پیش‌زمینه‌ اقتصادی اعتراض‌ها؛ شرایط زندگی ایرانی‌ها نسبت به خرداد ۸۸ و آبان ۹۸ چقدر بدتر شده است؟

اعتراض‌های خیابانی چهار هفته گذشته در ایران هر چند پس از کشته شدن دختر جوانی به نام مهسا امینی به دلیل برخورد خشن ماموران گشت ارشاد برای اعمال قانون حجاب اجباری آغاز شد و با تاکید بر مطالبه محوری آزادی‌های اجتماعی-سیاسی ادامه یافته ولی به باور برخی کارشناسان محرک‌ها و پیش‌زمینه‌های اقتصادی نیز در بطن آن قابل احساس است.

در پربسامدترین ترانه اعتراضی به نام «برای آزادی» که در حمایت از تظاهرات سراسری در ایران خوانده و منتشر شده، در میان مجموعه‌ای از مطالبات اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی که بر پایه پیام‌های توییتری مردم جمع‌آوری شده، با ذکر تمثیل‌های همچون «برای شرمندگی برای بی‌پولی، برای اقتصاد دستوری، برای کودک زباله‌گرد و آرزو‌هاش» به مشکلات اقتصادی مردم از جمله کاهش قدرت خرید، ناکارآمد اقتصاد دولتی در کنترل قیمت‌ها و فقر نیز اشاره شده است.

البته ایران طی نزدیک به دو دهه گذشته با شتاب‌گیری افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و افت سرعت بالا رفتن تولید ناخالص مواجه بوده، دورانی که خیابان‌های کشور شاهد دو اعتراض گسترده و طولانی دیگر بوده که با سرکوب خونین نیروهای امنیتی مواجه شده‌اند. در خرداد ۱۳۸۸، معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری به خیابان‌ها آمدند و در آبان ۱۳۹۸ نیز مردم نگران از تبعات افزایش قیمت سوخت تظاهرات کردند. 

اما شرایط اقتصادی ایران و مردمش در شهریور و مهرماه سال ۱۴۰۱ با آبان سه سال پیش و خرداد سیزده سال پیش چقدر متفاوت است؟

• آیا اعتراضات مردم در ایران بخت احیای برجام را کاهش داده است؟

۱۳۸۸

شاخص‌‌ بورس اوراق بهادار ایران در سال ۱۳۸۷ از حدود ۱۳ هزار واحد به کمتر از ۸ هزار واحد رسیده بود و متوسط بازدهی بازار سرمایه ایران منفی بود. 

در سال ۱۳۸۸ پس از دو سال کسب درآمد ارزی ۸۱ میلیارد دلاری از محل فروش نفت، عایدی نفت به ۶۲ میلیارد دلار رسید. نرخ رشد اقتصاد ایران نیز طی سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ به ترتیب به ۰.۸ و ۱.۳ درصد کاهش یافت. این در حالی بود که بانک مرکزی ایران رشد واقعی اقتصاد این کشور را در سال ۱۳۸۶، ۶.۹ درصد و ۰.۷ واحد درصد بالاتر از سال ۱۳۸۵ اعلام کرده بود.

نرخ تورم که در سال ۱۳۸۴ به ۱۰.۴ درصد رسیده بود، طی یک روند صعودی در سال ۱۳۸۷ به ۲۵.۴ درصد افزایش یافت و در سال ۱۳۸۸ این نرخ همچنان دو رقمی بود.

در چنین شرایطی نرخ هر دلار آمریکا در بازار آزاد تهران از مرز هزار تومان فراتر رفت که نشان دهنده افزایش ۳.۵ درصدی در مقایسه با متوسط نرخ دلار در سال ۱۳۸۷ بود. 

• واکنش‌ها به سخنان خامنه‌ای درباره اعتراضات ایران؛ «هیچ کسی برایش نمانده جز سازمان سرکوب»

۱۳۹۸

نرخ تورم تک رقمی ایران از ۸ درصد در اردیبهشت ۱۳۹۷ تا ۴۲.۷ درصد در شهریور سال ۱۳۹۸ صعود کرد. رشد تولید ناخالص داخلی ایران بر اساس اعلام صندوق بین‌المللی از مثبت ۳.۷ درصد در سال ۲۰۱۷ به منفی ۵.۴ درصد در سال ۲۰۱۸ منفی ۷.۶ درصد در سال ۲۰۱۹ سقوط کرد.

