تلفات گاز ایران در مرحله استخراج؛ معادل یک‌سوم گاز مصرفی ترکیه

تلفات گاز در مرحله استخراج یا "مشعل‌سوزی" به گازی گفته می‌شود که عمدتا از میادین نفتی و به همراه نفت استخراج می‌شود، اما به خاطر نبود تجهیزات جمع‌آوری گاز، در همان مرحله تولید در مشعل‌ها سوزانده شده و هدر می‌رود.

بیژن نامدار زنگنه، وزیر سابق نفت ایران، سال ۹۸ اعلام کرده بود که برای توقف مشعل‌سوزی گاز نیاز به ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. نکته اینجاست که ارزش گازی که در مشعل‌های ایران سوزانده شده و هدر می‌رود، سالانه از ۵ میلیارد دلار نیز بیشتر است، اما طی دو دهه گذشته دولت‌های ایران تلاشی برای کاهش مشعل‌سوزی گاز نداشته‌اند.

آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد، ایران سال گذشته ۱۷.۴ میلیارد متر مکعب (روزانه ۴۸ میلیون متر مکعب)، معادل ۷ درصد از کل گاز تولیدی کشور را در همان مرحله تولید در مشعل‌ها سوزانده و هدر می‌دهد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

چنین تلفات عظیمی در حوزه گازی ایران در حالی است که زمستان امسال ایران با روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب کسری گاز مواجه شده بود و بخش نیروگاه‌های برقی و صنایع کشور به جای گاز از سوخت بسیار آلاینده مازوت و گازوئیل استفاده کردند.

ایران از لحاظ مشعل‌سوزی گاز بعد از روسیه و عراق در جایگاه سوم جهان قرار دارد.

مقایسه‌ای برای درک بهتر موضوع

ایران اگرچه از لحاظ مشعل‌سوزی گاز بعد از روسیه و عراق قرار دارد، اما تولید نفت روسیه و عراق بسیار بیشتر از ایران است و لذا، نسبت تلفات گاز به نفت تولیدی در ایران بسیار بیشتر از این دو کشور است.

آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد که ایران در ازای تولید هر بشکه نفت، بیش از ۱۵ متر مکعب مشعل‌سوزی گاز دارد. این رقم در روسیه کمتر از ۷ متر مکعب و در عراق کمتر از ۱۲ متر مکعب است.

روسیه بیش از سه برابر ایران تولید نفت دارد، در حالی که میزان مشعل‌سوزی گازش حدود ۴۴ درصد بیشتر از ایران است.

تلفات گاز در همان مرحله تولید در ایران معادل یک سوم کل مصرف گاز ترکیه است.

عدم سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری برای توقف مشعل‌سوزی در حالی است که ارزش سالانه تلفات گاز ایران در مرحله استخراج بیش از ۵ میلیارد دلار است.

شایان ذکر است که شرکت‌های بزرگ بین‌المللی طی سال‌های گذشته ۴۰ میلیارد دلار برای توسعه فاز دوم میدان گازی "شاه‌دنیز" جمهوری آذربایجان و احداث خط لوله ۳۵۰۰ کیلومتری صرف کردند تا روزانه ۴۴ میلیون متر مکعب گاز این میدان را به بازارهای ترکیه و اروپا ببرند. حجم مشعل‌سوزی گاز ایران از این میزان گاز نیز بیشتر است.

نکته مهم دیگر اینکه، تولید روزانه نفت و میعانات گازی ایران از حدود ۴.۵ میلیون بشکه (۳.۸ میلیون بشکه نفت خام و ۷۰۰ هزار بشکه میعانات گازی) به حدود ۳.۲ میلیون بشکه کاهش یافته است. به عبارتی، رشد چشمگیر مشعل‌سوزی گاز ایران در سال گذشته در حالی است که ایران در بسیاری از چاه‌های نفتی را بسته و چنانچه در صورت لغو تحریم‌ها، تولید نفت از این میادین دوباره آغاز شود، حجم مشعل‌سوزی نیز افزایش خواهد یافت.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد، سال گذشته حدود ۱۴۴ میلیارد متر مکعب مشعل‌سوزی گاز در جهان اتفاق افتاده است.

