ایران و انتخابات آمریکا بخش ششم؛ از محور شرارت تا برجام

ایران و انتخابات آمریکا بخش ششم؛ از محور شرارت تا برجام

• رضا شادمان
• روزنامه‌نگار

۶ ساعت پیش

انتخابات امسال آمریکا برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. اما تحولات سیاست داخلی و خارجی آمریکا و انتخاب ریاست جمهوری که برای چهار سال قدرت را به دست می‌گیرد دهه‌ها است که برای مردم ایران و حکومت‌ها اهمیت داشته است. در مجموعه گزارش‌هایی روابط ایران و آمریکا و سیاست‌های دولت‌های این کشور در امور ایران از دوران مشروطه تا امروز مرور شده است.

ایران و انتخابات آمریکا:

• بخش اول: 'فوج نجات' و دوران کوتاه خوش‌بینی
• بخش دوم: پیروزی آیزنهاور و آغاز 'عشق و نفرت'
• بخش سوم؛ کمک شاه به ستاد نیکسون، پیام خمینی به کندی
• بخش چهارم؛ آمدن جیمی کارتر و انقلاب در ایران
• بخش پنجم؛ پیروزی ریگان در دوران جنگ عراق

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

فروش سلاح ضدتانک از سوی آمریکا و از طریق اسرائیل به ایران در جنگ ایران و عراق

طی چهل و اندی سال که از اشغال سفارت آمریکا در تهران و اجرای رسمی "سیاست غرب‌ستیزی در جمهوری اسلامی ایران" می‌گذرد، در مقاطعی دو کشور به آستانه جنگ رسیده‌اند، و به‌عکس، در مواردی تا مرز عادی‌سازی روابط پیش رفته‌اند. هیچ‌کدام از این دو حالت اتفاق نیفتاده و تهران و واشنگتن همچنان در حالت نه جنگ، نه صلح به سر می‌برند.

• پوشش انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا در بی‌بی‌سی فارسی

زمامداری رونالد ریگان همزمان بود با سال‌های جنگ ایران و عراق. او به صراحت اعلام کرده بود که این جنگ نباید برنده‌ای داشته باشد و نقشه مناطق نفتخیز خاورمیانه نباید تغییر کند.

"ایران و انتخابات آمریکا بخش ششم؛ از محور شرارت تا برجامرضا شادمان روزنامه‌نگار۶ ساعت پیشانتخابات امسال آمریکا برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد"از این رو بود که دولتش در طول جنگ گاه به ایران و اغلب به عراق کمک می‌کرد. یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی ایران در آن سال‌ها، گروگان گرفتن اتباع غرب در لبنان و تاخت زدن آنها در ازای پرداخت پول یا معاملات دیگر بود.

در سال ۱۹۸۶ افشای فروش سلاح ضد تانک از سوی آمریکا و از طریق اسرائیل به ایران، و هزینه کردن عواید این معامله برای کمک به شورشیان ضدمارکسیست نیکاراگوئه، رسوایی بزرگی در واشنگتن به بار آورد. اما وقتی ایران به مین‌گذاری در خلیج فارس روی آورد و تهدیدی برای صدور نفت از منطقه شد، ایالات متحده به یک ضرب شست نظامی در حمله به سکوهای نفتی و ناوهای ایرانی، و یک "خطای نظامی" در سرنگون کردن هواپیمای مسافری ایران، پایان جنگ را عملا رقم زد.

• ماجرای ارسال سلاح از خاک اسرائیل به ایران چه بود؟

انتخاب یک جمهوری‌خواه دیگر، جورج بوش (پدر) در سال ۱۹۹۸، ناخواسته منافع ایران و آمریکا را به هم نزدیک کرد.

حمله صدام حسین به کویت در سال ۱۹۹۰ و لشکرکشی آمریکا و متحدانش، عملا ماشین جنگی صدام حسین را نابود کرد، اما بوش از بیم به‌هم ریختن کل منطقه پس از بروز خلاء قدرت در بغداد، گذاشت صدام حسین سرجایش بماند.

در انتخابات سال ۱۹۹۲، یک دموکرات اصلاح‌گرای جوان به نام بیل کلینتون به کاخ سفید راه یافت. هم و غم آقای کلینتون سروسامان دادن به وضع داخلی آمریکا و مشغولیت خارجی اصلی‌اش جنگ خونین بالکان بود. اما در دوره اول ریاست جمهوری او بود که کنگره اکثرا جمهوری‌خواه به رهبری سناتور داماتو، قانون تحریم‌های ایران و لیبی را تصویب کرد و کلینتون هم چاره‌ای جز امضای آن نداشت.

