از شعار تا عمل: تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرینی

از سال ۱۳۸۹ با تصویب قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان در مجلس شورای اسلامی، برای اولین بار در ایران این اصطلاح به طور رسمی در میان محافل اقتصادی و صنعتی به گوش رسید. از آن زمان تاکنون، گرچه تلاش های بسیاری برای گسترش این حوزه و افزودن فعالان بیشتر به آن صورت گرفته است، اما نمی توان انکار نمود که سهم حوزه دانش بنیان از اقتصاد کشور بسیار اندک است. تنها حدود ۶۷۰۰ شرکت در سطح ایران دانش بنیان هستند که بسیاری از آنها به عنوان شرکت دانش بنیان نوپا، عملاً قادر نیستند اثرگذاری قابل توجهی در افق و جهت گیری صنعت و اقتصاد ایران داشته باشند. با تمام این تفاسیر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان نهاد اصلی این حوزه تلاش بسیاری کرده است تا مجموعه های بیشتری را در این ساختار جذب کند و می توان به طور نسبی این تلاش ها را موفق دانست.

امسال با نامگذاری سال ، پتانسیل این زمینه رشد بی سابقه ای تجربه کرده است. با دعوت از صنایع بزرگ و شرکت های مطرح در حوزه های مختلف که توانایی ورود به عرصه دانش بنیان را دارند، انتظار می رود طی امسال با افزایش قابل توجهی در آمار شرکت های فعال در این حوزه را شاهد باشیم.

"از سال ۱۳۸۹ با تصویب قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان در مجلس شورای اسلامی، برای اولین بار در ایران این اصطلاح به طور رسمی در میان محافل اقتصادی و صنعتی به گوش رسید"اما سوالی که پیش می آید، این است که چرا باید دانش بنیان شویم و چرا این زمینه می تواند کشور را دستخوش تغییرات قابل توجه نماید.

دانش بنیان چیست

دانش بنیان به چه معنایی است؟ اقتصاد دانش بنیان به چهارچوبی اطلاق می شود که به عنوان ساختار ایده آل اقتصادی در دوران پساصنعتی مطرح شده است. در این چهارچوب، انواع شرکت های دانش بنیان ، با استفاده از علم و دانش و نیروی زبده و تحصیل کرده دانشگاهی، اقدام به ارائه محصولات با فناوری روز و برای پاسخگویی به نیازهای اساسی می نمایند. این ساختار اولین چهارچوب اقتصادی است که در کنار سود و درآمدزایی، به کیفیت نیروی کار خود در پایین ترین سطوح اهمیت می دهد و معتقد است که یک جامعه ماهر و زبده، به اقتصادی چالاک و منعطف منجر می شود که قادر است انواع بحران های منطقه ای و بین المللی را از سر بگذراند.

این اقتصاد رابطه تنگاتنگی با شرایط اجتماعی یک کشور ایجاد می کند، چون حتی نیروهای جزء و اثرگذاری آنها را در تصویر کلی در نظر می گیرد و تلاش می کند با بالا بردن سطح دست اندرکاران در تمامی سطوح، شرایط را برای تربیت مداوم مدیران درجه یک و برتر فراهم کند.

به این ترتیب، به جای اینکه یک کارگر همواره کارگر باقی بماند، به مرور و با کسب تجربه و مهارت در سازمان رشد می کند. از آنجایی که این چهارچوب به جای تشویق به رقابت ناسالم از طریق آموزش و مهارت نیروها را رشد می دهد، به طور خودکار شایسته سالاری را ترویج می دهد و کمک می کند که سازمان ها و شرکت ها با سرعت بیشتری رشد یابند.

چرا باید به دانش بنیان اهمیت داد؟

اقتصاد دانش بنیان نه تنها قادر است نقشه راه مناسبی از چگونگی پاسخگویی به عرضه و تقاضا بر اساس فناوری ترسیم کند، بلکه می تواند زمینه ساز به کارگیری نیروی کار تحصیل کرده ای باشد که در غیر این صورت یا مهاجرت می کند یا مجبور است در محیطی مشغول به کار شود که مهارت ها و استعدادهایش بلااستفاده باقی می مانند.

بنابراین از این طریق حوزه دانش بنیان به اشتغال زایی برای جوانان می پردازد که مدرک دانشگاهی بدست آورده اند اما قادر نیستند در صنعت تخصصی خود مشغول به کار شوند.

