چاپ کتابی درباره حوزه قم و امر سیاسی در مقاطع پیش و پس از انقلاب

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «حوزه علمیه قم و امر سیاسی» نوشته سید محسن طباطبایی‌فر توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر و راهی بازار نشر شده است.

سید محسن طباطبایی‌فر نویسنده این‌کتاب متولد سال ۱۳۵۳ و دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و دارای مدرک دکترای علوم سیاسی است. او پیش‌تر کتاب‌های «نظام سلطانی در اندیشه سیاسی شیعه»، «وجوه فقهی نقش مردم در حکومت»، «جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم»، «گونه‌شناسی جریان‌های فکری حوزه قم و نسبت آن‌ها با اندیشه انقلاب اسلامی» و «احیاگری دینی» را در محورهای موضوعی اندیشه و فقه سیاسی، تاریخ اندیشه سیاسی ایران، جریان‌شناسی حوزه علمیه قم و رفتارشناسی احیاگران در ایران معاصر را منتشر کرده است.

طباطبایی‌فر می‌گوید فراز و فرود فعالیت‌های حوزه علمیه در امر سیاسی، پس از بازتاسیس این‌نهاد، در بزنگاه تاریخی خود با ظهور امام خمینی (ره) به فرازی ماندگار تبدیل شد و این‌ماندگاری به این‌دلیل بود که جریان فعال انقلابی، سپهر معنایی به کنش‌های نهاد حوزه در امر سیاسی جانی تازه داد و با اضافه‌کردن عناصر جدیدی به دو سوی معادله کارگزار_نهاد صورت‌بندی دیگرگونی را وارد بازار سیاسی جامعه ایران کرد. سازماندهی حرکت سیاسی روحانیت و تشکیل جامعه مدرسین در قم از ابتدای نهضت اسلامی، تاسیس جامعه روحانیت مبارز در خفا (سال ۱۳۵۱) به دست شهیدان مطهری و بهشتی و ساماندهی گسترده و تشکیلاتی آن در ۱۳۵۶ هم گوشه‌ای از این‌کنشگری است که با تشکیل شورای انقلاب به فرمان امام خمینی (ره) پیش از پیروزی انقلاب و ارائه ایده‌های راهگشا تا تدوین قانون اساسی، مسیر بلوغ و بالندگی را طی کرد.

کتاب «حوزه علمیه قم و امر سیاسی» به بهانه صدمین سالگرد بازتاسیس حوزه قم نوشته شد و مولفش تلاش کرده نسبت حوزه با امر سیاسی را از بدو تاسیس این‌نهاد تا پس از انقلاب مورد بررسی قرار دهد، کنشگران حوزه را با دیگران فعالان مقایسه کند، دین و سیاست و رابطه آن‌ها را تحلیل و آسیب‌های این‌پدیده را از منظر اندیشمندان مختلف مشخص کند. طباطبایی معتقد است حوزه علمیه قم طی ۱۰۰ سال اخیر، در نسبت خود با امر سیاست از الگوهای متنوعی تبعیت کرده است؛ از نظارت، نقد، تحول و انقلاب گرفته تا حمایت و سازماندهی و تنها بخش کوچکی از حوزه به سمت سیاست‌گریزی حرکت کرد.

بخش عمده‌ای از مطالب این‌کتاب درباره گفتمان‌ها و کنش‌های صاحبان رویکردها است.

کتاب پیش‌رو ۶ فصل دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از:

«تمهیدات نظری»، «دیرینه‌شناسی رابطه حوزه و امر سیاسی»، «از شکل‌گیری حوزه علمیه قم تا شروع فعالیت‌های انقلابی (۱۳۴۱)»، «حوزه قم و امر سیاسی، پس از فوت آیت‌الله بروجردی تا بهمن ۱۳۵۷»، «حوزه علمیه قم و امر سیاسی؛ دوره جمهوری اسلامی ایران» و «روندها و مختصات مواجهه حوزه قم با امر سیاسی».

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

اگرچه در بحث سیدمرتضی به‌طور روشن مصداق سلطان عادل گزارش نشده است، ولی او کوشید با ارائه چنین مباحثی و از راه استدلال‌های عقلی، ضمن بهره‌گیری از رخدادهای تاریخی و روایات ائمه اطهار (ع) معضل کلامی قضاوت درباره ورود شیعیان به عرصه سیاست را در دوره خلفای جور حل کند. در نظر او ورود در عرصه سیاست در چنین شرایطی قبح ذاتی ندارد، بلکه بستگی به عوارض آن دارد.

شیخ‌الطایفه، شیخ طوسی (وفات ۴۶۰ ق) در ادامه بحث سلف خود با تاکید بر اینکه هیچ‌وقت جایز نیست، مردم بدون رئیس باشند، و با استدلال بر ضرورت ریاست به اینکه «آنچه لطفش، از طریق واجب عقلی ثابت شده است، واجب می‌گردد، مانند معرفت که ذمه مکلف از وجوب آن خالی نمی‌شود» بحث خود را از «سلطان مشروع و عادل» شروع می‌کند.

"وی در تعریف «سلطان عادل» به حضور دو ویژگی در او توجه دارد: به جای آوردنِ امر به معروف و نهی از منکر، و تقسیم خمس و صدقه به مستحقان واقعی براساس شریعت امامیه"وی در تعریف «سلطان عادل» به حضور دو ویژگی در او توجه دارد: به جای آوردنِ امر به معروف و نهی از منکر، و تقسیم خمس و صدقه به مستحقان واقعی براساس شریعت امامیه. او با ذکر این دو ویژگی نشان داد که در زمان غیبت، هر حاکمی که براساس شریعت عمل کند و ولایت ائمه (ع) را بر حق بداند، سلطان عادل خواهد بود.

این‌کتاب با ۴۸۰ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و قیمت ۱۹۵ هزار تومان منتشر شده است.