زیرساخت‌های ناکارآمد و ناکام ماندن دانشگاه‌ها در آموزش آنلاین دانشجویان/محمد نیستانی

ماهنامه خط صلح – این روزها هرگاه سرِمان را در شبکه‌های اجتماعی و سامانه‌های پیام‌رسان می‌جنبانیم، مواردی از این دست می‌بینیم؛ فراخوان جمع‌آوری پول جهت خرید تبلت یا تلفن هوشمند برای دانش‌آموزان، خبر ابتلا یا درگذشت آموزگاران و مهیب‌تر از آن گزارشی از خودکشی دانش‌آموزان به دلایلی متعدد و عمدتاً ناشی از فقر و بعضاً ریشه‌دار در مشکلات و تنگ‌نظری‌های اجتماعی که در کشاکش همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ بیش از پیش خودنمایی می‌کند. حال بگذارید درخصوص دانشجویان سخن بگوییم، در حالی که بیم‌ها، مشکلات و افق‌های تیره برای دانشجویان روشن‌تر از دانش‌آموزان نیست، صرف اندک التفاتی به وضعیت آموزشی این قشر در عمل به رفع تکلیف خلاصه شده است. بنابراین در این مجال به شرایط، معضلات و دست آخر شاید راهکارهایی می‌پردازیم که گریبان دانشجویان را سخت می‌فشارد.

چند هفته پیش، اوایل مهر ماه، عکس‌های یکی از هم‌قطارانم را دیدم؛ عکس‌ها دلالت بر جرح و بستری و بیمارستان داشت، با پرس و جوی بیشتر مشخص شد که این جوان هم‌قطار که در یکی از روستاهای اطراف یاسوج سکونت داشته است، برای دسترسی به اینترنت و رسیدن به شهر، به جاده زده است و اینک رخداد نامیمون از پس روزگار رخ نموده است. رفیقی سخت کوش که نام با مسمایی دارد؛ رمضان، نامی که در فرهنگ اسلامی با صیام و دوری از مطامع و مواهب عجین شده است. لکن این رمضان، این رفیق ما خود هرگز این به دور بودن از بهره‌مندی‌های جهان مدرن را انتخاب نکرده بود بلکه با تلاش به مراتب بیشتری نسبت به بسیاری از ما توانسته بود دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران شود و بتواند آینده‌اش را با تاثیر پذیری کمتری از متغیرهای مستقل از خود، رقم بزند.

"رفیقی سخت کوش که نام با مسمایی دارد؛ رمضان، نامی که در فرهنگ اسلامی با صیام و دوری از مطامع و مواهب عجین شده است"او اکنون چند صباحی است که عمل جراحی موفقی را پشت سر گذاشته است و حالا امیدوار است که بتواند در آینده‌ی نزدیک راه برود.

این سوی عالم اما شرایط به روشنی متفاوت است، شما کمتر کسی را سراغ دارید که بی‌بهره از کامپیوتر شخصی باشد و تازه اگر هم چنین مشکلی پیدا شود احتمالا به راحتی می‌تواند به امانت از دانشگاه سیستمی برای خودش دست و پا کند. برای دسترسی به اینترنت نیاز نیست به جاده بزنید و بخواهید به شهر بیائید، اینترنت شما در اعماق جنگل‌های بارانی بهتر از مرکز شهر تهران خواهد بود. مسئول منابع انسانی در این سوی عالم حواسش هست که شما در دوران همه‌گیری مجبور هستید که بیش از گذشته از اینترنت استفاده کنید بنابراین ماهیانه کمک هزینه‌ای به این منظور به شما پرداخت خواهد شد. در صورت تمایل به ورود به دانشکده، ماسک رایگان در اختیارتان خواهد بود. به صورت رایگان یا با هزینه‌ی بسیار کم در برابر آنفولانزا واکسینه می‌شوید و با کوچکترین علائم می‌توانید مجانی تست کرونا دهید.

این سوی عالم استاد و دانشگاه دغدغه‌هایی دارند از این جنس که برای مثال چگونه می‌توانند مشکلات ناشی از شرایط به وجود آمده را برای دانشجویان‌شان به حداقل ممکن برسانند؟ دغدغه‌هایی از جنس چگونگی انجام کار تیمی در دوران پاندمی و نگرانی در خصوص افسردگی یا احساس شکست داشتن دانشجویان.

این فاصله و این حجم از تفاوت البته بسیار آزار دهنده است، پرداختن به منشا این نابرابری خود تفسیری هفتاد من از «ما چگونه ما شدیم»، می‌طلبد. با نظر داشت به مشکلات عدیده‌ی اقتصادی ایران که چندی است برخی اقتصاددانان از آن به عنوان ابر بحران‌های چندگانه یاد می‌کنند، آیا این امر امکان پذیر نیست که با فراهم کردن تمهیدانی و انجام اقداماتی عاجل در این شرایط اضطراری در برابر تهی شدن آموزش عالی در روزگار پاندمی مقابله کرد؟

نقش موثر تحریم در شرایط امروز ایران غیرقابل کتمان است، لکن برخی اقدامات مسئولان و مدیران که سابقه نشان داده است دلایلی اقتصادی در نهان و قفا دارد، موارد تاسف آمیزی از خود تحریمی را در پی داشته است. برای مثال می‌توان به تاکید بر استفاده از یک نرم‌افزار مشخص از سوی دانشگاه اشاره کرد که از قضا در مقایسه با بسیاری از سرویس‌ها و برنامه‌های در دسترس، عملکرد بسیار ضعیف‌تری دارد. این مسئله باعث شده است که در اکثرا قریب به اتفاق کلاس‌ها، نرم‌افزاری به صورت همزمان به عنوان پشتیبان و به صورت غیر رسمی وجود داشته باشد که باعث ایجاد هزینه‌های اضافی برای استاد و دانشجو می‌شود. در صورتی که اگر تصمیم‌گیری در خصوص این مسئله‌ی با اهمیت به درستی اتخاذ شود اساسا چنین اقدامی که باعث اتلاف وقت، انرژی و سردرگمی استاد و دانشجو است، سالبه به انتفای موضوع خواهد بود.

