هوای تهران در دوره قاجار پاک بود یا آلوده؟

مشکل آلودگی هوا در عهد قاجار را مورخان این دوره برایمان گفته‌اند که چه بود و این بود: «شاید اگر کسی در یک روز آفتابی از بلندایی بر شهر نظر می‌کرد هوایش را پاکیزه می‌یافت، اما اگر به درون معابر تنگ و تو در توی شهر قدم می‌گذاشت نظرش عوض می‌شد. به جز چند خیابان محله ارگ که در دوره ناصرالدین‌شاه سنگفرش شدند سطح دیگر معابر تماما خاکی بود. در نتیجه، هنگام ازدحام جمعیت و عبور چهارپایان یا وقتی باد می‌وزید هوا غبارآلود می‌شد و تنفس را سخت می‌کرد؛ خصوصا که سطح معابر، آلوده به فضولات حیوانات عبوری و زباله‌های اهالی بود و هوا را مسموم و بدبو می‌کرد».

بیشتربخوانید

• مقصد اولین پرواز مسافری نظامیان ایران کجا بود؟ + تصاویر

در همان روزگار «کلود آنه» روزنامه‌نگار فرانسوی در سفر به تهران از وضعیت هوای این شهر متعجب شده و در گزارشی درباره آلودگی هوای تهران نوشته است: «قطار شتر‌ها و قاطر‌ها گرد و خاک به هوا بلند کرده... صفوف سرباز‌ها نیز ابر ضخیمی از خاک نرم و غبارمانند را به هوا فرستاده و هزاران هزار نفر انسان هم در خیابان‌های بدون سنگفرش و پوشش، پا به زمین کشیده‌اند.

بدین‌ترتیب در این ماه‌های گرم گرد و غبار چهره شهر را می‌پوشاند. چشم‌ها به اشک‌ریزی، دندان‌ها به غرچ‌غروچ، گلو‌ها به خرخر و سینه‌ها به سرفه می‌افتد...

"به جز چند خیابان محله ارگ که در دوره ناصرالدین‌شاه سنگفرش شدند سطح دیگر معابر تماما خاکی بود"تهران با این‌که دارای منابع آب بسیار خوب است، ولی یکی از غبارآلودترین شهر‌های جهان است...

ساعت ۶ بعدازظهر در خیابان لاله‌زار نسبت به خیابان‌های علاءالدوله و ناصریه و الماسیه گرد و خاک کمتری وجود دارد. این خیابان میعادگاه مردم تهران است».

مشکل آلودگی هوای تهران فقط هم گرد و خاک نبود و تا پیش از تأسیس احتسابیه در عهد ناصری که نظافت معابر را برعهده داشت بوی بد هم بخشی از آلودگی هوای تهران بود. این بوی بد و عفونت‌بار معمولا به‌دلیل انباشت انواع زباله و پسماند در گوشه و کنار شهر بود و یک‌نمونه‌اش اینکه «محمد حسن خان اعتمادالسلطنه» نوشته است: «چال‌حصار مزبله [محل ریختن زباله]بود و از فرط کثافت و عفونت بر مشام مجاورین همی زیان می‌زد» و در تاریخ نوشته‌اند: «میرزا یوسف مستوفی‌الممالک که در حدود چال‌حصار خانه داشت، ناگزیر شد چاله را پر و جای آن باغ عمومی احداث کند. مردم در این چال علاوه بر زباله‌های معمول، امعاء و احشاء حیوانات را می‌ریختند که باعث عفونت محیط و جمع‌شدن حشرات موذی می‌شد. عفونت موجود در چاله‌ها و سطح معابر با تابش آفتاب شدت پیدا می‌کرد و با وزش باد جابه‌جا می‌شد».

جالب اینکه این هوای آلوده و بویناک تهران که در فصول گرم سال و در برخی محله‌ها وضعیتش بدتر هم می‌شد نزد همگان مشهور و زبانزد بود و حتی شعر هم برایش می‌گفتند و یک‌نمونه بیتی از «میرزا محمد داوری شیرازی» شاعر و خوشنویس دوره قاجار که سروده است:

تهران و آب سنگلج و باد شهریار
منعش مکن که خال لب هفت دوزخ است

داستان این شعر هم این است: «رواج چنین اشعاری بین تهرانی‌های قدیم اشاره به اثر باد شهریار بر پراکندن بوی بد ناشی از زباله‌ها و گندآب‌های سطحی در این شهر است».

منبع: فارس