چرا رهبران اروپا از افول رهبری آمریکا بر جهان سخن می‌گویند؟ / تقابل دو مدل فرانسوی و آلمانی

بین الملل تابناک: برخی رهبران اروپایی در ماه‌های گذشته هشدار‌هایی جدی دادند که قدرت آمریکا در حال افول است و واشنگتن توان و تمایل رهبری جهانی را ندارد و به همین جهت، اروپا که امنیتش وابسته به آمریکاست، باید زودتر در مورد آینده خود در نظم جدید جهانی تامل کند.

در همین زمینه، روز جمعه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، در مورد تغییر نقش و نفوذ آمریکا در جهان و تبعات آن برای کشورهای اروپایی هشدار داد و در مصاحبه با شش رسانه اروپایی گفت: اگر آمریکا بخواهد از نقش جهانی خود که پس از جنگ جهانی به عهده گرفته خداحافظی کند، اروپا نیز باید در اولویت‌هایش تجدیدنظر کند.

تنش میان آمریکا و آلمان پس از روی کار آمدن ترامپ شدت گرفته است. رئیس‌ جمهور آمریکا بارها از آلمان خواسته تا به تعهد مالی خود به ناتو کامل عمل کند.

آلمان هم‌اکنون ۱٫۳۸ درصد از تولید ناخالص ملی خود را به بودجه نظامی اختصاص می‌دهد، در حالی که این رقم برای کشورهای عضو ناتو باید دو درصد باشد.

مرکل در این مصاحبه گفت: «می‌دانیم که باید بیشتر برای دفاع از خودمان هزینه کنیم. ما در سال‌های اخیر به پیشرفت‌های چشمگیری رسیده‌ایم و این روند را ادامه خواهیم داد.»

ترامپ از زمان ورود به کاخ سفید بارها به شرکای اروپایی خود در ناتو هشدار داده است که آمریکا «دیگر مجانی از شما دفاع نخواهد کرد و باید به تعهدات مالی‌تان به ناتو عمل کنید».

مرکل در مقابل همچنین گفته است که حضور سربازان آمریکایی در اروپای مرکزی صرفاً برای دفاع از آلمان یا دیگر اعضای اروپایی ناتو نیست، بلکه این سربازان از منافع ایالات‌ متحده آمریکا در خارج از مرزهایش نیز حفاظت می‌کنند.

اروپایی‌ها با این پیش‌فرض برنامه‌هایشان را تنظیم کرده‌اند که آمریکا می‌خواهد «قدرت جهانی» باشد و حال اگر آن‌ها بخواهند داوطلبانه این نقش خود را ترک کنند، کشورهای اروپایی نیز باید در مورد وضعیت جدید تأمل کنند.

این احتمالاً پاسخ مرکل به سخنان دو روز پیش ترامپ در دیدار با  آندژی دودا، رئیس‌ جمهور لهستان در کاخ سفید است که گفته بود، آمریکا ۹ هزار و ۵۰۰ سرباز خود را از آلمان خارج می‌کند و به لهستان می‌فرستد.

صدراعظم آلمان گفته که اروپایی‌ها با این پیش‌فرض برنامه‌هایشان را تنظیم کرده‌اند که آمریکا می‌خواهد «قدرت جهانی» باشد و حال اگر آن‌ها بخواهند داوطلبانه این نقش خود را ترک کنند، کشورهای اروپایی نیز باید در مورد وضعیت جدید تأمل کنند.

آنگلا مرکل که در زمان جنگ سرد در آلمان شرقی زیسته و بزرگ شده، بارها نقش جهانی آمریکا را ستوده است. او در سال ۲۰۰۹ در سفر به آمریکا در سخنرانی‌اش در کنگره این کشور گفت که آمریکا «هدیه باورنکردنی آزادی» را به ساکنان آلمان شرقی داد و سرنگونی دیوار برلین نتیجه تلاش‌های این کشور بود.  

البته اختلاف بر سر نحوه تأمین هزینه‌های ناتو به دولت ترامپ اختصاص ندارد.

"او در سال ۲۰۰۹ در سفر به آمریکا در سخنرانی‌اش در کنگره این کشور گفت که آمریکا «هدیه باورنکردنی آزادی» را به ساکنان آلمان شرقی داد و سرنگونی دیوار برلین نتیجه تلاش‌های این کشور بود"در دوره ریاست‌ جمهوری باراک اوباما نیز بارها از کشورهای اروپایی خواسته شده بود تا به تعهدات مالی‌شان عمل کنند.

به نظر می‌رسد آنچه مرکل در این مصاحبه بیان کرده و خواستار تأمل مجدد درباره اروپای بدون آمریکا شده، همان چیزی است که رئیس‌جمهور فرانسه، امانوئل مکرون  از آن به «استقلال استراتژیک اروپا» یاد می‌کند؛ توانایی دفاع از قاره سبز بدون اتکا به ایالات‌ متحده.

در همین زمینه، دکتر محسن شریعتی نیا، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در توییتی نوشت: مرکل هم از جهانی که آمریکا توان و تمایل رهبری آن را ندارد سخن گفته. کشورهای بیشتری به تدریج خود را با جهان جدید تطبیق می دهند. با تداوم نظام پیچیده تحریم ها این خطر وجود دارد ایران به گونه ی تناقض آمیز از آخرین کشورهایی باشد که از روابط قدرت جهان آمریکایی رهایی یابد.

