خسارت انتقال آب‌ هلیل‌رود – مرگ جازموریان، نابودی معیشت مردم جنوب استان

مردم شمال و جنوب کرمان از کم‌آبی و بی‌آبی رنج می‌برند. فعالیت‌ها در ساخت تونل انتقال آب رود هلیل‌رود دوباره آغاز شده است. در ویدئویی که مدتی است در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده چندین زن و مرد روستایی را از جنوب کرمان می‌بینیم که از حقابه‌ ناچیزی که برای کشاورزی به آنها اختصاص داده می‌شود گله دارند. شکایت آنها این است: چرا آب جنوب کرمان را به شمال می‌برند و جنوب را خشک می‌کنند؟ 

شکایت مردم بومی جنوب کرمان به انتقال آب هلیل رود به شمال کرمان- حقابه‌ آنها بسیار کم است.

اعظم بهرامی، پژوهشگر و کنشگر حوزه محیط زیست در واکنش به ویدئوی روستاییان جنوب کرمان در کانال تلگرامی خود نوشت:

رنج تحمیلی به عشایر و روستانشینان فقیر جنوب کرمان سال‌هاست ادامه دارد. مردم جیرفت و جویبار سال‌هاست در اضطراب و رنج بی‌آبی و خشکیدگی سرزمینی زندگی می‌کنند.

"در ویدئویی که مدتی است در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده چندین زن و مرد روستایی را از جنوب کرمان می‌بینیم که از حقابه‌ ناچیزی که برای کشاورزی به آنها اختصاص داده می‌شود گله دارند"زنان کارگر بر زمین‌های کشاورزی در شهرهای بزرگ‌تر استان گاه در سفرهای چهار ساعته به سر زمین‌ها می‌رسند و ساعت‌های طولانی از خانه خود دور هستند با کمترین و غیر امن‌ترین قرارداد کاری به دنبال لقمه نانی هستند. انتقال آب هلیل‌رود به کرمان و سیرجان برای آبیاری باغات ییلاقی چند خانواده مافیای وابسته به قدرت یا به بهانه توسعه صنایع، تنها مرگ تالاب جازموریان نیست مرگ حیات و زندگی اقتصادی تمام ساکنان جنوب کرمان است.

پیش از اینکه پروژه انتقال آب هلیل‌رود به شمال کرمان آغاز شود هلیل‌رود با گذر از جیرفت و کهنوج وارد رودبار می‌شد و جازموریان نیز سیراب بود. 

گرچه شمال استان کرمان کویری و خشک است اما ساکنان شهرستان‌ها و روستاهای جنوب کرمان نیز به‌شدت با مشکلات کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. بر بستر هلیل‌رود مردمان ۹ شهرستان جنوب کرمان، سه شهرستان سیستان‌وبلوچستان و دو شهرستان هرمزگان سکونت دارند و معاش آنها از طریق کشاورزی تامین می‌شود. در جنوب و جنوب شرقی کرمان بسیاری از ایل‌های بلوچ، فارس، عرب و … زندگی می‌کنند. خشکی بخش‌هایی از هلیل‌رود برای این ناحیه و مردمانش فاجعه زیست‌محیطی و انسانی به‌بار می‌آورد.   

آنچه در این استان و استان‌های دیگر شاهدش هستیم انواع خشکسالی است، خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیک، اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیک و نهایتا فلاکت آبی که به فلاکت اکولوژیک منجر خواهد شد.

در این شرایط دست‌کاری‌هایی مثل انتقال آب می‌تواند تبعات بسیاری برای منطقه داشته باشد و بسیاری از مردم ناچار می‌شوند مهاجرت کنند.   

منصور سهرابی

طرح انتقال آب از سد صفارود به شهرهای شمالی استان آذر ۹۴ با پیمانکاری قرارگاه خاتم الانبیاء آغاز شد. این پروژه سپاه طولانی‌ترین تونل انتقال آب خاورمیانه در آن زمان بود. در طرح انتقال آب از جنوب استان کرمان قرار بود ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های هلیل‌رود به مناطق مرکزی و شمال استان منتقل شود. 

 احداث سد صفارود بر سرشاخه‌های هلیل‌رود سبب شد تالاب جازموریان هامون و نواحی جنوبی استان کرمان خشک شوند. مردم جنوب کرمان این طرح را همچون تبعیضی میان «جنوب» و «مرکز» تجربه کرده‌اند. 

