توصیه‌های امام حسن مجتبی (ع)‌ برای کسب درآمد حلال

اهمیت کار و کسب رزق حلال و دوری از کسب حرام از مهم‎ترین مسائل دین مبین اسلام بوده است و علاوه بر آیات مختلفی که خداوند متعال در این باره نازل کرد، روایات متعددی در باب کسب و کار از سوی اهل‎بیت علیهم‌السلام صادر شد؛ این روایات به قدری زیاد است که فقهای اسلام کتاب‎‌‌هایی را با عنوان «مکاسب» نگاشتند و از سوی دیگر محدثین شیعه بخش‌‎های متعددی از کتاب خود را به عناوینی مانند «باب کسب حلال و حرام» اختصاص دادند و ذیل آن روایات فراوانی از اهل‎بیت (ع) را در اهمیت آن آوردند؛ بنابراین تشویق و ترغیب به شغل و کسب درآمد حلال از آموزه‌های ناب اسلامی و مکتب تشیع است و اهل بیت وحی علیهم‌السلام در موارد متعددی تشویق به کسب درآمد آن هم از مسیر حلال کردند.امام رضا علیه‌السلام در روایتی فرمود: «الَّذی یطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یکُفُّ بِهِ عِیالَهُ اَعْظُمُ اَجْراً مِنَ الْمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»؛ یعنی کسی که دنبال روزی می‌رود تا آبروی خود و خانواده‌اش را حفظ کند، اجر و پاداشش از رزمنده‌ای که در راه خدا جنگ می‌کند بیشتر است؛ (وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۶۷)

حال موضوعی که وجود دارد، زیاده‌خواهی در کسب روزی است. در صورت کلی، کسب درآمد آن هم در شرایط اقتصادی فعلی از مسیر‌های شرعی وظیفه هر انسانی است و گاهی ممکن است فرد به فکر شغل دوم یا سوم هم باشد، منتها منظور از زیاده‌خواهی، یعنی «برای کسب درآمد به هر دری زدن» تا حدی که انسان را به مسیر‌های ناپسند سوق دهد. کسی که تقیدی به شرعیات ندارد، شیطان ممکن است او را به نحوی از مسیر منحرف کند و افرادی هم که سعی می‌کنند به وجه شرعی کسب درآمد کنند، به نحوی دیگر؛ مثلاً با توجیه‌تراشی به ورطه گناه و شبهه بیفتند. این توجیه‌تراشی ممکن است در یک اداره به صورت کم‌کاری، عدم وظیفه‌شناسی، استفاده از بیت‌المال و یا استفاده از رانت نمود یابد و یا ممکن است در عرصه شغل‌های آزاد رخ دهد؛ از جهت ماهیت عمل تفاوتی با هم ندارند. در هر صورت دود آن و بلکه طبق روایات، آتش آن زندگی فرد را بدون آنکه بداند، فرا می‌گیرد، همچنان که امام هادی علیه‌السلام درباره عاقبت شوم اموال حرام آمده است: «همانا اموال حرام، رشد و نموّ ندارد و اگر هم احیاناً رشد کند و زیاد شود برکتی نخواهد داشت و با خوشی مصرف نمی‌شود و آنچه را از اموال حرام انفاق و کمک کرده باشد اجر و پاداشی برایش نیست و هرچه باقی بگذارد نیز توشه او برای رفتن به آتش دوزخ است؛ إنَّ الْحَرامَ لا یَنْمی وَ إنْ نَمی لا یُبارَکُ فیهِ وَ ما أنْفَقَهُ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْهِ وَ ما خَلَّفَهُ کانَ زادَهُ إ لَی النّارِ.» (الکافی، ج ۵, ص ۱۲۵) منتها، چون معمولاً ما انسان‌ها به روزمرگی دچار می‌شویم، زیاد توجهی به عاقبت عمل نداریم.

امام حسن مجتبی علیه‌السلام در روایتی به این مسئله انذار داده، خطاب به فردی فرمود: «این چه حالتی است؟! مانند دشمن برای طلب روزی در جهاد و تلاش نباش (تا به گناه بیفتی) و مانند انسان تسلیم، آن را به تقدیر واگذار نکن‏؛ زیرا به دنبال روزی رفتن جزو سنت و میانه‏‌روی در درخواست، از عفت است‏.

"کسی که تقیدی به شرعیات ندارد، شیطان ممکن است او را به نحوی از مسیر منحرف کند و افرادی هم که سعی می‌کنند به وجه شرعی کسب درآمد کنند، به نحوی دیگر؛ مثلاً با توجیه‌تراشی به ورطه گناه و شبهه بیفتند"عفت از هیچ رزقی جلوگیری نمی‌‏کند و حرص، هیچ فضلی را به دنبال نمی‌‏آورد؛، زیرا روزی تقسیم و مقرر شده و مرگ دربرگیرنده است و به کار گرفتن حرص، گناهان را جلب می‌کند؛ یَا هَذَا لَا تُجَاهِدِ الطَّلَبَ جِهَادَ الْعَدُوِّ وَ لَا تَتَّکِلْ عَلَی الْقَدَرِ اتِّکَالَ الْمُسْتَسْلِمِ فَإِنَّ إِنْشَاءَ الْفَضْلِ مِنَ السُّنَّةِ وَ الْإِجْمَالَ فِی الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّةِ وَ لَیْسَتِ الْعِفَّةُ بِدَافِعَةٍ رِزْقاً وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلا...»

این روایت چند نکته را در بر دارد:

۱. انسان نباید مانند کوشش دشمنان در طلب روزی تلاش کند تا به گناه بیفتد.

۲. از کسب روزی غافل نشوی و آن را به تقدیر خداوند واگذار نکنی بلکه باید با توکل بر خدا در کسب روزی تلاش کرد.

۳. کسب روزی از سنت نبوی است.

۴. در کسب درآمد باید جانب عفت را پیش گرفت و به خاطر یک افزون‌خواهی یا راحتی، بی‌مورد آبروی خود را در خطر نیانداخت.

این عفت‌ورزی باب رزق را هم باز می‌کند.

۵. نباید نسبت به کسب درآمد حرص و طمع داشت

منبع: تسنیم