دل‌نگرانی اهالی خلیج گرگان از تب خشکسالی/ میانکاله نصفه‌عمر شد

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها- اعظم محبی: برآوردهای کارشناسان حکایت از آن دارد که بیش از یک‌چهارم پهنه آبی خلیج گرگان به دلایل مختلفی خشک و به اراضی مستحدثه تبدیل‌شده است.

برای وقوع این رخداد طبیعی دلایل متعددی ازجمله کاهش نزولات آسمانی، کاهش رواناب‌های منتهی به این پهنه آبی، افزایش دما و افزایش تبخیر در واحد سطح، مسدود شدن دالان‌های آب‌رسان منتهی به خلیج گرگان، کاهش سطح تراز آبی خزر و وابستگی این دو زیستگاه آبی به هم عنوان‌شده است.

تمام این دلایل در شرایط حاد خشک‌سالی امسال خود را بیشتر نمایان می‌کند، افزایش ۱.۹ درجه‌ای دمای متوسط استان، کاهش ۷۰ درصدی ذخایر سدهای استان و کاهش ۳۵ درصدی بارش‌ها در سال زراعی جاری هرکدام به‌نوعی بر پس‌روی بیشتر آب تأثیر گذاشته است.

باوجودآنکه سال‌ها است رفع معضل کم‌آبی و خشکی خلیج گرگان به مطالبه ساحل‌نشینان گلستانی و دوستداران محیط‌زیست تبدیل‌شده اما در عمل هیچ رخداد و یا پروژه اثربخشی برای حیات خلیج اجرانشده است؛ امری که عبدالجلال ایری نماینده مردم غرب گلستان هم در نطق پیش از دستور خود نسبت به آن هشدار داد و گفت: خلیج گرگان در حال خشک شدن است و مسئولان مربوطه هیچ اقدام عملی انجام نمی‌دهند.

با پیگیری‌های استانداری گلستان و ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور تاکنون دو مرکز علمی و آموزشی دانشگاه شاهرود و مرکز اقیانوس‌شناسی دریای خزر به‌عنوان مشاور مطالعاتی پروژه احیای خلیج گرگان انتخاب و مطالعات تفضیلی و مبسوطی در این بخش انجام شد اما مجریان اجرای این طرح به یک راهکار واحد برای احیای این اکوسیستم آبی دست نیافته‌اند و به نظر می‌رسد حال ناخوش خلیج گرگان همچنان باید ادامه یابد.

کم توجهی خسارت به همراه دارد

یک فعال زیست‌محیطی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: حدود ۱۰ سال است که مقوله احیای خلیج گرگان به‌عنوان یک مطالبه مردمی از دستگاه‌های متولی پیگیری می‌شود.

مظفر آذیش افزود: مدیران مختلف در دستگاه‌های متولی بارها از ضرورت احیای خلیج گرگان سخن بر زبان آورده و گویی که نجات این خلیج هیچ ارتباطی با مجموعه‌های تحت مدیریت آن‌ها ندارد.

شرایط موجود خلیج به نحوی است که کم توجهی به نجات این پهنه آبی خسارات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و حتی امنیتی به دنبال دارد

وی گفت: شرایط فعلی خلیج گرگان به نحوی است که در صورت کم‌توجهی به نجات آن خسارت‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی امنیتی بسیاری بر جای می‌گذارد.

آذیش بیان کرد: تبدیل‌شدن این پهنه آبی به کانون ریزگرد و منشأ خیزش گردوخاک یکی از بزرگ‌ترین دل‌نگرانی‌های حامیان محیط‌زیست و البته جوامع محلی است.

وی اضافه کرد: در سفرهای اخیر مسئولان کشوری به گلستان ازجمله معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مقرر شد تا اعتباری در حدود هزار میلیارد تومان از محل تجمیع اعتبارات دستگاه‌های متولی در بودجه ۱۴۰۰ برای خلیج گرگان اختصاص یابد، امری که تاکنون صرفاً در جلسات شورای برنامه‌ریزی استان ارائه شده و در حوزه اعتباری، اتفاق خاصی نیفتاده است.

آذیش گفت: این یعنی خلیج گرگان همچنان باید در انتظار باشد تا اعتبارات سال ۱۴۰۰ دستگاه‌های دخیل به آن‌ها ابلاغ و تخصیص یابد تا بخشی از این اعتبارات برای نجات این اکوسیستم استفاده شود.

وی افزود: مطلوب آن بود تا دولت بر اساس مصوبه ستاد ملی مدیریت و احیای تالاب‌های کشور همانند دریاچه ارومیه، ردیف اعتباری خاصی برای خلیج گرگان منظور کند تا از موازی‌کاری و اقدامات جزیره‌ای برای نجات این پهنه آبی پرهیز شود.

این فعال محیط زیستی با اشاره به تشدید خشک‌سالی در سال جاری، گفت: کاهش بارش‌ها آورده و دبی رودخانه‌های قره‌سو و دیگر رودهای منتهی به خلیج را به حداقل ممکن رسانده و در صورت ادامه این روند در یکی دو سال آینده خلیج گرگان به پایان عمر خود نزدیک می‌شود.

تعلل مانع از اثربخشی راهکارها می‌شود

یک کارشناس محیط‌زیست هم به خبرنگار مهر گفت: خلیج گرگان در دهه‌های اخیر پس‌روی و پیشروی‌های بسیاری را تجربه کرده اما شرایط عمومی قرن ۲۱ حکایت از آن دارد که شرایط موجود با دوره گذشته بسیار متفاوت است.