در مقابل رحمان قهرمانپور کارشناس روابط بین الملل نیز در توییتی نوشت: حرف مرکل درباره بی میلی آمریکا به رهبری جهان محل تامل است. حلقه فکری انزواگرایی که در آمریکا با آمدن ترامپ قوی تر شده الزاما مخالف رهبری جهان نیست. درصدد کاهش حضور آمریکا در اروپا و خاورمیانه و تمرکز بر مهار چین است.

اروپا نگران این اتفاق است.

پیش از این، «جوزپ بورل» هم از پایان نظم تحت رهبری آمریکا در دنیا سخن گفته بود. او ماه پیش گفت: «تحلیلگران از مدت‌ها پیش درباره پایان نظم تحت رهبری آمریکا و فرا رسیدن قرن آمریکایی صحبت کرده‌اند.»

وی در ادامه گفت: «این اتفاق الان پیش روی چشم ما در حال وقوع است.»

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا خاطرنشان کرد، شیوع بیماری کووید-۱۹ را می‌توان نقطه عطفی برای تغییر توازن قدرت از غرب به شرق دید. فشار روی اتحادیه اروپا برای اینکه می‌خواهد در کدام طرف باشد رو به فزونی است.

جوزپ بورل گفت: اتحادیه اروپا باید به دنبال منافع و ارزش‌های خودش باشد و از افتادن در دام استفاده‌های ابزاری یک طرف یا طرف دیگر اجتناب کند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد، در شرایطی که قدرت چین رو به افزایش است، روابط میان بروکسل و پکن همیشه مبتنی بر اعتماد، شفافیت و دوجانبه‌گرایی نیست.

بورل گفت: «ما تنها در صورتی شانس خواهیم داشت که با چین بر اساس نظم جمعی رفتار کنیم. نشست آتی اتحادیه اروپا و چین فرصت مناسبی برای انجام این کار است.»

وی در ادامه تصریح کرد: «لازم است راهبرد قدرتمندی برای چین داشته باشیم که این مستلزم داشتن روابط بهتر با بقیه کشور‌های دموکراتیک آسیاست.»

دو مدل فرانسوی و آلمانی اروپا

مرکل طی ماه‌های اخیر کمی بدون تعارف با آمریکا روبه‌رو شده اما به‌نظر می‌رسد نگاه او با نگاه فرانسوی‌ها اندکی متفاوت باشد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به‌ دنبال ایده «استقلال اروپا از آمریکا»ست؛ اما مرکل در عین حال که از اروپایی‌ها می‌خواهد به فکر دنیای بعد از آمریکا باشند، همچنان بر همکاری دولت‌های دو سوی آتلانتیک اعتقاد دارد.

مکرون چهار ‌ماه قبل در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ، از آلمان خواست در کنار فرانسه بایستد و بر حق حاکمیت اروپا در برابر آمریکا پافشاری کند.

" البته اختلاف بر سر نحوه تأمین هزینه‌های ناتو به دولت ترامپ اختصاص ندارد"رئیس‌جمهور فرانسه خواستار تقویت قدرت نظامی اروپا برای حفاظت از خود شد. او در اظهارنظری جنجالی، ناتو را دچار «مرگ مغزی» دانست. مکرون از کشورهای اروپایی خواست از خواب بیدار شوند و به فکر «استقلال استراتژیک» خود باشند.

مرکل اما در گفت‌وگوی دیروز خود با روزنامه‌های اروپایی همچنان بر اولویت همکاری با آمریکا تأکید دارد. او گفت: «دنیا را ببینید؛ چین و هند را ببینید؛ هنوز دلایل محکمی وجود دارد که نشان می‌دهد، اروپا باید به دفاع مشترک فراآتلانتیکی و چتر امنیتی هسته‌ای مشترک با آمریکا متعهد باشد. البته اروپا باید نسبت به دوران جنگ سرد، سهم بیشتری از مسئولیت را بپذیرد.»

رضایتمندی پوتین

در شرایطی که روسیه حضور نظامی ایالات متحده در اروپا را به عنوان نیرویی برای تضعیف منافع ملی استراتژیک خود محسوب می کند، احساس رضایتمندی از تصمیم ترامپ قابل درک خواهد بود.

عقب نشینی نیروهای امریکایی از آلمان در جهت منافع روسیه خواهد بود که مدت هاست از حضور نیروهای آمریکایی در اروپا شکایت داشته؛ حتی کمی خوش بینانه تر، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با بیان استقبال دولت روسیه از طرح ترامپ خواهان حذف سلاح های هسته ای ایالات متحده در آلمان شده است.  

اگر اروپا راه حل مناسب برای مقابله با تهدیدات احتمالی روسیه را نه در تقابل بلکه در گفت وگوهای استراتژیک مشترک جستجو کند، می توان گفت که اهرم تنبیهی ترامپ برای خروج نیروهای نظامی امریکایی از آلمان می تواند با ایجاد دلسردی و تردید در همکاری از سوی برلین راه را برای مسکو در گفت وگوهای جدید باز کند.

تمایل به این گفتمان در این جمله از زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه اسبق آلمان است که برقراری امنیت پایدار در اروپا بدون حضور روسیه غیر ممکن است.