به ‏سوی حکمرانی هوشمند توزیع‌‎شده؛ با ماشین اعتمادسازی و اجبار بلاک‏چین

برپایه چارچوب‏ های نهادی معاصر، بوروکراسی اصلی ‏ترین ابزار حکومت‏ ها برای تدوین، مدیریت و اجرای قانون و در حقیقت، اعتمادسازی در جامعه محسوب می ‏شود. با اینکه «ماشین اعتمادسازی بوروکراسی» به‏ لطف نرم ‏افزارهای رایانه‏ ای و فناوری اینترنت به توانایی اعمال نیروی اجبار قوی بر فعالیت‏ ها و تراکنش‏ های میان بازیگران اجتماعی نزدیک شده، اما از آنجا که بر «فعالیت‏ های انسانی متمرکز» مبتنی است از ظرفیت بالایی برای تحمیل قوانین، جلوگیری از فساد و ایجاد اعتماد در جامعه برخوردار نیست.

ماشین اعتمادسازی بوروکراسی در شرایط مواجهه با حجم بالای درون‏دادها، تضعیف سازوکارهای خودکنترلی مبتنی بر وجدان فردی و باورها، کاهش سرمایه اجتماعی، افزایش نابرابری، بحران‏ های اقتصادی و اجتماعی به ‏ویژه بحران بی ‏اعتمادی (میان‏فردی و میان افراد و سیستم) به ‏شدت شکننده بوده و هر آن در معرض فروپاشی ناگهانی قرار دارد.

راه‏ حل غلبه بر بحران بی ‏اعتمادی اجتماعی- سیاسی و قانون ‏گریزی منجر به فساد فراگیر- روشمند را باید در فناوری دفتر کل توزیع ‏شده به ‏ویژه الگوی بلاک‏چین جستجو کرد. «ماشین اعتمادسازی و اجرای قانون بلاک‏چین» علاوه بر اینکه می‏ تواند حجم بالایی از داده ‏ها را به‏ گونه ‏ای بسیار سریع‏تر، کارآمدتر و دقیق ‏تر از بوروکراسی ثبت و پردازش کند، امکان اجرای قوانین را نیز با ارائه خدمات قراردادهای هوشمند فراهم می ‏سازد.

قراردادهای هوشمند، کدهای رایانه ‏ای ذخیره ‏شده بر روی بلاک‏چین هستند که ضوابط و شرایط از پیش ‏تعیین‏ شده و مقدر ‏‏را به‌صورت خودکار، متوالی، دقیق، غیرقابل ‏نقض و دستکاری با استفاده از یک ماشین وضعیت به ‏اجرا می‏ گذارند. کدهای قرارداد هوشمند در واقع همان قوانین، مقررات و ضوابط هستند که به یکی از زبان‏های برنامه‏ نویسی سطح بالای قابل‏ خواندن از سوی ماشین‏ های تورینگ ترجمه می ‏شوند.

فناوری بلاک‏چین به ‏ویژه به‏ واسطه قراردادهای هوشمند با ایجاد هم ‏ارزی میان قانون و کد، انقلابی در تاریخ قوانین و اعتمادسازی به‏ شمار می ‏آید که برای نخستین ‏بار تحقق اجبار مطلق، اجرای مطلق و غیرقابل ‏نقض قانون و پدیدآیی اعتماد مطلق را ممکن ساخته است. از قراردادهای هوشمند همچنین می ‏توان برای خودکارسازی فرآیندهای اداری بهره برد و سامانه ‏های اداری-مدیریتی غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک‏چین بسیار سریع‏تر، ایمن ‏تر، دقیق ‏تر و کارآمدتر از بوروکراسی‏ های سنتی مبتنی بر فعالیت‏ های انسانی و نرم ‏افزارهای رایانه ‏ای متمرکز عمل می‏ کنند.

"برپایه چارچوب‏ های نهادی معاصر، بوروکراسی اصلی ‏ترین ابزار حکومت‏ ها برای تدوین، مدیریت و اجرای قانون و در حقیقت، اعتمادسازی در جامعه محسوب می ‏شود"مجموع این شرایط را می ‏توان تحت عنوان «حکمرانی هوشمند غیرمتمرکز یا توزیع ‏شده» توصیف کرد.

با این همه، مقاومت در برابر استقرار سامانه‏ های ضد فساد و ارتشاء زیاد است و جزئی ترین خطا و حتی ابهام با بزرگنمایی ویژه ‏خواران و رانت‏ خواران مواجه می‏ شود. در حقیقت از ماشین بوروکراسی که حتی در برابر ترمیم ‏ها و اصلاحات درونی به‏ شدت مقاومت می‏ کند، نمی ‏توان انتظار داشت که به راه ‏حل بیرونی فناوری‏ های توزیع ‏شده که در نهایت به مرگ بروکراسی منجر خواهد شد، تن در دهد.

