صندوق قابل معامله یا ای تی اف چیست و دولت ایران چطور سهام بانک‌ها و بیمه‌ها را می‌فروشد؟

حق نشر عکس

FARSNEWS

آن طور که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی گفته، دولت عزم خود را جزم کرده است تا بخشی از سهام شرکت‌های دولتی شامل سه بانک و دو بیمه را از میانه اردیبهشت ماه ۹۹، در قالب سهام "صندوق قابل معامله" در بورس یا اصطلاحا ETF به بازار عرضه کند. این نخستین بار در تاریخ بورس ایران است که یک صندوق قابل معامله به بازار عرضه می‌شود.

اما صندوق قابل معامله (ای‌تی‌اف) چیست؟

صندوق‌های قابل معامله همچون دیگر انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در بورس هستند، هر چند تفاوت‌هایی با آنها دارند.

مجموعه‌ای از سهام شرکت‌های مختلف یا دیگر انواع دارایی در قالب یک صندوق جمع می‌شود تا خریداران با خرید یک یا چند واحد از سهام این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری مطمئن‌تری انجام دهند.

در واقع خریداران سهام این صندوق‌ها، سبدی از سهام شرکت‌های متفاوت و انواع اوراق بهاداری را خریداری می‌کنند که یک تیم، مدیریت این سبد دارایی یا پرتفولیو را عهده دار است.

عملکرد بازارگردانان این صندوق‌ها باعث می‌شود تا خریداران نسبت به خرید یا فروش سهم یا سهام این صندوق‌ها اقدام کنند.

تفاوت سرمایه گذاری در صندوق‌های قابل معامله (ای‌تی‌اف) با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در چیست؟

مهم ترین ویژگی صندوق‌های قابل معامله، خرید و فروش آسان سهام این صندوق‌هاست که به لحظه و برخط همچون سهام شرکتی می‌توان آن را خرید و فروخت و نقدشوندگی آن همچون سهام معمولی است.

در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک باید در پایان هر روز کاری ارزش خالصی دارایی‌های صندوق که اصطلاحا NAV نامیده می‌شود، محاسبه شود تا بر اساس آن ارزیابی، ارزش سهام صندوق تعیین شود.

با این حساب ارزش خالص دارایی صندوق‌های قابل معامله یا ای‌تی‌اف‌ها با سرعت بیشتری محاسبه، اعلام و تعیین می‌شود. توان بالای نقدشوندگی، سادگی، سهولت و سرعت بالای معامله از مهم‌ترین ویژگی‌های این صندوق‌ها به شمار می‌آید.

درباره بورس تهران بیشتر بخوانید:

• حراج پیوسته و ناپیوسته؛ راهنمای مراحل دادوستد در بازار بورس تهران
• سهام عدالت چیست و آزاد شدن خرید و فروش آن به چه معنی است؟
• 'شستا' چیست و فروش آن چه عواقبی دارد؟

نخستین صندوق قابل معامله در بورس ایران شامل سهام چه شرکت‌هایی می‌شود؟

بر اساس اعلام فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی، سهام باقی‌مانده دولت در بانک‌های "تجارت"، "ملت" و "صادرات ایران" و همچنین سهام شرکت‌های "بیمه البرز" و "بیمه اتکایی امین"، دارایی‌های این صندوق خواهند بود.

نکته قابل توجه در فروش این سهام، بی‌نیازی از دریافت کد سهامداری است یعنی افراد حقیقی با دردست داشتن کارت ملی و ارایه کد ملی می‌توانند سهام این صندوق را از شعب منتخب همین بانک‌ها نیز خریداری کنند.

آیا محدودیتی برای میزان خرید هر نفر وضع شده است؟

بله، دولت برای این کار محدودیت‌هایی در نظر گرفته است. هر فرد حقیقی با کد ملی می‌تواند تا سقف دو میلیون تومان از سهام این صندوق خریداری کند.

دیگر محدودیت موجود بر سر راه فروش این سهام، مجاز بودن خرید سهام تنها از سوی افراد حقیقی است و شرکت‌ها یا همان افراد حقوقی در عرضه نخست مجاز به خرید سهام نیستند.

دیگر محدودیتی که از آن سخن گفته شده است، ممنوعیت فروش سهام خریداری شده در عرضه اولیه به مدت دو ماه است، در این بازه زمانی بلوکه ماندن دو ماهه افراد می‌توانند برای دریافت کد سهامداری در سامانه "سجام" اقدام کنند.

حق نشر عکس

FARSNEWS

دولت چه شرایط دیگری برای عرضه این سهام قایل شده است؟

بر اساس اعلام وزیر اقتصاد، در مرحله پذیره‌نویسی سهام این صندوق، ۲۰ درصد تخفیف برای خریداران درنظر گرفته شده است تا "میزان جذابیت و سوددهی این سهام بالاتر باشد."

این اقدام دولت البته غیر معمول است چراکه اصولا سهام شرکت‌های حاضر در سبد دارایی‌های این صندوق پیشتر در بورس عرضه شده، قیمت مشخص دارند و اصطلاحا از مرحله کشف قیمت گذر کرده‌اند.

"با این حساب ارزش خالص دارایی صندوق‌های قابل معامله یا ای‌تی‌اف‌ها با سرعت بیشتری محاسبه، اعلام و تعیین می‌شود"در واقع قیمت سهام آنها هر روز بر اساس سازوکار بورس معلوم و مشخص است، از این رو ارایه تخفیف برای فروش سهام صندوقی متشکل از سهام این شرکت‌ها، رویکردی غیر معمول است.

ارزش کلی این عرضه چقدر است؟

بر اساس اعلام مسوولین دولتی، قرار است سهامی به ارزش ۱۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان با این سازوکار فروخته شود که با توجه به تخفیفی ۲۰ درصدی و دیگر هزینه‌های عملیاتی عرضه سهام در قالب صندوق قابل معامله، رقمی در حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان به عنوان درآمد این عرضه نصیب دولت خواهد شد.

چه انتقادهایی به این تصمیم دولت وارد است؟

علاوه بر تخفیف درنظر گرفته شده برای فروش سهام صندوق، مهم‌ترین انتقادی که بر این تصمیم وارد آمده است، قصد دولت از این واگذاری‌هاست.

منتقدان خصوصی سازی در تمام سال‌های گذشته، اعلام کرده‌اند که خصوصی‌سازی تنها با هدف کسب درآمد، مهم‌ترین آفت خصوصی‌سازی به حساب می‌آید.

این منتقدان شیوه عمل دولت در واگذاری سهام دولتی و فروش شرکت‌ها به این نکته اشاره می‌کنند که در این نوع از واگذاری‌ها، "مدیریت ناکارآمد و غیربهینه بخش دولتی بر شرکت‌ها به بخش خصوصی منتقل می‌شود."

در واقع بخش خصوصی یا مردم سهام و مالکیت شرکت‌هایی را در اختیار می‌گیرند که همچنان عزل و نصب مدیران و تعیین خط مشی مدیریتی آن واحدها و شرکت‌ها در اختیار دولت است اما تبعات این مدیریت حال بر دوش کسانی سنگینی می‌کند که برگه‌های سهام آن شرکت‌ها به نام آنهاست.