«راسیونالیسم» یا خردگرایی تکلیف بازیگر را با متن روشن می‌کند

حسین شهابی پس از ساخت پنج فیلم سینمایی که آخرین آن ها بی صدا در سال ۹۸ اکران عمومی شد، دو سالی را صرف تاسیس یک موسسه فرهنگی و مدرسه سینمایی کرده است. این هنرمند که پایه گذار آموزش رشته های سینمایی به سبک راسیونالیسم در ایران است، پس از دوسال تدریس و تربیت هنرجویان بازیگری، کارگردانی و فیلم نامه نویسی در این سبک، اکنون پیش تولید فیلم سینمایی جدیدی به نام رو در رو را آغاز کرده که اکثر بازیگران آن از هنرجویان موسسه آینه فردا انتخاب شده اند. با حسین شهابی درباره سبک ابداعی راسیونالیسم گفت و گو کرده ایم.

واژه راسیونالیسم یا همان خردگرایی که در ارتباط با متفکرانی چون کانت و دکارت یا لایب نیتس ( فیلسوف آلمانی) به عنوان تنها منبع معتبر شناخت هستی تفسیر می شود، در شیوه تدریس سینمایی چگونه به یک سبک تبدیل شده و تعریف می شود؟ 
من در اینجا، جدا از مناقشه ای که برسر این واژه در بین فیلسوفان و متفکران قدیم و جدید در رابطه با هستی شناسی وجود داشته و دارد، تنها از پوسته واژه استفاده کرده ام، به این معنی که ساختار دراماتیکی در فیلمنامه، دکوپاژ و فضاسازی در کارگردانی و پرفورمنس در بازیگری، همگی باید مبتنی بر خرد و منطبق با واقعیت ملموس باشد. 

در این صورت سه رشته اصلی فیلمنامه نویسی، کارگردانی و بازیگری به شدت به هم مرتبط و از هم متاثر می شوند. مثلا شما در تدریس بازیگری چگونه هنرجوی این رشته را متاثر از فیلم نامه ای آموزش می دهید که هنوز وجود ندارد؟
در اینجا تمام هنرجویان قبل از ورود به رشته اصلی خود، ابتدا با تعریف دقیق راسیونالیسم در سه رشته اصلی سینما یعنی فیلم نامه و کارگردانی و بازیگری آشنا می شوند. سپس می آموزند که چگونه بی واسطه کارگردان تمام آموخته های خود را متاثر از متن احتمالی تماما در حیطه خرد اجرا کنند.

"حسین شهابی پس از ساخت پنج فیلم سینمایی که آخرین آن ها بی صدا در سال ۹۸ اکران عمومی شد، دو سالی را صرف تاسیس یک موسسه فرهنگی و مدرسه سینمایی کرده است"در مرحله بعد است که با وارد شدن کارگردان درک مشترک آنها خردگرایی اثر را عمیق تر، یا عدم تفاهم شان مسئله را به چالش خواهد کشاند.

آیا بازیگر مجاز است به خاطر شیوه اجرایی خود با کارگردان چالش کند؟
بله. کاملا مجاز است. هر عضوی از تولید، جدا از صرف وقت و انرژی زیاد، آبروی حرفه‌ای خود را نیز خرج می‌کنند و طبیعتا بازیگر به عنوان عضوی مهم که روح اثر را خلق می‌کند، این اختیار را دارد که در صورت عدم انطباق فکری یا شیوه اجرایی با کارگردان، تهیه کننده یا هر عضو دیگری چالش یا مخالفت کند.

اگر متن احتمالی منطق دراماتیکی یا خردگرایانه نداشته باشد چه؟ در آن صورت بازیگر باید مطیع دستورات کارگردان باشد؟
بازیگر پس از تفاهم لازم تحت فرمان کارگردان خواهد بود. اینجا بازیگر قبل از ورود کارگردان به عنوان فرمان دهنده، تکلیف خود با متن موجود را به خوبی می داند. آن متن یا در عقلانیت می گنجد یا نمی گنجد! این همان انتخاب اصلی و سرنوشت ساز بازیگر است.

یک متن بد را هیچ کارگردانی نمی تواند نجات دهد و چنین متنی قطعا نقطه روشنی در کارنامه یک بازیگر نخواهد بود. 

گاه بازیگر با قطعیت نمی داند که متن موجود کاملا منطقی و منطبق با خرد است. در چنین وضعیتی تکلیف بازیگر چیست؟
شیوه آموزش راسیونالیستی دقیقا بر همین نقطه تاکید و تمرکز دارد. این روش سعی دارد بازیگر را با استفاده از الگوهای شخصی متمرکز و خردگرا، از یک فرمانبردار صرف، تبدیل به عنصری کند که تاثیرش در یک فیلم، نه تنها با کارگردان بلکه با خود فیلم نامه نویس برابری کند و به نظر من هنر بازیگری از اینجا آغاز می شود.

آیا چنین چیزی ممکن است؟!
بله ممکن است. امکان ندارد شما یک فیلمنامه خوب را با گروهی بازیگر ضعیف تبدیل به فیلم خوب کنید و اگر دقت کنید تمام شاهکارهای بزرگ سینمای جهان توسط بازیگران خوب اجرا شده اند. حتی اگر آن بازیگران نابازیگر بوده باشند که آنها نیز قطعا زیر نظر یک کارگردان دانا و قائم به ذات خود در همین مسیر هدایت شده اند.

"سپس می آموزند که چگونه بی واسطه کارگردان تمام آموخته های خود را متاثر از متن احتمالی تماما در حیطه خرد اجرا کنند"مثل آثار زنده یاد عباس کیارستمی.

چرا واژه راسیونالیسم را برای این سبک آموزش انتخاب کرده اید؟
کلمه «خردگرا» صفتی بود که هنگام تلفظ، هنرجو را مطیع مفهومی می کرد که ممکن بود با ذات دراماتیک پرفورمنس یا سینما قدری متناقض به نظر برسد. هرچند که اینگونه نیست. بنابراین بهتر دیدم راسیونالیسم را انتخاب کنم. اگرچه معنی همان است اما به خاطر غیر فارسی بودن واژه، بیش از آنکه مدام یک صفت معین را به ذهن هنرجو متبادرکند، یادآور یک اسم خواهد بود و یک سبک اجرایی. او در عمل به خوبی می داند چگونه اجرا کند، اما نیازی نیست نام عمل را مدام بطور مستقیم به زبان آورد.

از پروژه جدیدتان چه خبر؟ آیا برای فیلم «رو در رو» پروانه ساخت دریافت کرده اید؟
بله.

پروانه ساخت فیلم رو در رو سال ۹۸ صادر شده اما امکان ساخت و تولید آن به خاطر این اپیدمی همه گیر تا امروز به تعویق افتاده بود.

تولید فیلم الان در چه مرحله ای قراردارد؟
در مرحله نهایی انتخاب بازیگران فیلم قرار داریم و پس از تمدید پروانه ساخت، تولید را به زودی آغاز خواهیم کرد.