علیرضا رزم حسینی وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت و مدیر اجرایی، تاجر و سپاهی بازنشسته در دولت دوازدهم  استاندار خراسان رضوی و پیش از آن در دولت یازدهم استاندار استان کرمان بود.

"مردم جیرفت و جویبار سال‌هاست در اضطراب و رنج بی‌آبی و خشکیدگی سرزمینی زندگی می‌کنند"رزم حسینی در دولت دوم حسن روحانی به عنوان مشاور محمد مخبر، معاون اول ابراهیم رئیسی، در امور پروژه‌های انتقال آب از دریا منصوب شد. او یکی از مقاماتی بود که در عملی شدن این طرح مخرب نقش به‌سزایی ایفا کرد.  

همزمان با آغاز این پروژه شهروندان معترض جنوب استان کرمان «کمپین نجات هلیل رود» را تشکیل دادند. این کمپین توانست اجرای کامل این طرح را مدتی به تعویق بکشاند. اما به تازگی اقدام دوباره برای تکمیل تونل انتقال آب «هلیل‌رود» به شمال کرمان، بار دیگر نارضایتی مردم محلی را برانگیخته است.

انتصاب علیرضا رزم‌حسینی − سیاست ضدّ محیطِ زیستیِ انتقال آب ادامه می‌یابد

به گفته فرود رفعتی، فعال محیط زیست که سال‌هاست ساخت‌وساز این تونل را پی‌گیری می‌کند، کار ساخت‌وساز این تونل از اردیبهشت شدت پیدا کرده است. در نامه‌های محرمانه‌ای که رفعتی دیده‌ نوشته شده است که این طرح تا پایان خرداد باید خاتمه یابد، اما در یک‌ماه گذشته با شکایت و ایستادگی این اتفاق نیفتاد. 

رفعتی به «پیام ما» می‌گوید برای انتقال آب در سال‌های گذشته و اجرای این پروژه بهانه‌های مختلفی آورده‌اند.

نخستین بهانه آب‌رسانی به معدن «مس درآلو» و کمک به اقتصاد محلی و دومین بهانه رساندن آب شرب به کرمان است. به گفته این فعال محیط زیست واقعیت چیز دیگری است:

آنها می‌خواهند آب را برای استفاده صنایع فولاد و معادن و همچنین ساخت‌وساز استفاده کنند. آبی که جنوب کرمان برای زندگی به آن محتاج است و کشاورزی‌ و زیست جازموریان اسیر آن است، قرار است خرج طرح‌هایی شود که فقط به عده‌ای محدود نفع می‌رساند.

به گفته رفعتی این طرح مردم محلی را بسیار نگران و عصبی کرده است. او در این باره می‌گوید: 

«آب قرار است برای صنایع و ساختن تفریحگاهی به‌نام «دل عالم» استفاده شود. ما چطور باید شاهد نابودی زندگی و کشاورزی و از همه مهمتر تالاب جازموریان به قیمت ساخت تفریحگاه باشیم؟ حتی اگر برای استفاده معدن درآلود هم باشد، طبق قوانین توزیع عادلانه آب نادرست است.

"بر بستر هلیل‌رود مردمان ۹ شهرستان جنوب کرمان، سه شهرستان سیستان‌وبلوچستان و دو شهرستان هرمزگان سکونت دارند و معاش آنها از طریق کشاورزی تامین می‌شود"چرا که در پایین‌دست حقابه‌داران دارای اسنادی برای استفاده از حقابه رودخانه هستند که سابقه‌اش به چندین دهه می‌رسد. حالا حقابه کشاورزی و تالاب داده نمی‌شود، اما می‌خواهند آب را به نقطه‌ای دیگر منتقل کنند.»

رفعتی در‌ گفت‌وگویی در سال ۱۴۰۰ در این باره گفته بود که با این طرح می‌خواهند نوعی حاشیه‌نشینی و شهرک‌سازی را در کرمان ایجاد ‌کنند که از ساختار و زیرساخت‌های توسعه‌ای لازم که کمترین آن آب است برخوردار نیست. این شهرک‌سازی به قیمت از بین رفتن جازموریان خواهد بود. 

دکتر منصور سهرابی، پژوهشگر اگرو اکولوژیست در گفت‌وگویی با زمانه درباره وضعیت کرمان گفت که این استان کرمان مثل یزد و اصفهان توسعه نامتوازنی دارد. به گفته سهرابی یکی از مشکلات کرمان این است که توسعه اقتصادی در این استان بر اساس شرایط اقلیمی نبوده است و صنایعی در اینجا گسترش پیدا کردند که آب‌بر هستند ولی آب کافی برای آنها وجود ندارد و مجبور می‌شوند که آب را منتقل کنند. 