بیل کلینتون چهار سال بعد هم دوباره انتخاب شد، و از قضا دوره دوم ریاست جمهوری‌اش مصادف شد با زلزله‌ای سیاسی در ایران. محمد خاتمی اصلاح‌طلب با حمایت بخش بزرگی از رای‌دهندگان، به ریاست جمهوری رسید، و از جمله، تنش‌زدایی در سیاست خارجی را در برنامه کار خود قرار داد. کمی بعد شوراهای شهر و روستا و یک سال بعد مجلس شورای اسلامی هم به تسخیر اطلاح‌طلبان درآمد و ظاهرا شرایط برای آشتی ایران و غرب فراهم شد.

"اما تحولات سیاست داخلی و خارجی آمریکا و انتخاب ریاست جمهوری که برای چهار سال قدرت را به دست می‌گیرد دهه‌ها است که برای مردم ایران و حکومت‌ها اهمیت داشته است"سفرهای خارجی محمد خاتمی و دیدارهای متقابل سیاستمداران غربی از ایران، در سال‌های پس از انقلاب بی‌سابقه بود.

آقای خاتمی از "دیوار بلند بی‌اعتمادی" میان تهران و واشنگتن گفت، و مادلین آلبرایت، وزیر وقت خارجه ایالات متحده، علنا بابت سرنگونی دولت مصدق در سال ۱۳۳۲ پوزش خواست. آمریکا واردات کالاهای خاصی را از ایران مجاز اعلام کرد. همه در انتظار دیدار خاتمی و کلینتون در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک بودند، اما ظاهرا با هشداری از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، در آخرین لحظه "در دستشویی پنهان شد" تا با همتای آمریکایی‌اش روبه‌رو نشود. همه رشته‌ها پنبه شد.

در اواخر سال پایانی قرن بیستم و سال پایانی ریاست جمهوری بیل کلینتون، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به مجادله درشمارش آرا کشید.

در نهایت، جورج دبلیو بوش (پسر) جمهوری‌خواه، با شمارش مجدد آرا و با اختلافی ناچیز، به جای رقیب دموکراتش ال گور، به کاخ سفید رفت. در همان زمان، ایران تا آستانه جنگ با طالبان حاکم بر افغانستان پیش می‌رفت.

هنوز یک سال از انتخاب بوش (پسر) نگذشته، اسلام‌گرایان القاعده روز یازده سپتامبر ۲۰۰۱ حملات تروریستی در خاک آمریکا را آغاز کردند. روشن شد که اسامه بن لادن رهبر القاعده، از افغانستان و زیر حمایت طالبان حملات را سازمان‌‌دهی کرده است. دولت بوش بسیج نیروهایش در منطقه را شروع کرد و پس از تشکیل ائتلافی بین‌المللی به افغانستان لشکر کشید. ایران که از پیش حامی ائتلاف شمال افغانستان به رهبری احمد شاه مسعود بود، پشت پرده هم به عملیات نظامی ائتلاف یاری رساند و در نهایت طالبان سرنگون شد.

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

حمله به برج‌های تجارت جهانی در آمریکا توسط اسلام‌گرایان القاعده روز یازده سپتامبر ۲۰۰۱ به رهبری اسامه بن لادن

جورج بوش اما، اندکی بعد دکترین "محور شرارت" را اعلام کرد و ایران را در کنار عراق و کره شمالی در این محور جا داد.

"او به صراحت اعلام کرده بود که این جنگ نباید برنده‌ای داشته باشد و نقشه مناطق نفتخیز خاورمیانه نباید تغییر کند"گام بعدی او پس از سرنگونی طالبان، حمله به عراق و سرنگونی حکومت صدام حسین بود، تحولی که ناخواسته به سود ایران تمام شد، و شیعیان را در عراق به قدرت رساند. اما تحول دیگری در راه بود: رئیس جمهوری جدید ایران، محمود احمدی‌نژاد، با حمایت آقای خامنه‌ای، گسترش و تقویت برنامه هسته‌ای را از سیاست‌های اصلی خود کرد، اقدامی که در عمل به اتحاد آمریکا، اروپا و بیشتر کشورهای جهان علیه "یک ایران دارای سلاح هسته‌ای" انجامید.

اعمال تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران از سال ۲۰۰۶ شروع شد. همزمان، دولت آمریکا به مقابله با نفوذ ایران در منطقه، به‌خصوص در میان شبه‌نظامیان عراق، برآمد. دیک چینی، جان بولتون و دیگر نومحافظه‌کاران نزدیک به آقای بوش، خواهان حمله نظامی به ایران بودند، اتفاقی که هر چه بود تا پایان دوره دوم ریاست جمهوری بوش پسر رخ نداد.

