«تحولات نوپدید دینی و معنوی در دنیای معاصر» روانه بازار نشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «تحولات نوپدید دینی و معنوی در دنیای معاصر» اثر محمد مسعود سعیدی است که در پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۹۸ صفحه به چاپ رسید.

در این کتاب تلاش شده است با تحلیل تحقیقات منضبط و استنتاج منطقی از یافته‌های تخصصی فراهم شده در قلمرو جامعه شناسی دین و حوزه‌های مرتبط، برخی از مهمترین مباحث مربوط به تحولات نوپدید دینی و معنوی در دوران معاصر از چشم اندازی جهانی و تطبیقی (مقایسه با نمونه‌ای از جامعه ایران) مورد بررسی قرار گیرد.

دغدغه اصلی نویسنده، مواجهه مناسب با واقعیت تحولات نوپدید دینی و معنوی در ایران است. مسلم است که مواجهه درست با این واقعیت اجتماعی با هدف حفظ نظم اجتماعی مبتنی بر شناخت علمی و بی‌طرفانه آن است. شناخت علمی با توصیف ویژگی‌ها و تبیین عوامل و پیگیری پیامدها راه عاقلانه و مؤثر برای مداخله را می‌نمایاند. شناخت تحولات نوپدید دینی و معنوی در عصر جهانی شدن مبتنی است بر واکاوی پژوهش‌ها و یافته‌های تخصصی از منظری چندگانه و تطبیقی؛ جهانی و ملی.

ساختار اثر

این اثر در سه فصل تألیف شده است؛ در فصل اول که با عنوان «چیستی تحولات نوپدید دینی و معنوی» به رشته تحریر درآمده، بعد از روشن شدن معنای برخی مفاهیم اصلی موجود در عنوان کتاب جنبه‌های مهم مقارن و مرتبط، بلکه مقدم و تأثیرگذار بر تحولات دینی جدید معرفی می‌شوند. آیا جنبشی به عنوان جنبش عصر جدید وجود دارد یا اینکه فقط برساخته‌ای رسانه‌ای است؟ ادعاهای جنبش عصر جدید درباره خود - بهسازی و بهبود در روابط اجتماعی فرد چیست؟ سپس در ادامه همین فصل، ویژگی‌های عمده تحولات دینی معاصر مطرح می‌شوند.

در این فصل، همگرایی ادیان جدید و قدیم، شکل‌های جدید معنویت و فرق آن با دین‌داری، گونه‌هایی از تغییر دینی که متأثر از نوسازی و جهانی شدن پدید می‌آیند، فرایندهای بومی شدن یا جهان - محلی شدن، ویژگی جهانی که برخی جنبه‌های دینی جدید به خود گرفته‌اند، جهت گیری ها و اهداف جدید دینی، بنیادگرایی دینی جدید و مباحث دیگری از این نوع مطالعه بررسی می‌شود.

«چگونگی تحولات نوپدید دینی و معنوی» عنوان دومین فصل از کتاب حاضر است که آمیزه ای از توصیف و تبیین با غلبه جنبه توصیفی در سطح میانی و خرد است.

"مسلم است که مواجهه درست با این واقعیت اجتماعی با هدف حفظ نظم اجتماعی مبتنی بر شناخت علمی و بی‌طرفانه آن است"در این فصل، ابتدا نابسندگی ویژگی‌های روانشناختی برای تبیین ارزیابی می‌شود و به دنبال آن فرآیند شکل‌گیری گروه‌ها و سپس فرایند تغییر آئین اعضای تازه وارد گروه‌ها به تفصیل توصیف می‌گردد. ترکیب الگوهای تغییر آئین و گونه‌های اصلی تغییر آئین پیشرفت خوبی در این عرصه علمی محسوب می‌شود. در پایان فصل نیز بحث مختصری درباره پیامدهای مشارکت در گروه‌های نوپدید دینی و معنوی در می‌گیرد.

سومین و آخرین فصل از این کتاب با عنوان «چرایی تحولات نوپدید دینی و معنوی» به نگارش درآمده است؛ در این فصل که دیدگاهی عمدتاً کلان و گاهی میانی بر آن حاکم است، در اولین مبحث، ویژگی‌های اجتماعی اعضای تازه وارد به گروه‌های دینی جدید توصیف می‌شود و در آخرین مبحث نیز رابطه جامعه با تحولات دینی معاصر توصیف می‌گردد؛ ولی بخش غالب این فصل، مباحث مربوط به بررسی تبیین‌های مختلف جامعه شناختی است؛ تبیین‌هایی که برای توضیح علّی تحولات نوظهور دینی و معنوی پرداخته شده است.

جستجوی هویت

بحث از بحران هویت در دنیای مدرن همیشه بحثی سرزنده در نوشته‌های روانشناختی بوده است؛ به ویژه نوجوانان ممکن است فقدان هویت را تجربه کنند. فقدان هویت گاهی برای جوانان نیز خصوصاً وقتی گزاره‌ای مهمی را در زندگی تجربه می‌کنند، اتفاق می‌افتد. بحران هویت به بی کفایتی (یا احساس بی‌کفایتی) شخص در گرفتن تصمیماتی که با آنها مواجه می‌شود، اشاره می‌کند.

این گونه بحران به طرد کردن اقتدار پدر و مادر ارتباط داده شده است.

به نظر می‌رسد بحران در نوجوان زمانی ظاهر می‌شود که او آموزه‌ها، ارزش‌ها و برنامه‌های والدین خود را رد می‌کند تا درباره انتخاب مسیری به سوی بزرگسالی، خودش تصمیم بگیرد. طرد کردن درون دادهای والدین خلائی درونی در فرد ایجاد می‌کند که باید پیش از تصمیم گرفتن برای زندگی آینده پر شود. به طور معمول به دنبال طرد آموزه‌های پدر و مادر مرحله‌ای از کاوش ایده‌ها، سبک زندگی‌ها یا شیوه‌های ارتباط با مردم برای نوجوان شروع می‌شود.

در بحث از ادیان جدید نیز بسیاری از جوانان که در جهانی به لحاظ دینی و اخلاقی ناایمن پرورش یافته‌اند، ممکن است از دست دادن احساس هویت را تجربه کنند؛ یعنی فاقد این احساس عادی شود که هر فرد یک تداوم تاریخی دارد. آنها ممکن است نگرش خود را به زندگی بارها و بارها تعطیل یا تعویض کنند و به قدری تجارب متفاوت متعدد را بیازمایند که به این آگاهی برسند که هویت ایشان به طور شگرفی طی یک دوره نسبتاً کوتاه زمانی متحول شده است. ممکن است چنین احساسی را این گونه توصیف کنیم: احساس گم شدن، احساس هیچ تکیه گاهی نداشتن و احساس انقطاع از محیط گذشته و حاضر.