روزنامه‌ها فردای ١٥ خرداد ٤٢ چه نوشتند؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، قیام مردم ایران در روز ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ به قدری گسترده بود که رسانه‌های حکومتی نتوانستند آن را نادیده بگیرند و این واقعه از چشم رسانه‌های خارجی هم دور نماند؛ البته هم رسانه‌های داخلی و هم رسانه‌های خارجی تلاش کردند، قیام مردم ایران را به تحرک عده‌ای آشوب‌طلب در شهرهای ایران همچون تهران، قم، شیراز، مشهد و تبریز تغییر بدهند.

روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد سال ۴۲ به نقل از خبرنگاران خود، اخبار و اتفاقات روز قبل در تهران و دیگر شهرها را گزارش داد؛ گزارشی که هرچند یکجانبه و به نفع حکومت بود، اما به ناچار مطالبی را بیان کرده بود که ابعاد این حادثه و قیام مردم را نشان می‌دهد.

روزنامه اطلاعات از روز قبل و به دنبال دادن شعارهای سیاسی توسط دسته‌های عزاداری، اقدام به انتشار اعلامیه شهربانی کل کشور کرد.

همچنین در همان روز سخنان سرلشکر پاکروان معاون نخست‌وزیر و رئیس سازمان امنیت در یک جلسه مطبوعاتی که از دستگیری امام خمینی خبر داده بود، منتشر کرد. پاکروان در آن نشست مطبوعاتی امام را متهم به دریافت پول و وابستگی به یکی از کشورهای خارجی کرد، اما در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران مبنی بر اینکه چه کشوری به امام پول داده است، نتوانست پاسخ روشنی بدهد و گفت: جواب این سوال را بعد خواهیم داد.

پاکروان رئیس اداره امنیت رژیم پهلوی در یک نشست مطبوعاتی امام خمینی را متهم به دریافت پول و وابستگی به یکی از کشورهای خارجی کرد، اما در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران مبنی بر اینکه چه کشوری به امام پول داده است، نتوانست پاسخ روشنی بدهد و گفت: جواب این سوال را بعد خواهیم داد.

در شماره همان روز نیز جزئیات کوتاهی از اتفاقات روز ۱۵ خرداد در بازار تهران منتشر شد: «از بامداد امروز در حوالی بازار تهران اجتماعاتی تشکیل شد و تدریجاً برخوردهایی بین عده‌ای از تظاهرکنندگان و قوای انتظامی روی داد که دامنه آن بالا گرفت و در حدود ساعت ۱۰ بامداد بر اثر زد و خوردهای خیابانی رفت و آمد در قسمت مرکزی و جنوبی شهر قطع شد.

عبور و مرور وسائط نقلیه این قسمت خیابان‌ها قطع شد. صدای تیراندازی در خیابان‌های ناصرخسرو، بازار، بوذرجمهوری، خیام، گلوبندک و میدان ارک شنیده می‌شد و گاهی نیز دود و آتش به آسمان زبانه می‌کشد. عبور و مرور در خیابان‌ها و محلات مزبور بکلی قطع شده است.»

تصویری از صفحه اول روزنامه اطلاعات در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲

روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد سال ۴۲ با تیتر یک «جریان مشروح تظاهرات و زد و خوردهای تهران» منتشر شد. در توضیح این تیتر آمده بود: «تا ظهر امروز ۶۶ نفر در تظاهرات تهران کشته شده و عده زیادی نیز مجروح گردیدند.» دو تیتر دیگر صفحه نخست این روزنامه در روز ۱۶ خرداد «تظاهرات در قم، مشهد و شیراز» و «انعکاس وقایع ایران در دنیا» بود.

"صدای تیراندازی در خیابان‌های ناصرخسرو، بازار، بوذرجمهوری، خیام، گلوبندک و میدان ارک شنیده می‌شد و گاهی نیز دود و آتش به آسمان زبانه می‌کشد"(عکس نخست گزارش، تصویری از صفحه یک روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ است.)

بنابر نوشته روزنامه اطلاعات در قم عده‌ای کشته شدند و در شیراز حکومت نظام اعلامی شد. در تبریز، مشهد و کاشان نیز عده‌ای دست به تظاهرات زدند. در تهران نیز حکومت نظامی اعلام شد.

