افغانستان و تسلط طالبان بر محور شمال/ نگرانی‌ها در آسیای میانه

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل - وحید پورتجریشی: خروج نظامیان آمریکایی از خاک افغانستان و ظهور مجدد طالبان در این کشور منجر به ایجاد صحنه جدیدی در عرصه سیاست افغانستان و تغییر بازیگران داخلی و خارجی دخیل در این کشور شد. علاوه بر بازیگران منطقه‌ای از جمله کشورهای همسایه افغانستان مانند ایران و پاکستان، روسیه شاید تنها قدرت بزرگ در منطقه اوراسیا باشد که دستکم به اندازه کشورهای همسایه، با دقت به تحولات افغانستان چشم دوخته است. اما این سوال مطرح می‌شود که با توجه به خروج آمریکا از افغانستان، آیا روسیه به دنبال نقش آفرینی بیشتری در عرصه سیاست داخلی این کشور است یا خیر؟ اساساً مسکو چه رویکردی را در قبال مساله افغانستان دنبال می‌کند؟

اگرچه روسیه هیچگاه از حضور نیروهای آمریکا و ناتو در بیخ گوش خود خرسند نبوده، اما به نظر می‌رسد به طور استثنا، مساله حضور آمریکا در افغانستان طی ۲۰ سال گذشته، دستکم موجب اعتراض شدید مسکو نشده است. این در حالی است که روسیه به طور واضح از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان خرسند بوده و مقامات مسکو هیچگاه این مهم را پنهان نکرده‌اند.

اما روی دیگر سکه خروج آمریکا از افغانستان، ظهور و قدرت گرفتن مجدد طالبان در این کشور است که با توجه به همسایگی با شرکای روسیه در آسیای میانه، یعنی ازبکستان، ترکمنستان و به ویژه تاجیکستان، این مساله بسیار برای روسیه نگران کننده است.

به همین دلیل، «ضمیر کابلوف» نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور افغانستان، همواره نگرانی مسکو از حضور طالبان در شمال افغانستان و پیشروی به سمت مرزهای تاجیکستان را اعلام کرده و در عین حال بر تعهد روسیه در قبال تأمین امنیت متحدین خود در قالب پیمان CSTO تاکید کرده است. روسیه حتی به این میزان اقدامات اکتفا نکرده و برای اطمینان خاطر بیشتر در تاریخ ۱۸ تیرماه در گفتگو با هیأت نمایندگی طالبان، از آنها تضمین‌هایی برای عدم تحرک به سمت کشورهای شمالی افغانستان نیز گرفته است.

اما نگرانی دیگر روسیه، از قدرت گرفتن مجدد گروه‌های تندرو شبه نظامی چچن به ویژه گروه‌های مرتبط با داعش و القاعده است که ظاهراً با ایجاد ضعف در کنترل امنیت افغانستان توسط دولت کابل، زیر مجموعه‌های دو گروه یاد شده در افغانستان نیز تا حد زیادی قدرت گرفته و در مناطقی از این کشور به ایفای نقش می‌پردازند.

"او با توجه به پیشروی‌های طالبان در ولایتهای شمالی افغانستان گفت که حضور طالبان در این منطقه باعث سرکوب تهدید گروه تروریستی داعش برای کشورهای آسیای میانه خواهد شد"کما اینکه در جریان بسیاری از حملات تروریستی اخیر در داخل خاک افغانستان، گروه طالبان نسبت به بسیاری از آنها اظهار بی اطلاعی کرده و مسئولیت آنها را نپذیرفته است؛ موضوعی که به وضوح، نشانگر نقش آفرینی دیگر گروه‌های شبه نظامی در جریان جنگ داخلی ایجاد شده در افغانستان است. این در حالی است که چند سالی است که این بحث مطرح می‌شود که آمریکا برای ایجاد بی ثباتی در کشورهای آسیای میانه که حوزه نفوذ روسیه است؛ عمداً حضور داعش

در شمال افغانستان را تقویت کرده است.