فرامرز رستگاری، کارشناس جهاد کشاورزی جنوب کرمان نیز به روزنامه پیام ما گفت که این بهانه‌ها بدون توجیه هستند و ادامه داد: 

شهرستان کرمان ۲۰۵ هزار خانوار دارد که میانگین مصرف سرانه آب یک خانواده چهارنفره در ماه ۱۸ مترمکعب است که به‌صورت میانگین نیاز آب شرب کرمان ۴۴ میلیون مترمکعب است. اما میزان آبی که می‌خواهند توسط این تونل از هلیل‌رود منتقل کنند، بیش از ۲۰۰ میلیون مترمکعب است.

این حجم آب قرار است کجا استفاده شود؟

رستگاری می‌گوید در حال حاضر درباره آب شرب صحبت نمی‌شود و بحث معدن مطرح است، اما چرا برای معدن باید از آب شیرین و مناسب استفاده شود؟ چرا معادن جنوب استان را فعال نمی‌کنند و از طرفی نمی‌گویند ارزش‌افزوده معدن درآلو چقدر است که برای فعالیتش می‌خواهند آب گوارای رود را به‌مصرف برسانند؟

آنها می‌خواهند آب را برای استفاده صنایع فولاد و معادن و همچنین ساخت‌وساز استفاده کنند. آبی که جنوب کرمان برای زندگی به آن محتاج است و کشاورزی‌ و زیست جازموریان اسیر آن است، قرار است خرج طرح‌هایی شود که فقط به عده‌ای محدود نفع می‌رساند.

فرود رفعتی

به گفته این کارشناس جهاد کشاورزی ۷۳ درصد مردم جنوب کرمان به‌صورت مستقیم با کشاورزی عجین هستند و ۳۰ هزار حلقه چاه در جنوب کرمان برای کشاورزی زده شده است. این چاه‌ها آب‌های زیرزمینی را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند و دشت‌های این منطقه با خطر فرونشست زمین روبه‌رو هستند. 

فرامرز رستگاری معتقد است که با این انتقال باید قید زندگی یک میلیون نفر در جنوب کرمان را زد.

خطر فرونشست زمین در کرمان بسیار بالاست. علی رشیدی مدیرعامل آب منطقه‌ای استان کرمان در سال ۹۹ به خبرگزاری فارس گفت که تعداد چاه‌های غیرمجاز آب در شمال استان ۹۸۱ و در جنوب ۸ هزار و ۶۸۶ است و در مجموع ۹ هزار و ۶۶۷ حلقه چاه غیر مجاز است. روی هم ۹ هزار چاه غیرمجاز وجود دارد. 

رشیدی می‌گوید:

۳۴ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه، ۲ هزار و ۳۹۰ رشته قنات و یک‌هزار و ۹۹۰ دهنه چشمه در سطح استان وجود دارد که ۹۴ درصد در بخش کشاورزی، دو درصد شرب و یک درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود.

منصور سهرابی به زمانه می‌گوید بحران جنوب کرمان به‌خاطر بارش کمتر نسبت به سال‌های قبل و بی‌توجهی به شرایط اقلیمی و کشت گیاهانی که مناسب این استان نیستند بر مشکلات افزوده است.

"در این شرایط دست‌کاری‌هایی مثل انتقال آب می‌تواند تبعات بسیاری برای منطقه داشته باشد و بسیاری از مردم ناچار می‌شوند مهاجرت کنند"همچنین به گفته این متخصص اگرو اکولوژیست فشار بر آبخوان‌ها بسیار زیاد است و چاه‌های بسیاری در این استان وجود دارد که آب را برداشت می‌کنند. برداشت آب از آب‌های زیرزمینی در این استان بالای پنج میلیارد است که این به فرونشست زمین منجر خواهد شد.

به گفته سهرابی آنچه در این استان و استان‌های دیگر شاهدش هستیم انواع خشکسالی است، خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیک، اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیک و نهایتا فلاکت آبی که به فلاکت اکولوژیک منجر خواهد شد. در این شرایط دست‌کاری‌هایی مثل انتقال آب می‌تواند تبعات بسیاری برای منطقه داشته باشد و بسیاری از مردم ناچار می‌شوند مهاجرت کنند.