تخریب هفتاد گور شاخص در جریان احداث خط لوله گاز

‌به گزارش خبرگزاری مهر، مرجان روایی سرپرست هیئت گمانه زنی نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی آباد در هرمزگان گفت: گورستان حاجی آباد در شمال مرکزی استان هرمزگان با وسعتی بیش از هزار و دویست هکتار به عنوان بزرگترین گورستان تاریخی شناخته شده ایران قابلیت ثبت جهانی دارد. در نتیجه کاوش نجات بخشی گورستان تاریخی حاجی آباد، در شمال مرکزی استان هرمزگان که به شماره ۳۰۷۲۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، آثاری از دوره اشکانی به دست آمد.

او با بیان اینکه گورستان به لحاظ گونه شناسی گورها، اندازه، معماری و تدفین دارای تنوع قابل توجهی است، افزود: عمده‌ترین مصالح ساخت گورها، تخته سنگ‌های بزرگ و قلوه سنگ‌های متوسط و کوچک هستند که بدون ملات و به صورت خشکه چین در معماری گورها به کاررفته اند.

این باستان شناس گورهای یاد شده را عمدتاً دارای پلان دایره به قطر یک متر تا پانزده متر دانست و گفت: در این فصل از کاوش شش گور مورد کاوش قرار گرفت.

به گفته سرپرست هیئت باستان شناسی، بیشتر گورها فاقد چاله تدفین هستند و مقدار ناچیزی استخوان انسانی از آنها به دست آمده که در این باره فرضیات و پرسش‌هایی مطرح و مطالعه بر روی آنها آغاز شده است، همچنین بقایای استخوان حیوانی نیز دست کم از چهار گور به دست آمد.

روایی افزود: مهمترین یافته منقول به دست آمده در این فصل، یک کوزه دسته دار کوچک به رنگ آجری است که در فاصله میان دو کوزه نخودی رنگ به دست آمد و مجموعاً نشان داد گور کاوش شده مربوط به دوره اشکانی است که برای حصول اطمینان و به منظور تاریخ‌گذاری دقیق نیازمند انجام آزمایش ترمولومینسانس بر روی نمونه‌های سفالین هستیم.

وی آویز تزئینی، سنگی مستطیل شکل، مهرهایی از جنس عقیق و خمیر شیشه را از دیگر یافته‌های به دست آمده از کاوش گورها اعلام کرد و گفت: در سطح گورستان و پیرامون چند گور همچنین قطعاتی از سفالینه‌های جلینگی دوره اشکانی به دست آمد. همچنین یافتن یک قطعه صدف دریایی از یکی از گورها، نشان می‌دهد ساکنان حاجی آباد با مناطق ساحلی خلیج فارس ارتباط تجاری داشته‌اند.

این باستان شناس گفت: هرچند در نتیجه کاوش در این گورستان، آثاری از دوره اشکانی به دست آمد ولی وسعت قابل توجه گورستان، همچنین تعدد و تنوع شکل گورها نشان می‌دهد که گورستان ممکن است در یک بازه زمانی بسیار گسترده‌تری مورد استفاده قرار گرفته باشد لذا تاریخ گذاری دقیق اثر، منوط به ادامه پژوهش‌های میدانی در طی فصل‌های آینده و ایجاد کارگاه‌هایی در سایر بخش‌های آن خواهد بود.

وی با بیان اینکه در روزهای پایانی این فصل به منظور تعیین عرصه تقریبی گورستان، محدوده پیرامونی آن مورد پیمایش قرار گرفت گفت: با توجه به اهمیت گورستان و ضرورت ثبت آن در فهرست میراث جهانی لازم است پس از تأمین اعتبار از طرف شرکت گاز، نقشه توپوگرافی گورستان با مقیاس مناسب و در لایه‌های مورد نیاز تهیه شود.

او در ادامه بر ضرورت انجام نقشه برداری، به منظور تعیین عرصه و حریم گورستان، همچنین انجام اقدامات قانونی با هدف پیشگیری از هرگونه تعرض و تخریب احتمالی آینده تاکید کرد.

به گفته این باستان شناس، گورستان حاجی آباد با وسعت دست کم هزار و دویست هکتار در یک بازه زمانی گسترده ای بالغ بر هزار سال بی وقفه مورد استفاده قرار گرفته و به لحاظ وسعت، تنوع مقیاس، شکل و تعداد گورها در میان گورستان‌های سنگ چین شناخته شده منطقه جنوب شرق ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به همان دلایل ارزش ثبت در فهرست آثار جهانی را داراست.

