هنر چلنگری دهاقان رو به نابودی/ باز هم پای چین در میان است

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها، الهام هاشمی: آتش به پا کرد تا کوره‌اش داغ شود، کوره آن قدر داغ شد تا که آهن گداخته شود و این فلزهای گداخته با دست‌های پر تلاش مرد آهنگر، تبدیل به محصول شد، آن هم تولیدی ایرانی و در اوج کیفیت و سخت‌کوشی که حاصل دقت و تمرکز بسیار است؛ همین آهنی که زمخت و خشن به نظر می‌آید با دستان مهربان آهنگر دهاقانی تبدیل به هنر خاص و کمیاب «چلنگری» می‌شود.

«چلنگری» یا همان آهنگری سنتی، گرچه هزاران سال قدمت دارد اما این روزها کاملاً فراموش شده است چراکه متأسفانه اجناس چینی و ماشینی، هنر را هم از ما دور کرده‌اند اما خوشبختانه در بازار قدیمی دهاقان که قدم می‌زنی علاوه بر بوی کاه‌گل و درب‌های چوبی مساجد قدیمی‌اش، صدای چکشی به گوش می‌رسد، صدایی که گوش خراش نیست و به سبب وجه هنری‌اش آرامش را به روح انسان منتقل می‌کند و بر دل نیز می‌نشیند.

بی‌اختیار به دنبال این صدا می‌روی تا بالاخره به اتاق کوچک کاه‌گلی می‌رسی که خبری از سرامیک و دکورهای شیک و لاکچری در آن نیست؛ در نگاه نخست جذب کوره‌ای می‌شوی که در وسط آن اتاق قرار دارد و حرارت و صدای پرهیاهوی آن آدم را به شوق وا می‌دارد، با ذوق در می‌یابی که برخلاف تصورت حداقل اینجا هنوز چلنگری یا همان هنر آهنگری سنتی زنده و روشن است.

اینجا جایی است که یکی از آخرین بازمانده‌های هنر آهنگری، حتی در اوج تابستان کنار حرارت کوره، گرما را راحت تحمل می‌کند و حتی ترجیح می‌دهی به جای استفاده از هوای خنک پارک، کنار این کوره خاص و بی نظیر لحظاتی و حتی ساعاتی را سپری کنی زیرا این کوره در هر شهر یا کشوری روشن نیست!

آهنگر دهاقانی بر خلاف تصورم جوان است، صبور و خندان آهن را از دل کوره داغ بیرون می‌آورد و چکش را مدام بر روی آهن گداخته و قرمز شد میزد و بعد آن را در آب فرو می‌کرد، اما خیلی زود شروع به درد دل با صدای بلند کرد تا مبادا صدای کوره مانع شنیدن صدایش بشود و من دردش را خوب نشوم.

با نعمت الله حاجی محمدی تنها و شاید آخرین «آهنگر سنتی دهاقانی» به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه از مدنظر خوانندگان می‌گذرد:

آقای حاجی محمدی! هنر آهنگری سنتی از چه زمانی در دهاقان رواج داشته است و شما چند سال است به این حرفه اشتغال دارید؟

ببیند این هنر از زمان‌های بسیار قدیم و حتی در زمان پیامبران برای ساخت شمشیر و نعل وجود داشته و به مرور زمان در طول تاریخ ساخت وسایل بیشتر و متعددی را در بر گرفته است. ۱۷ نسل از خانواده ما از جمله پدر، پدربزرگ و عموها به شغل و هنر آهنگری سنتی در دهاقان مشغول بوده‌اند و من هم از سن ۱۴ سالگی تاکنون بهاین هنر روی آورده‌ام و به این کار پرداخته‌ام.

در واقع خانواده ما بیش از ۴۰۰ سال، هنر آهنگری سنتی را در دهاقان زنده نگه‌داشته‌اند، در واقع هنر آهنگری سنتی میراث خانوادگی ما قلمداد می‌شود؛ میراثی هنری و بی نظیر که به ندرت در دیگر نقاط ایران و حتی دنیا وجود دارد.

