نفس‌های تازه تالاب هامون پس از سال‌ها خشک‌سالی/حق آبه فراموش نشود

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مجتبی خوش خلق: «هامون» در سیستان و بلوچستان یعنی زندگی و شور و شوق روستاییان و عشایری که پیرامون این حوضه آبی زندگی می‌کنند، طی سال‌های اخیر و به دلیل خشکسالی و عدم ورود حق آبه به این دریاچه، هامون به کلی خشکید و هزاران نفر از اهالی روستاهای اطراف مهاجرت کرده و یا زندگی خود را با سختی سپری می‌کردند.

بستری دریاچه‌ای که روزگاری تور صیادان بر آن پهن و جازهای اطرافش علوفه دام‌های می‌شد، طی چند سال خشکسالی به مهمترین کانون گرد و غبار جنوب شرق کشور تبدیل شد و شن‌های روان امان از مردم بریده بود.

اما پس از بارندگی‌های ماه‌های پایانی سال ۹۸ و فروردین و اردیبهشت سال جاری و جاری شدن رودخانه‌های فصلی و البته ورود آب از هیرمند، «هامون» نیز جان دوباره گرفت.

میزان آبگیری این تالاب قابل توجه است و موجب شده بار دیگر روستاییان به زندگی در سواحل آن امیدوار شوند و زندگی به سبک گذشته خود باز گردد، هم اکنون روستاییان قایق‌های خود را به آب انداخته‌اند و ماهیگیری را آغاز کرده‌اند.

احیای هامون به معنی جاری شدن زندگی در سیستان و بلوچستان است

این تالاب از منابع مهم آب شیرین ایران محسوب می‌شود که عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی دنیا را ازنظر وسعت به خود اختصاص داده و از مهم‌ترین زیست‌کره‌های ایران محسوب می‌شود که از سه دریاچه؛ هامون «پوزک»، هامون «سابوری» و هامون «هیرمند» تشکیل‌شده است.

وسعت تالاب پنج هزار و ۶۶۰ کیلومترمربع بوده که ۳۸۲۰ کیلومتر آن در حوزه سرزمینی ایران قرارگرفته است و مهم‌ترین منبع آبگیری آن نیز رودخانه هیرمند به شمار می‌رود به همین دلیل اختصاص حق آبه هامون مهم‌ترین عامل حیات این اکوسیستم بی‌نظیر است که متأسفانه به دلیل عدم اجرای پروتکل‌های بین‌المللی از سوی طرف افغانستانی و خشک‌سالی در ایران، هامون سال‌های زیادی را با خشکی دست‌وپنجه نرم کرد.

اگر مسئولان برای دریافت حقابه هامون از کشور افغانستان پیگیری‌های لازم را انجام دهند قطعاً موجب رونق اشتغال در منطقه سیستان می‌شود

اما خوشبختانه بارندگی‌های زمستان گذشته و بهار امسال و جاری شدن روان آب‌ها و دشتمال، این روزها جان دوباره‌ای به تالاب هامون بخشیده و موجب شادی و خوشحالی ساکنان منطقه سیستان شده است.

مردم رنج‌کشیده سیستان بیش از دو دهه است که چشمانشان به آسمان دوخته‌شده و دست به دعا دارند و حالا در این روزها به سبب جاری شدن سیلاب چشمانشان بار دیگر از شوق و خوشحالی نمناک شده است.

سیلابی که این روزها به‌صورت موقتی از کشور افغانستان وارد ایران شده می‌تواند برای مدت کوتاهی مردم منطقه سیستان را به کشاورزی، صید و صیادی و دامداری مشغول کند زیرا احیای تالاب هامون در سیستان به معنی احیای زندگی و هزاران شغل بومی در منطقه است از همین رو اگر مسئولان برای دریافت حقابه هامون از کشور افغانستان پیگیری‌های لازم را انجام دهند قطعاً موجب رونق اشتغال در منطقه سیستان می‌شود.