وی افزود: هرچند تاکنون در بسیاری از مناطق جنوب و جنوب شرق کشور و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس تعداد زیادی از گورستان‌های سنگ چین شناسایی و کاوش شده اند، اما گورستان حاجی آباد با توجه به وسعت و سایر دلایل پیشگفته می‌تواند مبنا و نقطه عطفی برای مطالعات مربوط به گورستان‌های سنگ چین جنوب شرق و به عبارتی کامل کننده زنجیره آئین‌های تدفینی دوران اشکانی و سایر دوره‌های مرتبط باشد.

سرپرست هیئت باستان شناسی با اشاره به اینکه ایجاد خط لوله علاوه بر تخریب دست کم هفتاد گور شاخص، موجب ایجاد شکاف و گسست در این اثر ملی شده و مفهوم گورستان را خدشه دار کرده گفت: احداث رایتاوه (جاده دسترسی خط لوله) با عرض یازده متر ضمن تخریب بخش گسترده ای از گورستان با ایجاد خاکریز حاصل از خاک رایتاوه، در دوسوی آن همچنین موجب تخریب و یا دست کم مدفون شدن تعداد زیادی از گورها در این بخش شده و چشم اندازی بسیار نازیبا ایجاد کرده که در شأن یک اثر شاخص ثبتی نیست.

وی گفت: بدیهی است در صورت اجرای خط لوله یادشده، انشعاب‌های دیگری توسط بخش‌های خصوصی و دولتی از این خط لوله گرفته خواهد شد و بدین ترتیب بخش‌های دیگری از آن تخریب می‌شود که در آن صورت نه تنها ارزش ثبت جهانی، بلکه ارزش ثبت ملی اثر نیز از بین خواهد رفت.

او در پایان گفت: از آنجایی که این گورستان جز میراث ملی کشور بوده و قابلیت ثبت جهانی را داراست، نه تنها وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بلکه عامه مردم و سایر نهادهای دولتی نیز در قبال حفاظت از این اثر ارزشمند و منحصر به فرد، مسئولیت دارند، شایسته است در امر خطیر نجات گورستان، این وزارت خانه را یاری کنند.

بنابر اظهارات روایی؛ در فاصله سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۱ به منظور پاسخگویی به دو استعلام ارسالی از سوی شرکت گاز استان کرمان، مسیرهای یادشده توسط کارشناس استان مورد بررسی قرار گرفت، که به دلیل برخورد با گورستان پاسخ منفی ارسال شد، متأسفانه آن شرکت علیرغم دریافت چندین پاسخ منفی، با علم و آگاهی نسبت به ثبتی بودن گورستان و بدون دریافت مجوز از شورای فنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بار نخست با ایجاد رایتاوه غربی و ایستگاه تقلیل فشار در عرصه گورستان، بخش بزرگی از گورستان و در سال ۱۳۹۴ نیز با ایجاد رایتاوه شرقی دیگربار به طور غیرقانونی بخش بزرگی از این اثر ثبتی را تخریب کردند، به دنبال آن، سوداگران اموال فرهنگی، به انجام حفریات غیرمجاز ترغیب شده و موجبات تخریب بیشتر گورستان را فراهم کردند، در نتیجه این حفریات اشیایی را به دست آوردند که بعضاً به وسیله‌ی نیروی انتظامی آن شهرستان توقیف شدند.

همزمان با آغاز کاوش نجات بخشی، شرکت گاز استان کرمان با هدف افتتاح و بهره برداری هرچه سریع‌تر، عملیات اجرایی پروژه را با شدت و حدت بیشتری ادامه دادند، که با توجه به سرعت بخشیدن به روند تخریب گورستان، واکنش سریع برخی از مسئولین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را به دنبال داشت. آنان ضمن تاکید بر غیرقانونی بودن پروژه گازرسانی، خواستار توقف آن عملیات شدند. این اقدامات موجب آغاز شکایت قضائی اداره کل میراث فرهنگی استان از شرکت گاز شده و در نتیجه آن به دستور قاضی پرونده، عملیات اجرایی خط لوله گاز متوقف شد.

.