در حال حاضر چه وسایلی در آهنگری ساخته می‌شود؟

اکنون من تنها اشیا سبک وزن از جمله نعل، سه پایه، انبر، زنجیر، میخ طویله، منقل آهنی، وسایل کشاورزی مثل داس، قسمت‌هایی از بیل و تیشه را برای کشاورزان می‌سازم زیرا شغل بسیاری از مردم دهاقان کشاورزی است.

از چه وسایلی برای این کار استفاده می‌کنید؟

سندان، موتور جوش، قیچی آهن، چکش و کوره سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ این وسایل هر کدام در مرحله‌ای از کار مورد استفاده قرار می‌گیرد، بدین منظور فلز را در کوره می‌گذارم تا داغ و گداخته شود، پس از بیرون آوردن از کوره به وسیله چکش آن قدر بر روی آن می‌کوبم تا شکل مورد نظر را به خود بگیرد؛ گاهی چندین بار فلز را درون کوره قرار می‌دهم تا بالاخره به شکل مورد نظر مشتری در بیاید.

آیا استقبال مردم از این شغل، راضی کننده و مناسب است؟

نه، متأسفانه من شاهد هیچ استقبالی از سوی مردم نیستم و کوره آهنگری سنتی دهاقان که واژه زیبای هنر را به خود نسبت داده، با بی مهری مردم مواجه شده است، اما من هنوز عاشق صدای این کوره و صدای چکش‌هایش هستم.

از مسئولان شهرستانی و استانی چه خبر؟ آیا مسئولان به فکر شما هستند و از این هنر حمایت می‌کنند؟

نه هیچ مسئولی به سراغ این هنر که در گوشه بازار قدیمی دهاقان نجیبانه گداخته می‌شود نمی‌رود و سراغی از آهنگری دهاقان را نمی‌گیرند.

بازار کسب و کار آهنگری سنتی دهاقان این روزها چگونه است؛ داغ و پر رونق و یا.....؟!

هر روز صبح با یاد و نام خداوند کوره آهنگری را روشن می‌کنم و گرمایش را حتی در تابستان به جان می‌خرم اما مشتری و خریدارها بسیار کم هستند و به همین سبب این هنر کمیاب و خاص، درآمدزا و پر رونق نیست و زندگی ام را به سختی تأمین می‌کنم؛ البته باز هم خدا را شکر می‌کنم که نانی حلال در سفره‌ام می‌گذارم.

ورود محصولات چینی سبب شده تا ایرانیان هنر چلنگری را فراموش کنند و از کیفیت ناب این کار غافل شوند؛ کارخانه‌جات صنعتی هم اقدام به ساخت و تهیه ابزار چلنگری نموده و مردم را نیز جذب کرده‌اند و در نهایت چلنگری به مرور و شاید به تناسب زمانه به فراموشی سپرده شده است.

چرا مشتری‌های این هنر با وجود نیاز به وسایل آن کم شده‌اند و مردم چگونه احتیاجات خود در این زمینه را مرتفع می‌کنند؟

ورود محصولات چینی سبب شده تا ایرانیان هنر چلنگری را فراموش کنند و از کیفیت ناب این کار غافل شوند، هم‌چنین با ورود آهنگری ماشینی و رشد تکنولوژی، روند استقبال مردم از آهنگری ماشینی بسیار کم شده و حتی در بسیاری از شغل‌ها و واحدهای تولیدی هیچ گونه نیازی به آهنگری سنتی ندارند و کاملاً با آهنگری سنتی خداحافظی کرده‌اند، زیرا کارخانه‌جات صنعتی هم اقدام به ساخت و تهیه ابزار چلنگری نموده و مردم را نیز جذب کرده‌اند و در نهایت چلنگری یا همان آهنگری سنتی به مرور و شاید به تناسب زمانه به فراموشی سپرده شده است گرچه نقش ما نیز در این امر کم نیست.