روزنامه اطلاعات در گزارش‌های روز ۱۶ خرداد به علت و چرایی شکل‌گیری اعتراضات مردم اشاره‌ای نکرد و تنها در بخش وقایع مربوط به قم، نوشت: «از ساعت ۵ صبح که خبر انتقال آیت‌الله خمینی از قم به تهران در شهر قم منتشر گردیده بود وضع این شهر متشنج و غیرعادی شد. تمام مغازه‌ها تعطیل کردند و با آنکه پلیس سراسر شهر را تحت کنترل داشت، معهذا تظاهراتی بطور پراکنده در نقاط مختلف قم صورت می‌گرفت... در این زد و خورد، بر اثر تیراندازی مامورین عده‌ای کشته و مجروح گردیدند که هم‌اکنون مجروحین در بیمارستان‌های نکوئی و فاطمی قم بستری هستند.»

گزارش مشروح روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد، مجموع گزارش‌هایی بود که گزارشگران و خبرنگاران این روزنامه از نقاط مختلف شهر تهیه کرده بودند.

در گزارش یکی از خبرنگاران آمده است: «نیروهای کمکی ارتش رسید، بلافاصله سربازان در نقاط مختلف میدان ارگ موضع گرفتند و تیراندازی شروع شد و جمعیت ناچار عقب‌نشینی کرد و به دو قسمت شد. قسمتی به سمت دادگستری و عده‌ای بطرف بازار حرکت کردند.

جمعیتی که به قسمت دادگستری و عمارت وزارت صنایع و معاون رانده شده بودند، دسته جمعی داخل پارک شهر شدند و نهال‌های جوان و بوته‌های گل از زمین خارج می‌شد، شاخه‌های درختان شکسته می‌شد و محصلینی که بمناسبت فصل امتحانات در داخل پارک شهر مشغول درس خواندن بودند حرکت می‌کردند جمعیت چون سیلی بداخل پارک شهر هجوم برد چند لحظه بعد دود غلیظی از سالن ورزش پارک شهر بلند شد، عده‌ای که وحشت‌زده پا بفرار گذاشته بودند، می‌گفتند: فرار کنید! فرار کنید! پارک شهر غرق در آتش شده است.»

در این گزارش یکی از خبرنگاران حضور تانک‌ در خیابان‌های تهران را تایید کرده است: «یکی از خبرنگاران ما که از پل چوبی می‌گذشته گزارش می‌دهد که در این قسمت یک تانک با یک اتومبیل سواری دوفین تصادف نمود و اتومبیل را درهم شکست.» و جالب اینکه در ادامه نوشته است: «ظاهرا سرنشین اتومبیل موفق بفرار شده بود.»!

روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد ۴۲ به نقل از خبرنگاران و گزارشگران خود، اقدام به انتشار گزارش مشروحی از تظاهرات روز ۱۵ خرداد در تهران کرد؛ گزارشی که هرچند به نفع رژیم پهلوی و در راستای آشوبگر نشان دادن تظاهرکنندگان بود، اما به ناچار مجبور شده بود حضور تانک‌های نظامی در سطح شهر و تیراندازی نیروهای نظامی به سوی معترضان که جمعیت بسیاری بودند را تایید کند.

در بخش دیگری از این گزارش به نقل از یکی از کارکنان روزنامه اطلاعات آمده است: «ساعت یک و نیم از اداره خارج شدم و می‌خواستم خود را به چهارراه حسن‌آباد برسانم و از آنجا هم به منزلم که درست در مقابل پارک شهر است برسانم از هر طرفی که می‌رفتم مامورین انتظامی ممانعت می‌کردند، به هرحال راهی را که من به طور معمول در ده دقیقه طی می‌کنم بر اثر جنگ و گریز افراد و مامورین و بستن راه‌ها در سه ساعت طی کردم.»

خبرنگار دیگری که به روبروی وزارت کشور رفته بود، نوشت: «صحنه مقابل چشمم روبروی وزارت کشور در وهله اول بنظرم جالب رسید تک تک افراد سیاهپوشی بدست پلیس می‌افتادند و کتک می‌خوردند.

