آتش‌سوزی در جنگل‌ها: فقر فرهنگی یا ناکارآمدی مسئولان؟

سرهنگ جمشید محبت خانی،  فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست ایران می‌گوید مردم وقتی وارد عرصه طبیعی می‌شوند بهتر است از بر پا کردن آتش برای طبخ غذا و گرم کردن خودداری کنند، سیگار نکشند و ظروف شیشه‌ای را در طبیعت رها نکنند چون مانند ذره‌بین عمل می‌‌‌کند.

او سه‌شنبه دهم تیر (۳۰ ژوئن) در یک نشست خبری گفت: «علت ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌های اخیر خطای انسانی و ۱۰ درصد نیز عمدی است.»

آتش‌سوزی‌های پی در پی هفته‌های اخیر در جنگل‌ها و مراتع ایران و مرگ چهار مرد جوان فعال محیط‌زیست در شعله‌های آتش به دلیل کمبود امکانات برای مهار حریق، انتقادهای فروانی را متوجه سازمان محیط‌زیست ایران کرده است.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست در نشست خبری روز سه‌شنبه گفت: «در آتش سوزی‌ها از تجهیزات ارتش و نیروهای مسلح استفاده شده است. مکاتباتی کلی در زمینه استفاده از تجهیزات نیروهای مسلح در روند اطفای اتش سوزی ها در کشور صورت گرفته از این رو از امکانات آنها استفاده می‌شود اما گاهی محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد مثلا پرواز بالگرد محدودیتیهایی دارد یعنی اگر هوا مساعد نباشد امکان پرواز نیز وجود ندارد اما در آتش‌سوزی‌های نیروهای مسلح از هیچ امکاناتی فروگذار نکردند.»

آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایران نسبت به سال گذشته سه برابر شده است. در سه ماهه نخست سال جاری هزار و ۶۵۴ هکتار از مساحت جنگل‌های ایران طعمه حریق شده است. گزارش سازمان دیده‌بان جهانی جنگل که براساس نقشه‌های ماهواره‌های مختلف ناسا تنظیم شده، نشان می‌دهد که استان‌های خوزستان، فارس، بوشهر، ایلام و اصفهان بیشترین موارد آتش‌سوزی را داشته‌اند. کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، خراسان رضوی، تهران و کرمانشاه در رتبه‌های بعدی هستند.

در استان کرمانشاه ۱۰۰ هکتار از منطقه حفاظت شده خائیز در جنگل‌های زاگرس در طول یک هفته به دلیل آتش‌سوزی از بین‌رفته است. سه فعال محیط‌زیست که برای به کمک نیروهای امداد وارد منطقه شده بودند، زنده بازنگشتند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

جلیل بالایی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمانشاه به روزنامه "ابتکار" گفته، اعزام بالگرد برای نجات این فعالان محیط‌زیست به دلیل "شرایط زمانی و جوی" ممکن نبوده است.

او در واکنش به گزارش‌هایی که علت مرگ سه فعال محیط‌زیست را انفجار مین عنوان کردند، تأکید کرده که تغییر جهت باد موجب گرفتار شدن آنها در شعله‌هی آتش شده است.

"گزارش سازمان دیده‌بان جهانی جنگل که براساس نقشه‌های ماهواره‌های مختلف ناسا تنظیم شده، نشان می‌دهد که استان‌های خوزستان، فارس، بوشهر، ایلام و اصفهان بیشترین موارد آتش‌سوزی را داشته‌اند"بخشی از استان مرزی کرمانشاه در جنگ ایران و عراق مین‌گذاری شده است. سخنان فریدون یاوری، مدیرکل محیط زیست استان کرمانشاه هم احتمال انفجار مین ‌آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس را تقویت کرده است.

یاوری سه‌شنبه دهم تیر به روزنامه "توسعه ایران" گفته است: «صعب‌العبور بودن و مین‌گذاری در این منطقه مرزی ایجاب می‌کند که آتش‌سوزی با کمک هواپیما یا بالگرد آب‌پاش خاموش شود اما ظاهرا اصلا چنین موضوعی در حفاظت از محیط زیست ما جایگاهی ندارد.»

این سخنان مدیرکل محیط‌زیست استان کرمانشاه با گفته‌های فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست در مورد امکان اعزام بالگردهای نیروهای مسلح برای مهار آتش هم منافات دارد. پیشتر مهرداد ستوده، معاون عمران استانداری بوشهر هم  از کمبود تجیهزات اطفاء حریق در مناطق صعب‌العبور گله کرده بود و نبود هلی‌کوپتر و بالگرد آب‌پاش را "یک مسئله ملی"  خوانده بود.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران در واکنش به این انتقادها می‌گوید سرمایه‌گذاری در این زمینه مقرون به صرفه نیست و کشورهای پیشرفته که امکانات کافی دارند هم دچار آتش‌سوزی می‌شود.

عیسی کلانتری می‌گوید: «باید به مردم آموزش دهیم که وقتی برای کمک به مهار آتش می‌آیند چگونه عمل کنند نه اینکه احساسی شوند و خود را بسوزانند»

عیسی کلانتری سه‌شنبه دهم تیر به روزنامه اطلاعات گفت: «مقرون به صرفه نیست که برای آتش سوزی سالانه کمتر از ۱۰ هزار هکتار، میلیاردها دلار هزینه تجهیزات اطفای حریق کرد. از طرفی در مناطق کوهستانی البرز و زاگرس آتش را نمی‌توان با هلیکوپتر و هواپیما خاموش کرد زیرا به لحاظ عملیاتی کارایی محدودی دارند در حالی که می‌توان نیروی انسانی را به آن مناطق رساند.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

در کشورهای پیشرفته از تجهیزات إطفاء حریق برای مناطق صعب‌العبور استفاده می‌‌شوند و هرچه احتمال آتش‌سوزی بیشتر باشد سرمایه‌گذاری بیشتری صورت می‌گیرد. به عنوان مثال آتش‌سوزی‌های گسترده استرالیا موجب تغییر سیاست‌های زیست‌محیطی دولت این کشور شد.

در آلمان هم پس از کمبود بارش باران در دو سال اخیر و افزایش احتمال وقوع آتش‌سوزی در جنگل، طرح‌های جدیدی از جمله طرحی در مورد بهره‌برداری مؤثرتر از آب ‌دریاچه‌های کوچک برای مهار آتش در دست بررسی است.

سازمان حفاظت محیط زیست ایران که در راستای تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی تأسیس شده و وظیفه نخست آن "حفاظت از محیط‌زیست و کوسیستم های طبیعی کشور و ترمیم اثرات سوء گذشته در محیط زیست" ایران است.

رئیس این سازمان سه‌شنبه دهم تیر به روزنامه اطلاعات گفت: «هلیکوپترهای ما بسیار فرسوده هستند و برای استفاده از آنها برای اطفای حریق بیشتر نگران سلامتی کادر پرواز هستم تا آتش سوزی جنگل‌ها.»

عیسی کلانتری تأکید کرد که بهتر است هزینه‌های سخت افزاری برای اطفای حریق منابع طبیعی، صرف آموزش شود تا آگاهی مردم در زمینه حفاظت از جنگل‌ها افزایش پیدا کند. او گفت: «باید به مردم آموزش دهیم که وقتی برای کمک به مهار آتش می‌آیند چگونه عمل کنند نه اینکه احساسی شوند و خود را بسوزانند.»