متحدین منطقه‌ای مسکو و خطر نفوذ گروه‌های شبه نظامی

با توجه به مطالب مورد بحث، به نظر می‌رسد امنیت کشورهای منطقه آسیای میانه مانند تاجیکستان و ازبکستان، به وضوح مورد نگرانی روسیه بوده و اینکه چه گروهی در افغانستان قدرت را به دست گیرد، چندان برای مسکو از اهمیت خاصی برخوردار نیست. طبیعی است که با نفوذ گروه‌های شبه نظامی در سه کشور مسلمان نشین ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان، با توجه به مراودات ویژه این کشورها با روسیه و برخورداری از مزایایی چون عدم نیاز به روادید برای ورود به روسیه و اخذ اقامت بلند مدت برای کار و تحصیل در این کشور، خطر امنیتی بیش از پیش فضای داخلی روسیه را در معرض تهدید قرار خواهد داد.

از سوی دیگر، انتخابات ریاست جمهوری ازبکستان قرار است در اکتبر سال جاری میلادی برگزار شود و در تاجیکستان نیز، شایعاتی در خصوص تلاش «امامعلی رحمان» برای جانشینی فرزند خود به عنوان رئیس جمهور بعدی این کشور به گوش می‌رسد. طبیعی است که در چنین شرایطی مساله تأمین امنیت در این دو کشور، بیش از هر چیز برای مسکو حائز اهمیت است که هرگونه پیشروی طالبان به سمت مرزهای ازبکستان و تاجیکستان و یا روانه شدن سیل پناهجویان افغان به سمت مرزهای این دو کشور، روند امنیت داخلی آنها را دچار مشکل کرده و بدون شک تأثیرات نامطلوبی بر صحنه حکمرانی داخلی دو کشور خواهد گذاشت.

رویکرد روسیه در برابر طالبان

اگرچه مقامات روسیه بارها اعلام کرده‌اند که گروه طالبان از نظر آنها کاملاً غیر مشروع است و آن را تروریستی می‌دانند، اما مذاکرات صلح بین الافغانی در مسکو، نشانگر این مهم است که روسیه ترجیح می‌دهد با طالبان مذاکره کند تا درگیر جنگ تمام عیار با گروه‌های تروریستی خطرناکی چون داعش و القاعده در خاک خود و متحدین منطقه‌ای خود شود؛ جنگی که می‌تواند پایانی نداشته باشد.

اظهارات هفته گذشته ضمیر

کابلوف نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان شاهدی بر این مدعا است. او با توجه به پیشروی‌های طالبان در ولایتهای شمالی افغانستان گفت که حضور طالبان در این منطقه باعث سرکوب تهدید گروه تروریستی داعش برای کشورهای آسیای میانه خواهد شد.

کابلوف در توضیح این مسئله افزود: طالبان روابط بسیار بدی با داعش دارد و در طول سالهای گذشته در حال مبارزه با این گروه تروریستی بوده است که این خود مسئله‌ای است که درباره آمریکا، ناتو و یا حتی دولت کابل صدق نمی‌کند.

اما در خصوص مواضع روسیه در خصوص به دست گرفتن قدرت در افغانستان، همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، به نظر نمی‌رسد مسکو تمایل چندانی برای مداخله در این موضوع داشته باشد. حتی روسیه به دلیل خاطره تلخ خود از زمان جنگ با مجاهدین در افغانستان که نهایتاً منجر به خروج کامل نیروهای شوروی از خاک افغانستان شد، تمایلی برای بازگشت به افغانستان و پر گردن جای آمریکا در این کشور را در سر نداشته باشد.

طالبان نیز همانطور که سخنگوی تیم گروه بارها تاکید کرده، ظاهراً علاقه‌ای به گسترش نفوذ خود در کشورهای آسیای میانه ندارد و تمرکز این گروه تنها بر افغانستان و بازتعریف جایگاهی جدید برای خود در ساختار قدرت این کشور است.