کاهش ریزگردها در یکی از مهمترین کانون‌های گرد و غبار کشور

علاوه بر آن احیای تالاب هامون اثرات زیست‌محیطی مثبت بسیاری نیز برای منطقه به همراه دارد و احتمالاً شاهد کاهش اثرات مخرب ریزگردهای ناشی از طوفان‌های ۱۲۰ روزه در منطقه سیستان هستیم و دیگر نه‌تنها گردوخاک از این سرزمین رخت می‌بندد بلکه هوایی خنک از روی آب را تجربه خواهیم کرد و زندگی مردم این سرزمین همانند دو دهه قبل رونق می‌گیرد.

آینده هامون و منطقه سیستان در گرو دریافت حق آبه است

یکی از کشاورزان سیستانی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: شغل من و پدران من در طول تاریخ کشاورزی بوده است و آن‌قدر کشاورزی در منطقه سیستان رونق داشته که زمانی این منطقه انبار غله ایران بوده است.

این پیرمرد سیستانی افزود: من از سن ۱۲ سالگی تالاب هامون را به یاد می‌آورم در آن زمان این تالاب و منطقه سیستان پر از آب و آبادی بود به‌گونه‌ای که برای تردد در برخی از مناطق باید از قایق‌های سنتی که به «توتن» معروف بودند استفاده می‌کردیم.

وی ادامه داد: در آن زمان زندگی‌ها خیلی خوب بود و همه خوشحال و شاداب بودند و صیادی، کشاورزی و دامداری‌ها در منطقه سیستان رونق خیلی خوبی داشت تا جایی که برای دیگر شهرستان‌های استان و کشور از این منطقه ماهی، گوشت و لبنیات ارسال می‌کردیم.

محمد صیادی ادامه داد: نام خانوادگی من و طایفه من چون در حاشیه تالاب هامون سکونت داشتیم و شغل پدران ما صیادی بود به این نام شهرت گرفت و این شهرت برای ما افتخاری بود.

بادهای موسمی ۱۲۰ روزه که روزگاری نعمتی برای مردم منطقه سیستان بود با خشکی شدن بستر تالاب هامون و رودخانه هیرمند تبدیل به یک معضل جدی شد

وی گفت: اما متأسفانه سال‌به‌سال ورودی آب هیرمند به تالاب هامون کم و کم‌تر شد تا جایی که خشک‌سالی منطقه را فراگرفت و بستر دریاچه هامون خشک و خشک‌تر شد.

وی بیان کرد: آن روزها واقعاً دردناک بود و هیچ کاری هم از دست ما برنمی‌آمد چون ورودی آب به منطقه سیستان تقریباً به صفر رسیده بود و در آن ایام متأسفانه تعداد زیادی از روستاییان منطقه برای زنده ماندن مجبور به ترک خانه و زندگی خود شدند.

این کشاورز سیستانی افزود: از سوی دیگر وزش بادهای موسمی ۱۲۰ روزه که روزگاری نعمتی برای مردم منطقه سیستان بود با خشک شدن بستر تالاب هامون و رودخانه هیرمند تبدیل به یک معضل جدی شد.

وی ادامه داد: ایجاد کانون‌های گردوغبار و طوفان‌های مستمر همراه با گردوخاک شدید علاوه بر مشکلات تنفسی و قلبی که برای مردم منطقه سیستان ایجاد کرد موجب از بین رفتن دام‌ها و کشاورزی در منطقه شد و بسیاری از مردم منطقه مهاجرت کردند.

صیادی تصریح کرد: مردم منطقه سیستان بیش از ۲۰ سال این شرایط را تحمل کردند و همواره دست به دعا بودند تا اینکه بالاخره امسال اوضاع به لطف خداوند و به سبب بارش رحمت الهی تغییر کرد.

هامون در تابستان خشک می‌شود

وی ضمن ابراز خوشحالی از شرایط موجود گفت: البته اگر مسئولان ما نتوانند حق آبه مردم این سرزمین که از خشک‌سالی‌های مستمر در رنج و سختی هستند را از کشور افغانستان دریافت کنند این شرایط زیاد ادامه نخواهد داشت.

این کشاورز سیستانی با تأکید بر لزوم دریافت حقابه تالاب هامون از طریق دستگاه دیپلماسی بیان کرد: ما طی این سال‌ها همواره امیدمان به خداوند بود و خوشبختانه خدا هم ناامیدمان نکرد و آب دشتمال به تالاب هامون آمد.