نکته‌ی با اهمیت دیگر نحوه‌ی کار با سامانه‌های مجازی دانشگاه است.

"برای دسترسی به اینترنت نیاز نیست به جاده بزنید و بخواهید به شهر بیائید، اینترنت شما در اعماق جنگل‌های بارانی بهتر از مرکز شهر تهران خواهد بود"متاسفانه بسیاری از استادان و بعضا برخی از دانشجویان فاقد مهارت کافی برای استفاده از سامانه‌های مجازی دانشگاه هستند. مسئله‌ای که به سادگی می‌تواند با استفاده از روش متنوع در قالب‌های صوتی و تصویری به استادان و دانشجویان آموزش داده شود. صراحتا باید گفت در اکثر کلاس‌های مجازی بخش قابل احصایی از زمان کلاس به دلیل عدم آشنایی کافی با سامانه‌های مورد استفاده به هدر می‌رود.

با توجه به شرایط موجود که پزشکان توصیه‌های اکید و مستمری مبنی بر کاهش حداکثری تردد در سطح شهر را مطرح می‌کنند افزایش هر چه بیشتر کتابخانه‌های الکترونیکی و نسخه‌های الکترونیکی کتب، مقالات و پایان نامه‌ها ضرورتی جدی یافته است. بنابراین وزارت علوم و دانشگاه‌های مختلف می‌توانند همچون بسیاری از دانشگاه‌های جهان نسخه‌ی الکترونیکی بسیاری از کتب، مقالات و پایان نامه‌ها را به صورت رایگان در اختیار دانشجویان قرار دهند. البته باید توجه داشت که ایجاد محیط‌های کاربری مناسب در کنار آموزش نحوه‌ی استفاده از این سامانه‌ها به دانشجویان بسیار مهم و ضروری است.

در بسیاری از کشورها سختگیری استادان کاهش یافته و ایشان با توجه به شرایط در بررسی و مواجه با دانشجویان و تکالیف با تساهل بیشتری برخورد می‌کنند، این در حالی است که برخی استادان در کشور عدم برگزاری حضوری کلاس‌ها را دال بر فراغت دانشجویان خود دانسته، بدون توجه به شرایط سخت اقتصادی و نگرانی‌های بسیار که این روزها اغلب افراد در خصوص سلامتی خود و خانواده دارند و یا آن که در پیامد این همه‌گیری در سوگ عزیزان خود هستند، سختگیری‌های بیشتری نسبت به سنوات گذشته معمول داشته‌اند.

حال آن که به نظر می‌رسد ضرورت درک بیشتر شرایط از سوی استادان و اتخاذ رویکردی تساهل‌آمیز نسبت به دانشجویان مشخص است.

چندی پیش از سوی وزیر ارتباطات مطرح شد که در شرایط فعلی به منظور افزایش امکان دسترسی به اینترنت از سوی استادان و دانشجویان تسهیلاتی در نظر گرفته خواهد شد. صرف نظر از چگونگی عملیاتی شدن این تسهیلات باید پرسید آیا اساساً اینترنت در ایران با سرعت مناسب در همه‌ی نقاط کشور در دسترس شهروندان قرار دارد یا خیر؟

پاسخ این پرسش از آن چه برای رمضان و بسیاری دیگر همچون او که از ایشان خبری در اختیار نداریم، به دست آمده است. کیفیت اینترنت در ایران در بسیاری از مناطق کشور مناسب نیست، مناطقی که احتمالاً از جمیع جهات به عنوان مناطق محروم و یا کم برخوردار شناخته می‌شوند. و از قضا برای شهروندان ساکن در این مناطق حضور در دانشگاه در زمره‌ی اصلی‌ترین راه‌های (و یا تنها راه) جابجایی طبقاتی تلقی می‌شود.

به نظر می‌رسد وزارت علوم به راحتی می‌توانست در خصوص دانشجویان ساکن در این مناطق چاره‌جویی کند لکن وزیر محترم علوم که از همان ابتدای صدراتش با بی‌اعتمادی شدید دانشجویان مواجه بود با عملکرد خود طی سنوات گذشته مهر تائیدی بر صحت تشخیص دانشجویان زده است. وزرات علوم می‌تواند ضمن حفظ پروتکل‌های بهداشتی نسبت به تعداد محدودی از دانشجویان که با مشکل دسترسی به اینترنت مواجه هستند، با توجه به تخلیه کامل اکثر خوابگاه‌های دانشجویی، ایشان را در نزدیک‌ترین خوابگاه‌ها به محل سکونت‌شان اسکان دهد و شرایط لازم برای استفاده دانشجویان در تجهیزات مورد نیاز جهت استفاده از کلاس‌های غیر حضوری را فراهم نماید.

همچنین با توجه به بروز اختلالات گسترده در اینترنت کشور ضروری است تا مشارکت آنلاین در کلاس الزاماً به عنوان تنها شیوه‌ی قابل قبول حضور در کلاس شناخته نشود و به حضور افرادی که به دلایل متعدد از جمله اختلال در اینترنت به مباحث کلاسی به صورت پسینی مراجعه می‌کنند رسمیت داده شود و نه آن که همواره به دانشجویان گوشزد شود که تنها حضور و غیاب مورد استناد، حضور در سامانه‌های مجازی دانشگاه در زمان برگزاری کلاس‌های مجازی است.