علاوه بر این، این چهارچوب برای رشد و توسعه صنایع نیز می تواند مفید واقع شود. صنایع ایران متاسفانه در سطوح گوناگون دچار معضل جدی عدم رشد و توسعه هستند، به این معنا که به جز صنایع مبتنی بر فناوری اطلاعات، اکثر صنایع کلان در ایران به کندی تغییر کرده یا توسعه می یابند. بخشی از این امر به فشارهای خارجی بازمیگردد، اما بخش بزرگتر و مهمتر آن به چشم انداز اقتصادی ایران و نحوه مدیریت مربوط است که به جای نگاه رو به جلو، تنها به حفظ شرایط موجود می اندیشد. اقتصاد دانش بنیان این موضوع را می پذیرد و پیشنهاد می کند که بار توسعه صنایع بر دوش شرکت های فناور قرار گیرد که به عنوان تیم های تخصصی کوچکتر و چابک تر قادرند مشکلات را ریشه یابی و به سرعت رفع کنند.

در تعریف محصول دانش بنیان این موضوع ذکر می شود که محصولات دانش بنیان، فارغ از سطح میانگین فناوری در کشور تولیدکننده، می توانند در سطح بین المللی برای خود بازار ایجاد کرده یا در بازارهای درجه یک جهانی ورود کنند. این تولید تقاضا یا پاسخگویی به تقاضا در بالاترین سطح، به دسترسی به منابعی ختم می شود که به راحتی قطع نخواهند شد.

"از آن زمان تاکنون، گرچه تلاش های بسیاری برای گسترش این حوزه و افزودن فعالان بیشتر به آن صورت گرفته است، اما نمی توان انکار نمود که سهم حوزه دانش بنیان از اقتصاد کشور بسیار اندک است"به عبارت دیگر، محصول فناورانه که در سطح بین الملل مشتریان معدود اما کلانی دارد، به دلیل یکتا بودن و ارائه خدمت منحصر به فرد به آسانی بازار خود را از دست نمی دهد و می تواند به طور ممتد به ارزآوری بپردازد. مشخص است که بر اساس این تعریف، محصولات دانش بنیان با دریافت حمایت کافی و رشد لازم، به جایگاهی می رسند که قابل تحریم نیستند و گسترش این امر در اقتصاد ایران می تواند اثرات بسیار مطلوبی به دنبال داشته باشد.

فاصله تا واقعیت

در حال حاضر شرکت های دانش بنیان در ایران در وضعیت بغرنجی قرار دارند. با وجود حمایت های معاونت علمی ریاست جمهوری، صنایع بزرگ ما اغلب حضور این مجموعه ها و توانایی های آنها را دست کم می گیرند. به جز این امر، محدودیت منابع و توان این شرکت ها نیز مانعی بزرگ بر سر راه توسعه اقتصاد مبتنی بر فعالیت آنهاست. به همه این مسائل فقدان اعتماد صنعتگران و فعالان اقتصادی به شرکت های خرده پا را هم باید افزود که دیوار سدکننده راه اقتصاد دانش بنیان را مرتفع تر می کند.

یکی از راه های کمک به رشد مجموعه های دانش بنیان، ملحق شدن شرکت های بزرگ و صنعتگر به این حوزه (البته به شرط دارا بودن شرایط) است که علاوه بر اعتباربخشی، به بهتر شناخته شدن آن نیز کمک می کند.

همچنین از آنجایی که این مجموعه ها خود توانایی تأمین هزینه های صادرات و محکم کردن جای پای خود در بازارهای بین المللی را دارا هستند، با سرعت بیشتری در موقعیت تولید محصول دانش بنیان قرار می گیرند و می توانند در خصوص این زمینه در داخل کشور اعتمادسازی کنند. شکی نیست که با انجام این فرایند می توان به آینده اقتصاد دانش بنیان در ایران امید بیشتری داشت.

افزایش حمایت ها از مجموعه های خرده پا و شرکت های مخترع می تواند آنها را به افزایش فعالیت های خود تشویق کند. مانع اصلی در این مسیر همواره فقدان حمایت خارج از مسئولیت های معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی بوده است. اما با نامگذاری سال به نام دانش بنیان و تحرک و تکاپویی که در نتیجه آن به وجود آمده است،

شکی نیست که دانش بنیان می تواند شرایط صنعتی و اقتصادی کشور را متحول کند، اما این تحول نیازمند تلاش و اراده جمعی برای دستیابی به اهداف آن است.

ایجاد این اراده و صرف این تلاش خود می تواند مهمترین چالش برای کشور تلقی شود، اما با از سر گذراندن آن مسیر برای رشد و تعالی ایران هموار شده و آینده بیش از پیش روشن به نظر می رسد.