سختی‌های شغل آهنگری از دیدگاه شما چیست؟

آهنگری هنر و حرفه‌ای دوست داشتنی و شیرین است اما به سخت‌کوشی و تلاش هم نیاز دارد اما متأسفانه امرار معاش با این شغل بسیار سخت است و برخلاف سختی کار از درآمد بسیار پایینی برخوردار است.

از اشتیاق جوانان دهاقانی برای ورود به این هنر برایمان بگویید؟

جوانان به دنبال کارهای به روز و جدید هستند و هیچ تمایلی به مشاغل سنتی از جمله آهنگری سنتی ندارند، حتی فرزندان من نیز مخالف ورود به این حرفه هستند زیرا فاقد درآمدزایی خوب و مناسب است و همین موضوع سبب نگرانی ما شده است. به سبب نبود بازار و درآمدزایی مناسب همه آهنگران سنتی به تنهایی مشغول به کار هستند و من هم تا کنون حتی یک نفر را هم آموزش نداده‌ام زیرا هیچ علاقه‌مندی به من مراجعه نکرده است.

آیا این کوره داغ و با قدمتی طولانی حق زنده ماندن ندارد؟

چه کسی باید راهکار و چاره‌ای برای زندگی این کوره هنری ارائه دهد؟ این مسئولان دهاقانی هستند که نباید بگذارند این هنر با بی مهری و بی فکری خاموش شود زیرا با توجه به اینکه من تنها آهنگر این شهرستان و شاید استان اصفهان هستم بعد از من حتی اگر علاقه‌مندی وجود داشته باشد اما کسی وجود ندارد که این هنر را آموزش دهد.

کوره آهنگری دهاقان در ظاهر کوره است اما درواقع نمودی از پویایی و تلاش است؛ با این روند و این بی مهری‌هایی که نسبت به هنر آهنگری سنتی شده است با قدمت چهار صد ساله بعد از من برای همیشه خاموش خواهد شد.

مسئولان باید نیروی محرکه‌ای برای زنده ماندن و داغ‌تر شدن این هنر باشند و همه زیرساخت‌ها و زمینه‌ها را برای شناساندن این هنر منحصر به فرد فراهم نمایند حتی از این هنر خاص برای جذب گردشگری و توریست استفاده کنند اما تا کنون هیچ‌گونه اقدامی صورت نگرفته است هیچ‌کس دیگر سراغی از آهنگری سنتی و با قدمت چند صد ساله دهاقان را نمی‌گیرد و خاموشی این کوره سنتی بعد از ۴۰۰ صد سال تلاش و سخت‌کوشی، به جز هنرمندان دهاقانی، هیچ کسی را تا کنون نگران نکرده است.

چه انتظاری از مسئولان امر دارید به ویژه اینکه نام «چلنگری» به عنوان یک هنر ثبت شده است اما هیچ تلاشی برای حفظ آن نمی‌شود؟!

این کوره داغ دیگر به راحتی یافت نخواهد شد اما با این روند قطعاً خاموش خواهد شد و چهارصد سال قدمت فراموش خواهد شد، پس مسئولان باید نیروی محرکه‌ای برای زنده ماندن و داغ‌تر شدن این کوره هنری باشند و همه زیرساخت‌ها و زمینه‌ها را برای شناساندن این هنر منحصر به فرد فراهم نمایند و بازار چلنگری

دهاقان را گرم و جاودان کنند و حتی از این هنر خاص برای جذب گردشگری و توریست استفاده کنند اما تا کنون هیچ‌گونه اقدامی صورت نگرفته و به این نیندیشیده‌اند که با این روند، کوره آهنگری سنتی دهاقان به زودی خاموش می‌شود و دیگر کسی برای آموزش این هنر به جوانان وجود نخواهد داشت.