بیشتری را بیان می‌کنند و آقایان نکات کلی را به یاد می‌آورند. دو قالب مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی در بازآفرینی گذشته با هم تفاوت دارند که در این بازآفرینی خاطره نویسی به ادبیات و مصاحبه تاریخ شفاهی به تاریخ چشم دارد.

یحیی نیازی در ادامه این نشست گفت: بین مصاحبه تاریخ شفاهی و خاطره نویسی تفاوت ماهوی وجود دارد. ما یک مثلث داریم که یک ضلعش محقق، ضلع دیگرش راوی و موضوع است. در این مثلث محور اصلی محقق است.

محقق باید علاقه‌مند بوده و استعداد پژوهش داشته و بر موضوع مسلط باشد. در واقع محقق نسبت به آن چیزی که قرار است گفته بشود باید چند گام از راوی جلوتر باشد. محقق باید صبور بوده و کنترل کننده خوبی در جلسات مصاحبه باشد.

وی افزود: در خاطره مقطع را در نظر می‌گیریم. مثلاً در مقطعی از زندگی سرباز بوده و زخمی شده، خاطراتش را می‌گوید. در مصاحبه تاریخ شفاهی سند محوری مورد تاکید است اما در خاطره نگاری اینطور نیست.

"خانم‌ها در بازگویی خاطره جزئیات بیشتری را بیان می‌کنند و آقایان نکات کلی را به یاد می‌آورند"روش مصاحبه تاریخ شفاهی جنسش به تاریخ و خاطره به ادبیات نزدیک است؛ به همین دلیل خاطره جذابیت بیشتری دارد. تاریخ شفاهی پایه پژوهشی دارد. خاطره عام تر و فراگیر تر است و تاریخ شفاهی منجسم تر است و باید بتواند به موضوعات تاریخ نگاری کشور کمک کند.