چرا که مطابق گزارش‌ دبیرخانه اوپک، همزمان با کاهش قیمت جهانی نفت، در طول دو سال ابتدایی خروج آمریکا از برجام، تولید روزانه نفت خام ایران با ۴۷ درصد کاهش از ۳.۸ میلیون بشکه به نزدیک ۲ میلیون بشکه سقوط کرده بود. 

قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد تهران از ۶ هزار و ۳۴۰ تومان همزمان خروج ایالات متحده از برجام در اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ به ۱۱ هزار تومان در آبان ماه ۱۳۹۸ صعود کرده بود.

"هر دلار آمریکا در حالی طی هفته‌های گذشته تا ثبت رکورد ۳۳ هزار و ۳۵۰ تومان در مقابل پول ملی ایران تقویت شده است"البته در این فاصله، رکورد تاریخی ۱۹ هزار و ۳۵۰ تومانی را نیز در در چهارم مهرماه ۱۳۹۷ ثبت کرده بود. 

به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید 

۱۴۰۱

هر چند بازده سرمایه‌گذاری در بورس تهران نیز از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ روندی صعودی به خود گرفته بود ولی متوسط بازده سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران از ماه‌های سپری شده از سال ۱۴۰۱ خورشیدی منفی است و شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در مجموع روندی نزولی را طی کرده است.

نرخ تورم سالانه نیز بر اساس محاسبات مرکز آمار ایران در شهریور ماه گذشته به ۴۲.۱ درصد رسید. این نرخ در سال‌ گذشته خورشیدی نیز ۴۰.۲ درصد اعلام شده بود. بدین ترتیب، مردم ایران در چهار سال گذشته با نرخ تورم بالای ۳۰ درصد مواجه بوده‌اند که شدت تاثیرگذاری آن بر افت قدرت خرید آنها از دوره جنگ جهانی دوم و اشغال ایران تا کنون بی‌سابقه است. 

همچنین ارزش پول ملی ایران در ماه‌های اخیر پایین‌ترین سطح تاریخی خود را در مقابل دلار آمریکا تجربه کرده است. هر دلار آمریکا در حالی طی هفته‌های گذشته تا ثبت رکورد ۳۳ هزار و ۳۵۰ تومان در مقابل پول ملی ایران تقویت شده است. نرخی که ۳ برابر بهای دلار در موعد شکل‌گیری اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸ و ۳۰ برابر قیمت دلار به هنگام آغاز تظاهرات سال ۱۳۸۸ است. 

• فراز و فرود نرخ دلار در قرنی که گذشت؛ سقوط ریال چگونه رقم خورد؟

در همین حال، محمد‌هادی سبحانیان، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران، ۲۹ مرداد گذشته به خبرگزاری ایرنا گفت که بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ درآمد سرانه مردم ایران تا ۳۲ درصد کاهش یافت که نشان دهنده افزایش فشار اقتصادی بر مردم است. همچنین آمار بانک جهانی نیز نشان می‌دهد که درآمد سرانه مردم ایران بر پایه نرخ جاری دلار آمریکا از ۵ هزار و ۷۰۹ دلار در سال ۲۰۰۹ یعنی ۱۳ سال پیش به ۲ هزار و ۷۵۶ دلار در ۲۰۲۰ یعنی دو سال گذشته سقوط کرده است. 

این در شرایطی است که درآمد نفتی ایران به حدود یک ششم ۱۳ سال گذشته کاهش یافته ولی در همین مدت مصارف بودجه عمومی دولت ۱۶ برابر شده و به یک میلیون و ۵۲۷ هزار و ۳۷۱ میلیارد تومان رسیده است.

بنابراین با وجود جهش هزینه‌های دولت، تحت تاثیر تبعات سیاست تنش‌زایی در عرصه بین‌المللی و استقبال از تحریم‌های اقتصادی، شرایط زندگی مردم ایران در مقایسه با سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۸ به مراتب از نظر افت قدرت خرید و درآمد وخیم‌تر شده است.