ماه مه سال ۲۰۰۸ گزارش شد که دولت بوش طرح نخست وزیر اسرائیل برای بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران را وتو کرده‌ است.

پیروزی باراک اوباما و آغاز مذاکرات

انتخابات سال ۲۰۰۸ آمریکا، شاهد روی کار آمدن باراک اوباما، اولین رئیس‌جمهوری سیاهپوست در ایالات متحده و ظاهرا نقطه پایانی بر سیاست خارجی ستیزه‌جویانه جورج بوش بود. آقای احمدی‌نژاد اولین رئیس‌جمهوری ایران بود که انتخاب یک رئیس‌جمهوری جدید در آمریکا را تبریک گفت، هر چند درپیامش او را نصیحت و دلالت هم کرد.

نوروز سال ۱۳۸۷، آقای اوباما در پیامی ویدیویی مستقیما خطاب به مردم ایران گفت: "ایالات متحده می‌خواهد ایران جایگاه برحق خود را در جامعه جهانی به دست آورد، اما این مستلزم پذیرش مسئولیت‌هایی جدی است." حدود یک ماه بعد، اما، رکسانا صابری، خبرنگار ایرانی-آمریکایی به جرم جاسوسی به هشت سال زندان محکوم شد. تابستان آن سال، ایالات متحده پنج دیپلمات زندانی ایرانی را آزاد کرد و خانم صابری هم به آمریکا برگشت.

انتخابات بحث برانگیز ریاست جمهوری ۱۳۸۸ در ایران، نقطه عطف دیگری در نگاه بخش بزرگی از ایرانیان به زمامداران کاخ سفید بود. در برخی تظاهرات گسترده در شهرهای ایران در اعتراض به تقلب در انتخابات، معترضان خواهان حمایت دولت آمریکا بودند و شعار می‌دادند: "اوباما، یا با اونها، یا با ما." ولی دولت اوباما عملا واکنش قاطعی به تظاهرات اعتراضی و سرکوبی آن توسط نیروهای امنیتی نشان نداد.

"یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی ایران در آن سال‌ها، گروگان گرفتن اتباع غرب در لبنان و تاخت زدن آنها در ازای پرداخت پول یا معاملات دیگر بود"

منبع تصویر،

Getty Images

توضیح تصویر،

توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵

روابط حکومت ایران با دولت آمریکا تا پایان ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد تنش‌آلود بود، و آمریکا توانست با همراهی پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان، تحریم‌های بی‌سابقه بین‌المللی علیه ایران وضع کند. اقتصاد ایران از تحریم‌های بین‌المللی ضربه سنگینی خورد.

تقریبا دو سال و نیم مانده به پایان دومین دوره ریاست جمهوری اوباما، در ایران حسن روحانی جای آقای احمدی‌نژاد را گرفت. وعده او حل مشکل تحریم‌ها و بهبود وضع اقتصادی بود. بعدها آشکار شد که مذاکرات محرمانه میان ایران و واشنگتن پیش از انتخاب او و به میانجی‌گری عمان شروع شده بود.

منبع تصویر،

White House

مهر ماه ۱۳۹۲ باراک اوباما و حسن روحانی تلفنی گفتگو کردند. این اولین گفتگوی مستقیم میان رئیس جمهوری ایران و آمریکا بعد از انقلاب بود.

خبر این مکالمه را باراک اوباما در یک کنفرانس خبری در واشنگتن اعلام کرد.

آقای اوباما گفت که او پس از گفت و گو با همتای ایرانی خود به این نتیجه رسیده است که دو کشور می‌توانند به یک توافق جامع برای پایان دادن به مناقشه هسته ای دست پیدا کنند.

• روحانی و اوباما تلفنی گفت‌وگو کردند
• روحانی: اگر تلفن اوباما را جواب نمی‌دادم، توافق اتمی با سختی انجام می‌شد

دولت آقای روحانی پس از دو سال مذاکره فشرده با شش قدرت جهانی، سرانجام در سال ۱۹۹۴ بر سر برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به توافق رسید. آقای روحانی وعده گشایش اقتصادی ‌می‌داد و سودای "برجام۲" را برای گشودن فضای سیاسی و اجتماعی داخلی در سر داشت.

• گاهشمار برجام، از اجرا تا اغما

اما آینده ورق دیگری در آستین داشت. انتخابات در واشنگتن، بار دیگر معادلات تهران را به هم می‌ریخت.