چله نشینی کویرنشینان با آئین «کف زنی»

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: شب یلدا که آن را میلاد خورشید دانسته‌اند و نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک‌ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می‌شود و آئین‌ها و رسومات مختلفی را در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می‌کنند، شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی خاص خود را دارد.

قدیمی‌های بیرجندی می‌گویند سفره شب چله‌های قدیم ساده و بهانه‌ای برای دید و بازدید بود و کف‌زنی از سنت‌های خاص این منطقه بود که باعث ایجاد شادی و شور در میان اعضا خانواده می‌شد که نیاز است باری دیگر این سنت‌های قدیمی در میان جوانان احیا شود.

کمرنگ شدن آئین‌های شب چله بین جوانان

اعظم محمودآبادی، از شهروندان خراسان جنوبی در زمینه شب یلدا گفت: قبل از کرونا در بین خانواده‌ها رواج داشت ولی اکنون کرونا و هزینه‌های جاری باعث کمرنگ‌تر شدن آن شده است.

وی با اشاره به سنت کف زنی در خراسان جنوبی عنوان کرد: خاطرم هست در ابتدا یک ظرف کف درست می‌کردند و با زدن به صورت همدیگر برای هم آرزوی خوشبختی و سفیدبختی می‌کرده‌اند و ظرف بعدی را برای مصرف آماده می‌کردند.

وی با بیان گرانی‌ها یکی از دلایل کمرنگ شدن این مراسم شده است، بیان داشت: برخی تجملات و چشم و هم چشمی‌ها نیز موجب شده خانواده‌ها کمتر به سنت‌های این شب توجه کنند.

محمودآبادی بر آشنایی جوانان با آئین و رسوم شب چله تاکید کرد و اظهار کرد: جوانان و نوجوانان به دنبال شادی هستند و البته در مراسم شب چله‌های قدیم این شادی‌ها بوده است و همه دوست داشتند.

این شهروند بیرجندی ادامه داد: اگر این شادی‌ها، دف زدن‌ها در این مراسم‌ها اجرایی شود مسلماً جوانان هم به این سمت کشیده می‌شوند تا در میان خانواده به بزرگداشت مراسم ایرانی بپردازند.

رضا اکبری، از دیگر شهروندان خراسان جنوبی نیز در این باره عنوان کرد: اکنون در میان نوجوانان و جوانان افراد اندکی هستند که از فلسفه یلدا اطلاع دارند و نیاز به پررنگ‌تر شدن آن است.

وی پیشنهاد داد: می‌توان برای معرفی این مراسم‌ها در استان در یک بخش از شهر مراسم یلدا با آئین‌های آن برگزار شود تا داستان شب یلدا برای جوانان تعریف شود.

سمیه موسوی نیز با بیان اینکه در شب یلدا فقط رسم انارخوری و حافظ خوانی باقی مانده است، گفت: البته در برخی از خانواده‌های قدیمی‌تر هنوز مراسم کف زنی وجود دارد.

شب چله در خراسان جنوبی

معاون توسعه، مدیریت و پشتیبانی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در زمینه شب یلدا گفت: در خراسان جنوبی به این شب، شب چله نیز گفته می‌شود و از ابتدای دی ماه تا ۱۰ بهمن ماه به چله بزرگ معروف است.

سیداحمد برآبادی ادامه داد: همچنین از ۱۱ بهمن تا آخر زمستان به چله کوچک در خراسان جنوبی شهرت دارد که به نوعی تقویم سنتی و اقلیمی خراسان جنوبی و برخی دیگر از نقاط کشور است.

وی اظهار کرد: بعد از سپری کردن بلندترین شب، از روز بعد روزها مقداری بلندتر می‌شوند و شب‌ها کوتاه‌تر هستند.

به گفته وی دلیل گرامیداشت این شب به این دلیل است که از روز بعد آن، خورشید برای یک دقیقه یا حتی کمتر زودتر طلوع می‌کند و کمی بیشتر از امنیت خورشید در زمستان استفاده می‌شود و به نوعی تولد خورشید جشن گرفته می‌شود.

فراموشی خواندن اشعار شاعران بومی استان

مسئول حوزه پژوهش اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌جنوبی درباره مراسم‌های مرسوم در این روز گفت: در این شب مراسم‌های مختلفی برگزار می‌شود که از مهمترین آنها که معمولاً در دیگر آئین‌ها هم اجرایی می‌شد، دورهمی این شب و جشن و سرور است.