"چنانکه اشاره شد، در ایران به ازای هر بشکه نفت بیش از ۱۵ متر مکعب تلفات گاز در مشعل‌ها وجود دارد"بدین ترتیب، ایران به تنهایی سهمی ۱۲ درصدی از کل مشعل‌سوزی‌های گاز در جهان را داشته است.

این گزارش می‌افزاید، مشعل‌سوزی گاز در جهان منجر به تولید ۳۸۲ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای طی سال ۲۰۲۱ شده است. این گازها مهم‌ترین عامل گرمایش زمین هستند.

علت عدم سرمایه‌گذاری چیست؟

تکنولوژی جمع‌آوری گازهای همراه نفت پیچیده نیست و تحریم‌ها و عدم مشارکت شرکت‌های غربی مانعی برای ایران جهت توقف مشعل‌سوزی گاز به حساب نمی‌آید.

نکته اینجاست که دولت‌های ایران طی دو دهه گذشته اصولا اهمیتی به مشعل‌سوزی گاز نداده‌اند. چنانکه اشاره شد، در ایران به ازای هر بشکه نفت بیش از ۱۵ متر مکعب تلفات گاز در مشعل‌ها وجود دارد. ارزش هر بشکه نفت هم‌اکنون ۱۱۰ دلار است، اما ارزش ۱۵ متر مکعب گاز در بازارهای بین‌المللی حدود ۱۰ دلار است. لذا، شرکت ملی نفت ایران تمام تمرکز خود را به حفاری‌های بیشتر و توسعه غیراصولی میادین نفتی گذاشته تا نفت بیشتری تولید کند.

از طرفی، آنچه کشورهای دیگر را در توقف مشعل‌سوزی گاز مصمم کرده، نگرانی از محیط زیست، آلودگی هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است؛ موضوعی که به نظر نمی‌رسد برای جمهوری اسلامی اهمیتی داشته باشد.

ایران با اقتصاد حدود ۲۵۰ میلیارد دلاری (تولید ناخالص داخلی اسمی بر اساس قیمت‌های جاری و نرخ آزاد دلار)، سهمی کمتر از نیم درصدی در اقتصاد جهانی دارد، اما از لحاظ تولید گازهای گلخانه‌ای مقام ششم را در جهان داراست.

در مقام مقایسه، آلمان با اقتصادی ۱۵ برابر ایران، به اندازه ایران تولید گازهای گلخانه‌ای دارد یا ترکیه با اقتصادی سه برابر ایران نصف این کشور گازهای گلخانه‌ای تولید می‌کند.

بر اساس آخرین آمارهای "پروژه جهانی کربن"، مشعل‌سوزی گاز در ایران طی سال ۲۰۲۰ میلادی به تولید ۶۰ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای منجر شده که معادل ۸ درصد از کل گازهای گلخانه‌ای تولیدشده در ایران است.

"پروژه جهانی کربن" هنوز گزارش سال ۲۰۲۱ را منتشر نکرده، اما با توجه به رشد ۳۲ درصدی حجم مشعل‌سوزی‌های گاز، همچنین مصرف بالای سوخت‌های به شدت آلاینده مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های برقی و صنایع ایران به خاطر کسری شدید گاز در زمستان، انتظار می‌رود تولید گازهای گلخانه‌ای ایران در سال ۲۰۲۱ رشد چشمگیری داشته باشد.

تولید گازهای گلخانه‌ای ایران از ۵۷۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۰، به ۷۴۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است که رشدی بالای ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد.

تلاش‌های جامعه جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای بر اساس توافق مقابله با تغییرات اقلیمی سال ۲۰۱۵ پاریس در حالی است که ایران به رغم تعهد برای کاهش گازهای گلخانه‌ای، از سال ۲۰۱۵ تولید آن را حتی بیش از ۱۸ درصد افزایش داده است.

گازهای گلخانه‌ای مهم‌ترین عامل گرمایش زمین بوده که به یک بحران جهانی منجر شده است.

نهادهای بین‌المللی هشدار داده‌اند که ادامه انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر به یک فاجعه تمام‌عیار در دهه‌های آینده خواهد شد.