حدود ساعت و نه و نیم؛ حمله و زد و خورد بین پلیس و افراد مسلح به چوب و پاره‌آجر آغاز شد. افراد پلیس امدادی در حدود صد نفر و افراد نظامی در حدود ۵۰ نفر برای مقابله با حملات تظاهرکنندگان خود را آماده می‌کردند.»

گزارشگر دیگر این روزنامه نوشته است: «پلیس به شدت عمل پرداخت و چون جان افراد در خطر بود تیراندازی آغاز گردید. افراد نظامی تیراندازی را شروع کردند و در همان حملات اولیه عده‌ای از تظاهرکنندگان هدف گلوله قرار گرفتند. همین حمله شدید باعث شد که تظاهرکنندگان بطرف گلوبندک و کوچه پس کوچه‌های اطراف بازار گلوبندک متواری شوند.

"(عکس نخست گزارش، تصویری از صفحه یک روزنامه اطلاعات در روز ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ است.)بنابر نوشته روزنامه اطلاعات در قم عده‌ای کشته شدند و در شیراز حکومت نظام اعلامی شد"از این لحظه به بعد تیراندازی ادامه یافت و چند دقیقه بعد افراد تازه‌نفس نظامی سر رسیدند. مجدداً حدود میدان ارک و مقابل وزارت کشور خلوت شد و بدست افراد انتظامی افتاد.»

خبرنگار دیگری هم عنوان کرده است: «در ساعت یازده و نیم از جلو شهربانی عبور کردم، جلو شهربانی وضع عادی بود و هیچ نوع عملیات تقویتی دیده نمی‌شد. هنگامی که وارد خیابان خیام شدم ناگهان شلیک گلوله بلند شد و جمعیتی که در اطراف پارک شهر ازدحام کرده بود بطرف ابتدای خیابان خیام هجوم برد. در این جریان چند جوان مجروح شدند و عده‌ای از متظاهرین دست و پای مجروحین را گرفته بودند و هر اتومبیلی را که از آن حوالی عبور می‌کرد متوقف می‌ساختند تا مجروحین را سوار آن کرده به بیمارستان برسانند.»

در بخش دیگری از این گزارش نیز به حضور تانک‌های نظامی در شهر اشاره شده است: «حدود ساعت یک بعد از ظهر دیروز قوای انتظامی بشدت تقویت شد و تعدادی تانک از لشکر یک به خیابان‌های مرکزی شهر هدایت شد. این تانک‌ها در میدان سپه روبروی مرکز پلیس تهران و تقاطع خیابان‌های پرجمعیت استقرار یافتند.»

در خصوص هراس مردم از برخورد نیروهای نظامی با مردم آمده است: «از ساعت ۲ بعد از ظهر دیروز تمام خیابان‌های تهران را سکوت وحشتناکی فراگرفته بود.

مردم از ترس بخانه‌ها پناه برده بودند. تظاهرکنندگان که پس از یک سلسله فعالیت خسته شده به پناهگاه‌های خود رفته بودند بهمین جهت خیابان‌ها خلوت بود.»

در گزارشی هم که از اتفاقات روز ۱۶ خرداد منتشر شده آمده است: «پیش از ظهر امروز جمعیتی که کفن پوشیده بودند از انتهای بازار بزرگ دسته‌ای تشکیل دادند و به طرف خیابان بوذرجمهوری روانه شدند. پلیس و مامورین فرمانداری نظامی به موجب مقررات حکومت نظامی به جمعیت مزبور اخطار کردند که بلافاصله متفرق شوند چون این عده مقاومت می‌کردند مامورین با تیراندازی آن‌ها را متفرق کردند.»

هرچند مقامات رسمی در آن روز تعداد کشته‌شدگان را ۶۶ نفر اعلام کردند، اما آسوشیتدپرس در گزارشی اعلام کرد که بنابر آمار غیر رسمی در تظاهرات دیروز عده زیادی کشته و در حدود یک هزار نفر مجروح شدند. همچنین در این گزارش آمده بود که نیمه شب دیشب تانک‌های سنگین بیشتری برای تقویت آنچه که قبلاً در گوشه‌های خیابان‌ها مستقر شده بودند از یک مرکز نظامی به شهر وارد شدند.