برآبادی با اشاره به جشن‌های دیگر مانند تیرگان که چله تابستان و کوتاه‌ترین شب سال است و مهرگان که شب و روز به تعادل می‌رسند، عنوان کرد: در تمام این مراسم‌ها خانواده به خانه بزرگترها می‌رفتند که خوشبختانه هنوز انجام می‌شود.

وی از جمله مراسم‌های این شب را کف زنی دانست و بیان کرد: چون یک کار گروهی و جمعی بود باعث شادی و خنده در آن خانواده می‌شد و با اجرای آن برای هم سلامتی و روی خوش درخواست می‌کردند.

به گفته وی در این شب حافظ خوانی انجام می‌شود که البته در گذشته مردم خراسان جنوبی اشعار شاعران استان نزاری و ابن حسام را می‌خواندند که اکنون به فراموشی سپرده شده است و بزرگان فامیل که شیوایی کلام خوبی داشتند به داستان‌گویی می‌پرداختند.

استفاده از محصولات خاص هر اقلیم

معاون توسعه، مدیریت و پشتیبانی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی درباره خوردنی‌های این شب نیز گفت: در این شب‌ها بیشتر از محصولات اقلیمی خود استان استفاده می‌شد.

برآبادی تصریح کرد: خشکبارهای این منطقه مانند عناب و بادم و تخم آفتاب گردان استفاده می‌شد، همچنین از برگ میوه خاص استان که توسط بانوان خشک شده بود در مراسم خود داشتند.

وی در زمینه مصرف هندوانه در این شب اظهار کرد: معمولاً هندوانه را از تابستان در یک جای خنک در خانه مانند انباری که کاه در آن داشتند نگهداری می‌کردند تا سالم بماند.

به گفته وی مردم اعتقاد داشتند که خوردن هندوانه در شب چله بزرگ باعث می‌شود که آنها را از گرمای چله تابستان به نوعی در امان نگاه دارد.

کمرنگ شدن داستان‌گویی در شب یلدا

مسئول حوزه پژوهش اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌جنوبی تأکید کرد: خوشبختانه شب یلدا هنوز در میان مردم رواج دارد و شاید فقط برخی از جزئیات نادیده گرفته شود یا به دلیل هزینه‌های بالا کمی تغییر یافته باشد.

برآبادی بیان کرد: کف زنی از مراسم‌های مخصوص خراسان جنوبی است که جوان‌ترها به دلیل سختی آن چندان تمایلی به اجرا کردن ندارند.

به گفته وی اکنون اقدام خوبی که در این راستا انجام شده است فروش مایع آن به صورت آماده است که اقدام خوبی برای جلوگیری از فراموش شدن این آئین به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه داستان‌گویی و قصه‌گویی اکنون در بین خانواده‌ها کمتر شده است، اظهار کرد: اما در خراسان جنوبی هنوز مراسم شب چله‌ای برای تازه عروس خانواده وجود دارد.

معاون توسعه، مدیریت و پشتیبانی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به بدعت‌هایی که به تازگی وارد شده است، عنوان کرد: از جمله این بدع

ها که بسیار کم است ولی به همین اندازه هم نباید باشد کریسمس است.

برآبادی اضافه کرد: اکنون به دلیل نزدیکی شب یلدا با کریسمس معمولاً عروسک بابانوئل یا درخت کاج می‌گذارند که جزو فرهنگ ما نیست.

وی تأکید کرد: شب یلدای ایرانی سابقه تاریخی بیشتر از کریسمس دارد و حتی گفته شده کریسمس غرب از آئین ما برداشته شده و با تغییراتی به مرور به این شکل درآمده و اکنون دوباره به خود ما برگشته است.

ثبت شب چله و کف زنی در میراث ناملموس کشور

مسئول حوزه پژوهش اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌جنوبی درباره آشنایی جوانان و نوجوانان نسل کنونی به آئین‌ها و مراسم ایرانی گفت: نیاز به فرهنگ‌سازی دقیق است که این رده‌های سنی با این آداب آشنا باشند.

برآبادی اعلام کرد: یکی از کارهایی که وزارت میراث فرهنگی دنبال می‌کند، شناسایی و ثبت آئین‌های نقاط مختلف کشور است که با مستندسازی دقیق انجام می‌شود.

وی تصریح کرد: در همین راستا اکنون شب چله و کف زنی خراسان جنوبی ثبت میراث ناملموس کشور شده است.

به گفته وی برای زنده نگه داشتن این مراسم و آئین‌های آن رسانه‌ها می‌توانند کمک کننده باشند چرا که همین خرده فرهنگ‌ها در مجموع هویت و فرهنگ ملی را تشکیل می‌دهد.