بازتکوین هویت اسلامی-ایرانی در دوران دفاع مقدس

همچنان که در مبارزات انقلابی، تولی و تبری نزد امام خمینی (ره) به معنی قطع روابط و عدم همکاری با حکومت طاغوت و تلاش برای ایجاد مؤسسات جدید قضایی، مالی، سیاسی و فرهنگی بود، در دوران دفاع مقدس نیز ایشان که خود از مرحله جهاد اکبر (مبارزه با نفس) گذشته بود، جهاد در راه آزادی از حکومت ظلم و جور و استبداد و استعمار را نیز در دستور کار خود و راهنمای مبارزات پیروانش قرارداد.

به گزارش ایسنا، با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران، امام خمینی (ره) علاوه بر نقش ایدئولوگ و رهبری انقلاب، منزلت رهبری مدیر و سیاست‌گذار را نیز به دست آورد و ازآنجا که اساس اندیشه انقلابی و الگوی حکومت اسلامی ایشان، گفتمان بازگشت به خویشتن بود، حکومت پس از انقلاب نیز بر همین اساس شکل گرفت.

در واقع نظام جمهوری اسلامی به‌عنوان ثمره انقلاب اسلامی از یکسو مبتنی بر نگرش انتقادی نسبت به غرب و از سوی دیگر نماد احیای هویت دینی یا به‌عبارت‌دیگر حاصل پیروزی گفتمان بازگشت به خویشتن بر گفتمان غرب‌گرایی است و گفتار و رفتار امام خمینی (ره) در دوران دفاع مقدس نیز در ادامه همین رویارویی دو گفتمان، قابل‌فهم و ارزیابی است.

نکته قابل‌تأمل در اندیشه امام (ره) که از آن به‌عنوان حلقه اتصال دوران انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس استفاده می‌کند این است که اگر از حکومت ظلم و جور و فساد و طاغوت سخن می‌گوید، منظور او شامل همه حکومت‌های غیر اسلامی می‌شود.

در واقع او با شناختی که از اسلام اصیل حاصل کرده، در قیاس با ملاک و معیارهای این هویت ناب و اصیل اسلامی، هم حکومت‌های نامشروع پس از پیامبر را مورد انتقاد قرار می‌دهد و هم حکومت‌های غرب‌زده امروزین را به چالش می‌طلبد.

بر همین اساس است که وی حاکمیت حزب بعث در عراق و حکومت پهلوی را از یک سنخ و به‌عنوان نماد حکومت‌های طاغوت محسوب می‌کند:

دوباره آمریکا همان تیغی که به دست محمدرضا سپرده بود، در کف صدام، این زنگی مست نهاد. صدام چه کرد؟ آیا صدام همان کاری را که شاه قبل از انقلاب انجام داده بود، انجام نداد؟

شاه قبرستان‌های ما را از سروهای بلند آزادی پر نساخت؟ آیا صدام که از قدرت برتر و مانور بیشتری برخوردار بود، غیرازاین کرد؟ آیا شاه کشورمان را به آمریکا نفروخته بود؟ آیا صدام برای فروختن ایران به آمریکا به‌صورت دیگری عمل نکرد؟

در دیدگاه امام خمینی (ره)، دفاع ملت ایران در مقابل تجاوز رژیم بعث عراق، مبارزه‌ای بر مبنای آموزه‌های اسلامی و در راستای استقرار حکومت عدل اسلامی بود؛ زیرا به اعتقاد ایشان، مردم مسلمان حق ندارند که غیر مسلمین را در امور خود دخالت دهند که مسلط بر سرنوشت آنان شوند و واجب است که با آن مبارزه اسلامی کنند تا استقلال جامعه خود را به دست بیاورند

مروری بر گفتارها و رفتارهای امام خمینی (ره) در دوران دفاع مقدس نیز همانند دوران انقلاب به‌خوبی نشان می‌دهد که او نه‌تنها دفاع از فرهنگ و هویت را مقدم بر دفاع از سرزمین تلقی می‌کند، بلکه به‌هیچ‌وجه دفاع از اسلام و انقلاب را با ابزارهای غربی مورد توجه قرار نمی‌دهد. دفاع از نظر ایشان، دفاع از اسلام و به‌حکم خداست.

درواقع از نظر امام خمینی (ره) لازمه دفاع از استقلال، دفاع از فرهنگ و هویت است که فقط با نوعی تحول فکری و بر اساس خودباوری و اعتقاد به توانایی فرهنگ و هویت خودی شکل می‌گیرد و تقویت می‌شود و لازمه این تحول فکری نیز این است که باور کنیم ما خودمان همه‌چیز داریم، غرب به ما محتاج است، نه ما به او... ما همه چیزداریم، فرهنگ ما فرهنگ غنی است، منتها نگذاشتند این امور تحقق پیدا کند.

شهید؛ نماد تبلور انسان کامل در دفاع از اسلام و ایران

امام خمینی (ره) مراحل تکامل رهبری انقلاب اسلامی را از حوزه عرفان و با معرفی انسان کامل به‌عنوان الگوی کسانی که به دنبال تغییر هستند آغاز کرد و درواقع ایفای نقش رهبری انقلاب اسلامی، نماد تبلور انسان کامل در شخصیت خود ایشان بود.

این نوع دیدگاه را به‌خوبی می‌توان در تصویرسازی ایشان از شهدای جنگ تحمیلی نیز شاهد بود.

در حقیقت منزلت شهید ازنظر امام خمینی (ره) همان منزلت پیامبر و هر دو نماد انسان کامل هستند که بر اساس نگاهی عارفانه و درنتیجه برداشته شدن حجاب‌ها با خداوند شکل می‌گیرد.