رحیم بردی حق نیا بیان کرد: کاهش مساحت پهنه آبی تالاب میانکاله و افزایش تراکم جمعیت زیستمندان مهاجر به‌ویژه پرندگان سبب شده تا در یکی دو سال اخیر شاهد تلف شدن ۱۰ هزار قطعه انواع پرندگان آبزی در این اکوسیستم خزری باشیم.

وی اضافه کرد: به‌زعم اساتید و محققان با کاهش حجم و سطح آب خلیج گرگان و تراکم مواد آلی، بستر لازم برای شکل‌گیری رشد برخی از باکتری‌های مضر مانند بوتولیسم فراهم می‌شود و درنتیجه با رشد این باکتری‌های بی‌هوازی شاهد فاجعه مرگبار در خلیج هستیم.

حق نیا افزود: افزایش رشد جلبک‌ها در پهنه خلیج، انتشار بوهای مشمئزکننده، پدیدار شدن صدها هکتار خشکی جدید در مجاورت جزیره آشوراده همگی بیانگر آن است که روزگار این اکوسیستم مناسب نیست.

وی ادامه داد: در گذشته‌های نه‌چندان دور خلیج گرگان یکی از کانون‌های پرورش و صید گونه‌های ماهیان خاویاری بود که این روزها به علت کاهش عمق آب و تغییر کیفیت، از این میراث طبیعی چند میلیون ساله بی‌بهره مانده است.

حق نیا گفت: برای نجات خلیج گرگان راهکارهایی همچون پمپاژ آب دریای خزر از محدوده نیروگاه نکا و یا لایروبی کانال‌های آب‌رسان خزینی، چپاقلی و آشوراده مطرح‌شده اما به دلایل مختلف جمع‌بندی واحدی برای نجات خلیج صورت نگرفته که در صورت تعلل بیشتر اجرای پروژه‌های یادشده برای نجات خلیج اثربخش نخواهد بود.

الله محمد ایمری یک ساحل‌نشین گلستانی هم با انتقاد از کشت شالی به رغم وجود خشک‌سالی گفت: اگر شرایط خشک‌سالی ادامه یابد تمام نهرهای منتهی به خلیج خشک‌شده و با توجه به اینکه بارش مؤثری در سال جاری اتفاق نیفتاده، وضعیت خوبی در انتظار خلیج نیست.

اجرایی شدن عملیات لایروبی با ۵۰۰ میلیارد تومان

علیرغم آنکه هیچ اقدامی عملی در خصوص احیا خلیج انجام‌نشده است، اما مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی می‌گوید: اخیراً سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان متولی و دبیرخانه ستاد ملی تالاب‌ها، اقدامات خوبی درزمینهٔ مطالعات راهکارهای نجات تالاب میانکاله و خلیج گرگان انجام داده است.

محمد راستاد با اشاره به اینکه لایروبی کانال‌های ورودی از آخرین مصوبات این ستاد است، افزود: احیای بخشی از تالاب میانکاله و خلیج گرگان باید از طریق لایروبی محقق شود.

وی بابیان اینکه مطالعه و عملیات اجرایی این کار با امکانات داخلی انجام می‌شود، گفت: برای اجرای عملیات لایروبی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی‌شده که به‌محض تأمین منابع، سه کانال ورودی به تالاب و خلیج لایروبی می‌شود.

راستاد بیان کرد: اگر منابع تأمین شود، در سال جاری می‌توانیم عملیات لایروبی را آغاز کنیم.

برای احیا خلیج نمی‌توان بر آورد آبی رودخانه‌ها تکیه کرد

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان هم معتقد است علیرغم کاهش دبی رواناب‌ها، تکیه بر آورد آب رودخانه‌ها برای افزایش سطح و حجم آب در خلیج گرگان با واقعیت‌ها فاصله دارد.

سید محمد حسینی به خبرنگار مهر گفت: البته با لایروبی رودخانه‌ها و رفع موانع رسیدن رواناب‌ها به خلیج، بخش‌های غربی و کم‌عمق می‌تواند چند روزی بیشتر در هرسال شاهد افزایش سطح آب باشد.

وی افزود: حوضه آبریز ولگا که ۸۰ درصد ورودی آب به دریای خزر را تأمین می‌کند، در فصل سرما کاملاً زیر برف و یخ قرار می‌گیرد و با گرم شدن هوا و با ذوب شدن برف در این حوضه، معمولاً سالانه حدود ۳۰ سانتی‌متر افزایش سطح تراز آبی در دریای خزر به وجود می‌آید و به همان میزان هم آب وارد خلیج گرگان می‌شود.

حسینی گفت: این حجم آب در مدت ۶ ماه بالغ‌بر ۱.۲ میلیارد مترمکعب می‌شود که بالا آمدن موقت آن را به همراه دارد اما از تیرماه به بعد به دلیل اینکه دیگر این افزایش آب وجود ندارد و حجم تبخیر هم افزایش می‌یابد روند کاهشی به خود می‌گیرد.

وی بیان کرد: تمام پتانسیل آب رودخانه‌های حوضه قره‌سو و خلیج گرگان کمتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب بوده و آبی که به خلیج گرگان می‌رسد، به دلیل مصارف در حوضه‌ها، به‌مراتب کمتر هم است.

خلیج گرگان در حال حاضر نیازمند اقدام عملی برای نجات از شرایط موجود است لذا مسئولان باید با اقدامات فوری نسبت به احیای عروس خزر اقدام کنند.