اگر مسئولان بتوانند حقابه تالاب هامون را از افغانستان دریافت کنند و مدیریت خوبی برای این آب داشته باشند مطمئناً سیستانی آباد همچون دهه‌های گذشته خواهیم داشت

وی گفت: ما این روزها بار دیگر به سراغ زمین‌های کشاورزی‌مان رفته‌ایم و آن‌ها را برای کشت آماده کرده‌ایم و در این میان دامداری و صیادی هم مجدد در منطقه سیستان در حال رونق گرفتن است اما نگران این موضوع هستیم که با توجه به اینکه مقدار آب ورودی کم است با شدت گرفتن گرما و وزش بادهای ۱۲۰ روزه مجدد دچار مشکل خشک‌سالی شویم.

صیادی تصریح کرد: اگر مسئولان بتوانند حقابه تالاب هامون را از افغانستان دریافت کنند و مدیریت خوبی برای این آب داشته باشند مطمئناً سیستانی آباد همچون دهه‌های گذشته خواهیم داشت.

اگرچه در خشک شدن بستر تالاب بین‌المللی هامون و رودخانه هیرمند مجموعه‌ای از عوامل بین‌المللی و محیطی دخیل بوده و برخی عوامل از حیطه قدرت ایران و افغانستان خارج است اما بالاخره برای حل مشکل دریافت حق آبه ایران بایستی سریعاً چاره‌اندیشی کرد، طبعاً حل همه اختلافات به تصمیمات دو دولت بازنخواهد گشت و طبیعی است که این مشکل تا سالیان دیگر ادامه‌دار شود از همین رو لزوم توجه به تنوع در فرصت‌های شغلی می‌تواند میزان وابستگی مردم منطقه سیستان به کشاورزی و دامداری کاهش دهد.

سیلاب موجب آبگیری هامون شد

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: بارندگی‌های زمستان گذشته و بهار امسال و جاری شدن سیلاب این روزها جان دوباره‌ای به تالاب هامون و برنامه احیای آن داده است.

وحید پور مردان افزود: خشک شدن نیزارها، از بین رفتن زیستگاه پرندگان و ماهیان و سایر جانوران منطقه، افزایش ریزگردها، کاهش کیفیت هوا و از بین رفتن بسیاری از مشاغل در منطقه، از پیامدهای خشک شدن تالاب هامون در دو دهه گذشته بوده است.

وی با اشاره به اینکه در سایه لطف الهی این روزها برنامه احیای تالاب هامون با رشد چشمگیری روبه‌رو بوده است، ادامه داد: اولین گام در برنامه احیای تالاب هامون جذب اعتبارات موردنیاز و شروع پروژه لایروبی مسیرهای متعدد انتقال آبِ حاصل از بارندگی و دشتمال های منطقه به تالاب هامون بود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان گفت: انتقال حداکثری روان آب‌ها و دشتمال های منطقه نتیجه صدها ساعت کار کارشناسی و میدانی است که این اداره کل با انجام لایروبی‌های تخصصی در مسیرهای شناسایی‌شده برای انتقال آب طی سالیان گذشته انجام داده است.

وی با اشاره به اینکه ورود آب در دو ماه اخیر، موجب آبگیری و احیای ۴۰ درصد از سطح تالاب بین‌المللی هامون شده است، ادامه داد: تالاب هامون فقط یک دریاچه یا تالاب نیست بلکه جایگاه معیشتی و اجتماعی در منطقه دارد و بسیاری از مشاغل در شمال استان وابسته به آن است.

پور مردان تصریح کرد: ازاین‌رو احیا تالاب هامون و معیشت جایگزین یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های محیط‌زیست کشور و استان سیستان و بلوچستان است.

هرچند که حق آبه مهم‌ترین رمز حیات هامون است اما باید به این نکته اشاره‌کنیم که متأسفانه سیلاب‌های اخیر موجب آبگیری هامون شده و در صورت عدم ورود آب در طول تابستان این تالاب به دلیل تبخیر در منطقه به‌زودی مجدد به بیابان و عامل مهم ریزگردها در سیستان و بلوچستان و استان‌های هم‌جوار تبدیل می‌شود.