به باور امام (ره) شهیدان همچون پیامبران از یکسو به کمال و قرب و حب و مقام محمود می‌اندیشند و از سوی دیگر پای در خاک و ماده گذاشته و مشعل‌دار طریق همنوعان گشته‌اند.

امام در دوران دفاع مقدس نیز این باور را میان رزمندگان تقویت کرد که با رسیدن به مقام انسان کامل در مقابل جبهه کفر و طاغوت به پیروزی می‌رسند و جاودان می‌شوند؛ حتی اگر رسیدن به این مقام به معنای شهادت یا فانی شدن جسم باشد.

تفسیر ایدئولوژیک از رویارویی با مهاجم

امام خمینی (ره) در مقام ایدئولوگ انقلاب اسلامی به بازتعریف بسیاری از مفاهیم و نمادهای تشیع پرداخت و به عنوان یک عارف، فیلسوف و فقیه و بر مبنای نظر اجتهادی خود، این مرحله را با تبیین فعالیت نامشروع حکومت‌های دنیوی در دوران غیبت از یکسو و ضرورت حکومت فقها به عنوان نایب امام غایب از سوی دیگر به تصویر کشید.

در پیمودن این مسیر، ایشان به بازتعریف مفاهیمی چون تقیه، شهادت، انتظار، امربه‌معروف و نهی از منکر، تولی و تبری، جهاد و ... پرداخت و با الگو قرار دادن حکومت پیامبر (ص) و امام علی (ع) و نهضت امام حسین (ع)، در راستای تعبیر ایدئولوژیک از دین حرکت کرد.

در راستای چنین هدفی است که ایشان همچنان که در دوران انقلاب تبیین تازه‌ای از تاریخ به سود جنبش در قالب تعبیر ایدئولوژیک از دین ارائه می‌کرد، برای ورود به عرصه مبارزه با صدام به‌عنوان نماد استکبار و طاغوت خارجی نیز ابتدا می‌کوشد موانع حضور مردم برای حضور در جبهه‌های جنگ را از سر راه بردارد.

در دوران انقلاب ازجمله موانع برای حضور مردم، تقیه بود که امام (ره) آن را در خلال مبارزات علیه لوایح شش‌گانه انقلاب سفید، حرام و اظهار حقایق را واجب اعلام نمود؛ و در دوران دفاع مقدس نیز اعلام جهاد به‌عنوان یک امر واجب بود که باعث اقبال عمومی مردم برای حضور گسترده در جبهه‌ها شد.

امربه‌معروف و نهی از منکر از دیگر مفاهیمی است که امام خمینی (ره) در خلال مبارزات انقلابی خود آن را در راستای نفی حکومت‌های طاغوت و تشکیل حکومت اسلامی مورد بازتعریف قرار داده بود؛ و در دوران دفاع مقدس نیز آن را موردتوجه جدی قرارداد و بارها حتی در اوج افتخار و پیروزی رزمندگان در جبهه نبرد با صدام، او را به صلح و سازش بر مبنای آموزه‌های اسلامی و قرآن دعوت کرد.

همچنان که در مبارزات انقلابی، تولی و تبری نزد امام خمینی (ره) به معنی قطع روابط و عدم همکاری با حکومت طاغوت و تلاش برای ایجاد مؤسسات جدید قضایی، مالی، سیاسی و فرهنگی بود، در دوران دفاع مقدس نیز ایشان که خود از مرحله جهاد اکبر (مبارزه با نفس) گذشته بود، جهاد در راه آزادی از حکومت ظلم و جور و استبداد و استعمار را نیز در دستور کار خود و راهنمای مبارزات پیروانش قرارداد.

تفسیر امام (ره) از شهادت و قیام عاشورا هم در مبارزات انقلابی و هم در دوران دفاع مقدس تفسیری است که کاملاً در راستای نفی حکومت طاغوت و برقراری حکومت اسلامی به کار گرفته می‌شود. امام بر همین اساس، با شعار کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا، مبارزه همیشگی میان ظلم و عدل را به دوران دفاع مقدس هم سرایت داد و حرکت خود در مبارزه با صدام را نیز مانند حرکت پیامبر (ص) و امام علی (ع) و امام حسین (ع) و در ادامه مبارزه با حکومت پهلوی به عنوان حرکتی برای اقامه حق و عدل معرفی کرد.

درواقع امام خمینی (ره) با این نوع تصویرسازی ایدئولوژیک، هم وضعیت موجود را به تصویر می‌کشد و هم راه رسیدن به وضعیت مطلوب را نشان می‌دهد.

به‌عبارت‌دیگر از نظر ایشان جهاد یا دفاع مقدس، راه تغییر وضع موجود و رسیدن به وضعیت مطلوب یا به تعبیر دقیق‌تر پیروزی در تقابل کامل اسلام و کفر است که جز با توسل به قرآن و در دست گرفتن سلاح امکان‌پذیر نیست.

تعبیر ایشان از این‌که جنگ ما، جنگ عقیده است و جغرافیا و مرز نمی‌شناسد و ما باید در جنگ اعتقادی‌مان، بسیج بزرگ سربازان اسلام ر ا در جهان راه اندازیم، نشانه دیگری از این تصویرسازی ایدئولوژیک است.

منبع:

فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق، شماره هفتم، پائیز ۱۳۹۲، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، صفحات ۱۳۲، ۱۳۴، ۱۳۵، ۱۳۶، ۱۳۷، ۱۳۸، ۱۳۹، ۱۴۰، ۱۴۱.

انتهای پیام