ترس از به‏ هم ‏ریختگی اداری و فروپاشی نظم مدیریتی نیم‏ بند کنونی نیز اغلب مدیران را به حاشیه امن محافظه ‏کاری سوق می‏ دهد. درحالی‏ که تغییر ساختار حکمرانی با استفاده از ظرفیت فناوری دفترکل توزیع‏ شده دست‏کم از ۵ سال گذشته به ‏طور وسیع در تعداد زیادی از کشورهای جهان آغاز شده و دستاوردهای آن در همین مدت کوتاه چنان حائز اهمیت و ملموس بوده که شکی در امکان‏ پذیری، مزایای چشم‏گیر و ضرورت استفاده از آن باقی نمی‏ گذارد.

عدم شناخت دقیق و جامع نسبت به ویژگی‏ ها، گوناگونی‏ ها و عملکردهای زنجیره ‏های بلوکی نیز ممکن است به نگرانی‏ هایی در خصوص امنیت شبکه، محرمانگی داده‏ ها، کنترل و نظارت دولت و سوءاستفاده دولت‏ های بیگانه از آن منجر شده و مانع بهره ‏مندی کشور از مزایای آن شود. در حالی‏که نه‏ تنها هیچ‏کدام از این نگرانی‏ ها موضوعیت ندارد و به ‏سهولت با اندک توضیحات شفاف قابل رفع است، بلکه فناوری دفترکل توزیع شده و به ‏ویژه بلاک‏چین می ‏تواند نقطه عطفی در پیشرفت و ارتقای شبکه ملی اطلاعات به ‏شمار آید، به‏ گونه ‏ای که هم بسیاری از اهداف حاکمیت را برآورده سازد و هم نگرانی‏ های مردمی پیرامون آن را از اساس منتفی نماید.

از این رو، تنها راه ممکن برای ایجاد، شبیه‏ سازی و آزمایش چنین سامانه ‏ای در شرایط واقعی، اراده و حمایت قاطع تنی چند از مدیران ارشد پاک‏دست، آگاه به شرایط واقعی جامعه، دلسوز مردم و انقلاب اسلامی و علاقه‏ مند به تمامیت ارضی و سربلندی کشور از آن است. تحقق حکمرانی هوشمند اگرچه به‏ معنای عبور از نظام بوروکراسی سنتی و دگرگونی بنیادین در ساختار اداری و مدیریتی کشور است، اما این تغییر تدریجی و نه دفعی خواهد بود و از یک سازمان شروع شده و به ‏شکل زنجیره ‏‏‏ای به ‏تدریج دیگر سازمان‏ ها را در بر می‏ گیرد.

پیاده ‏سازی موفق سامانه حکمرانی هوشمند در یک بخش، زمینه را برای سرایت آن به سایر بخش‏ ها فراهم می ‏آورد.

در این مرحله، هم سرعت و هزینه هوشمندسازی به‏ دلیل وجود زیرساخت ‏ها پایین‏ تر است و هم اینکه سرعت انجام تراکنش ‏ها و بنابراین سرعت کل شبکه با افزایش تعداد سازمان‏ ها به ‎صورت تصاعدی بهبود می ‏یابد.

بی ‏شک با افزایش تعداد سازمان‏ ها ‏نیاز خواهد بود تا دفترکل توزیع ‎شده‏ اختصاصی منحصربه ‏فردی نیز به ‏مثابه بستر اصلی حکمرانی هوشمند ملی طراحی و معرفی شود، ‏اما برای شروع می‏ توان به ‏جای صرف هزینه ‏های هنگفت و زمان طولانی جهت معماری یک بلاک‏چین اختصاصی یا انواع دیگر دفاترکل ‏توزیع ‏شده از ظرفیت یکی از بلاک‏چین‏ های غیرمتمرکز و متن‌ باز با قابلیت اجرای قراردادهای هوشمند برای ساخت «بلاک‏چین هیبرید منحصربه ‏فرد حکمرانی هوشمند ملی» استفاده کرد و هر زمان که لازم شد همه داده ‏ها، تراکنش ‏ها و دارایی‏ های موجود در آن را به «بلاک‏چین اختصاصی سامانه حکمرانی هوشمند ملی» منتقل کرد.

*دکترای روابط بین الملل

۲۳۳۱۱